Τσιμέντο και προσβασιμότητα: Μια κριτική για την επέμβαση στην Ακρόπολη
Μια επέμβαση σε ένα μνημείο πρέπει να είναι αντιστρέψιμη. Αυτό δεν είναι ζήτημα γούστου ή προσωπικής αισθητικής, ούτε μια αφηρημένη γενική αρχή κάποιων υπερσυντηρητικών αρχαιολόγων και ειδικών της αποκατάστασης. Είναι ένας κανόνας, όχι φυσικά γραμμένος στην πέτρα, αλλά που έχει επικρατήσει και που κανείς υπακούει και σέβεται, ακριβώς γιατί σέβεται το μνημείο.
Ακόμα κι αν η επέμβαση δεν είναι πάνω στο μνημείο, ακόμα κι αν διαφωνούμε για το αν μνημείο είναι και ο βράχος καθαυτός, μπορούμε να συμφωνήσουμε (και συμφωνούμε) ότι σε ένα μνημειακό σύνολο όπως η Ακρόπολη, μια παρέμβαση καλό είναι να γίνεται αφήνοντας το ελάχιστο αποτύπωμα και με έναν τρόπο που να καθιστά σαφές ότι δεν αποτελεί στέλεχος του μνημείου.
Αυτή η φωτογραφία που δείχνει το μέγεθος του εγκλήματος
Είναι βεβαίως πολύ μεγάλη κουβέντα για το που ακριβώς βρίσκεται η ισορροπία ανάμεσα στην επιβεβλημένη δυνατότητα να μπορεί να διακρίνει ο θεατής την νεότερη παρέμβαση από το μνημείο και το που ακριβώς είναι το όριο της διαφοροποίησης ώστε να μην καταλήγει η νεότερη παρέμβαση να ανταγωνίζεται ή να θίγει το μνημείο. Σε κάθε περίπτωση αυτή η κουβέντα είναι κάθε φορά context specific, αφορά κάθε μνημείο και κάθε παρέμβαση ξεχωριστά, και δεν χρειάζεται να την κάνουμε γενικά εδώ...
Προσβασιμότητα από τον Δ. Πικιώνη που κατείχε την επιστήμη του. O αρχιτέκτονας που άφησε το στίγμα του στην Αθήνα...
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε εδώ είναι να κρίνουμε συγκεκριμένα, ξαναλέω, όχι με βάση το προσωπικό μας γούστο ή μια αφηρημένη αντίληψη περί αισθητικής, αλλά με βάση το αν αυτό που βλέπουμε ανταποκρίνεται στα δύο βασικά πράγματα που λέω πιο πάνω, δηλαδή:
Α) Αν η επέμβαση είναι αντιστρέψιμη,
Β) Αν είναι επαρκώς διακριτή ως νεότερη επέμβαση χωρίς να όμως να λειτουργεί ανταγωνιστικά, θίγοντας το μνημείο, τον επισκέπτη κ.λπ.
Γ) Εδώ θα βάλω και μια τρίτη παράμετρο, αν η ανάγκη που επιβάλλει την επέμβαση στο μνημείο και τη χρήση για την οποία προορίζεται η επέμβαση, θα μπορούσε να καλυφθεί αλλιώς, με κάποια άλλη παρέμβαση.
Α) Στο αν η επέμβαση είναι αντιστρέψιμη χωράει μεγάλη κουβέντα. Διάβασα κάπου ότι υπάρχει ένα υπόστρωμα από φύλλα PVC στο οποίο "πατάει" το δάπεδο. Αυτό μπορεί να είναι ένα επιχείρημα αλλά δεν παύει να είναι μια "βαριά" παρέμβαση που για να αφαιρεθεί θα πρέπει να μπει κομπρεσέρ, ειδικά μηχανήματα, να φορτωθούν τα μπάζα κάπως κάπου κλπ. Προφανώς δηλαδή δεν είναι και πολύ αντιστρέψιμο όλο αυτό, εκτός αν θεωρεί κανείς καλή ιδέα να βάλουμε να βαράνε κομπρεσέρ στην Ακρόπολη...
Β) Το αν είναι επαρκώς διακριτή χωρίς να θίγει το μνημείο είναι επίσης ένα θέμα, γιατί είναι μεν διακριτή λόγω υλικού αλλά όταν το υλικό γίνεται ένα σώμα με τον βράχο λειτουργεί σαν σώμα του μνημείου. Αν κάτι τέτοιο γίνεται σε μικρή κλίμακα και σημειακά μπορεί να μην είναι πρόβλημα, όμως μιλάμε για μια διαδρομή, δηλαδή για μια εκτεταμένη και συνεχή παρέμβαση μεγάλης κλίμακας που δηλώνει την παρουσία της πολύ ισχυρά πάνω στο μνημείο και οριακά αυτονομείται... Υπάρχει μια φωτογραφία (την οποία θα ανεβάσω στα σχόλια) στην οποία βλέπεις το σόκορο, το πάχος αυτής της φέτας που έρχεται και κάθεται πάνω στον βράχο και καταλαβαίνεις πόσο βαρύ και πόσο ξένο είναι αυτό που ήρθε να κάτσει εκεί.
Γ) Αυτό που μας ενοχλεί όλους περισσότερο είναι ότι ξέρουμε ότι υπήρχε άλλος τρόπος να ικανοποιηθεί η ανάγκη της προσβασιμότητας και ότι δεν χρειαζόταν μια τόσο βαριά παρέμβαση. Θα μπορούσε με μεταλλικά ή με ξύλινα στοιχεία να γίνει κάτι πιο απλό, πιο ουδέτερο, σίγουρα πιο αποσπασμένο από το μνημείο.
Λεπτομέρεια από την πλακόστρωση του δρόμου Ακρόπολη - Φιλοπάππου
Υπάρχει κάτι τελευταίο το οποίο όμως δεν μπορώ να το κρίνω. Αυτό είναι η σχέση της διαδρομής με αυτό που προϋπήρχε αυτής, το κατά πόσο ακολουθεί και είναι συνεπής με το δημόσιο χώρο και τις διαδρομές που υπήρχαν πάνω στο μνημείο στην αρχαιότητα. Βλέπω για παράδειγμα ότι έχει δημιουργηθεί ένα άνοιγμα, κάτι σαν πλατεία δίπλα στα προπύλαια οδεύοντας προς τον Παρθενώνα. Αυτό είναι κάτι συνεπές με αυτό που προϋπήρχε; Αναβιώνει μια αρχαία διαδρομή ή χρήση; Αν ναι γιατί να στρωθεί με μπετόν; Αν όχι πάλι γιατί στρώνεται όλη αυτή η μεγάλη επιφάνεια με μπετόν που πριν δεν ήταν στρωμένη;
Σε κάθε περίπτωση, αυτή θα ήταν μια κριτική που θα είχε νόημα για ένα έργο που θα είχε ως στόχο την προσβασιμότητα στην Ακρόπολη. Ο στόχος όμως εδώ προφανώς δεν είναι η προσβασιμότητα. Η προσβασιμότητα είναι η αφορμή, ο στόχος είναι ο καλλωπισμός και τελικά από εκεί ξεκινάει το πρόβλημα...
Και κάτι τελευταίο, από την ειρωνική απάντηση του υπουργείου στην κριτική που του ασκείται για την παρέμβαση καταλαβαίνει κανείς την αθλιότητα αυτών που είναι πίσω από αυτή. Ακόμα κι αν ο στόχος είναι η προσβασιμότητα η κριτική που ασκείται δεν είναι στο ΓΙΑ ΤΙ στο οποίο απαντά ειρωνικά η ανακοίνωση, αλλά στο ΓΙΑΤΙ αυτή την παρέμβαση και όχι κάποια άλλη... στο οποίο φυσικά δεν απαντά η ανακοίνωση.