Αράπηδες: Ένα διαφορετικό έθιμο των Θεοφανείων που «ζωντανεύει» κάθε χρόνο στο Μοναστηράκι Δράμας

Η λαμπρή εορτή των Θεοφανείων είναι ταυτισμένη με τον καθαγιασμό των υδάτων και το έθιμο της ρίψης του Σταυρού σε θάλασσες, λίμνες και ποτάμια, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη που υπάρχει ελληνισμός.

Στο Μοναστηράκι της Δράμας όμως, ένα χωριό στους πρόποδες του Φαλακρού, βόρεια της πόλης της Δράμας, κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου, συμβαίνει κάτι πολύ διαφορετικό. Πρόκειται για το έθιμο των Αράπηδων, που έχει ρίζες στα αρχαία χρόνια και συγκεκριμένα σε τελετές για τη λατρεία του Διονύσου.

Οι Αράπηδες, που αποτελούν μάλιστα παράδοση ενταγμένη στο «Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς», είναι κάτι σαν θεατρικό δρώμενο που εμπεριέχει τη μεταμφίεση, την τελετουργία, το χορό αλλά και το «μαγικό» στοιχείο. Αποτελούν αλληγορία για την ευκαρπία, τη γονιμότητας, τη νεκρανάσταση, τον κύκλο της φύσης. Είναι ταυτόχρονα μια ευχή που αφορά τη φύση για καλή σοδειά τη χρονιά που έρχεται αλλά και τους ανθρώπους για πολλά και γερά παιδιά.

Οι «Αράπηδες» είναι μια ομάδα νέων ανδρών μεταμφιεσμένων με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέση και ξύλινο σπαθί στα χέρια.

Συνοδευόμενοι από τους επίσης μεταμφιεσμένους «Παππούδες», τις «Γκιλίγκες», άνδρες ντυμένους με γυναικεία ρούχα και τους «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων, περιφέρονται στο Μοναστηράκι της Δράμας, χορεύοντας.

Από το πρωί της ημέρας των Φώτων, οι αράπηδες, συνοδευόμενοι από τους άλλους μεταμφιεσμένους και τους μουσικούς γυρνούν χορεύοντας στους δρόμους του χωριού και επισκέπτονται το ένα σπίτι μετά το άλλο.

Στάση κάνουν και στο νεκροταφείο του χωριού, πηγαίνουν στα μνήματα των παλιών Αράπηδων και τους παίζουν μουσική, συνομιλώντας έτσι, με τελετουργικό τρόπο, με τους νεκρούς.

Στη συνέχεια κατευθύνονται στην πλατεία του Μοναστηρακίου, εκεί όπου στήνεται ένας κύκλους από κατοίκους του χωριού και επισκέπτες με τους Αράπηδες στη μέση να στήνουν ένα ξέφρενο γλέντι. Εκεί οι ιαχές, τα κουδουνίσματα και ο χορός δίνουν και παίρνουν. Στο δρώμενο συμμετέχουν και οι «Γκιλίγκες» που αναπαριστούν τις γυναίκες, οι «Παππούδες», ντυμένοι με παλιά ανδρική φορεσιά και οι «Εύζωνοι» που φορούν φουστανέλα και επιδεικνύουν φαλικά στοιχεία, σύμβολα της γονιμότητας.

Δύο Αράπηδες απάγουν μια «Γκιλίγκα» και τη μεταφέρουν έξω από το χωρό για να τη γονιμοποιήσουν ενώ δύο Τσολιάδες την παίρνουν πίσω στο χορό. Στη συνέχεια, γίνεται καβγάς μεταξύ δύο Αράπηδων, που καταλήγει στο θάνατο του ενός, όμως οι υπόλοιποι συγκεντρώνονται γύρω του και, με χορούς και πηδήματα, τον «ανασταίνουν». Σε άλλο σημείο του δρώμενοι οι Αράπηδες εμφανίζονται να σέρνουν αλέτρι, συμβολίζοντας τη σπορά και την ευχή για γονιμότητα της γης, ενώ σε ένα άλλο σημείο πηδούν ψηλά πάνω από τη γη, συμβολίζοντας τη βροχή που θα κάνει τη σπορά να βλαστήσει.

Το έθιμο ολοκληρώνεται το βράδυ στο Μοναστηράκι, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι παρόμοια εθιμικά δρώμενα αναβιώνουν και σε κοντινά χωριά της Δράμας, στην Καλή Βρύση, στο Παγονέρι, στο Βώλακα, στον Ξηροπόταμο.

Θεματοφύλακας και βασικός διοργανωτής του εθίμου στο Μοναστηράκι είναι ο «Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας».

Οι Αράπηδες αποτελούν μια πανάρχαιη παράδοση, που σηματοδοτεί το φυσικό κύκλο της ζωής και σίγουρα είναι μια εμπειρία που αξίζει να ζήσει οποιοσδήποτε επισκέπτεται τη Δράμα τις μέρες των Θεοφανείων.