Euronews: «Το ελληνικό σκάνδαλο υποκλοπών φέρνει τις Βρυξέλλες εναντίον της Αθήνας»

Διαβάστε σε μετάφραση το ρεπορτάζ που υπογράφουν στο Euronews οι Δημοσιογράφοι Έφη Κουστοκώστα και Jorge Liboreiro «Ένας αυξανόμενος αριθμός ευρωβουλευτών ζητά διερεύνηση και συζήτηση στην ολομέλεια αφιερωμένη στο θέμα, ενώ η εκτελεστική εξουσία ζητά διευκρινίσεις από την ελληνική κυβέρνηση. Στον πυρήνα της αυξανόμενης διαμάχης μεταξύ Βρυξελλών και Αθήνας βρίσκεται το διαχρονικό ζήτημα των αρμοδιοτήτων. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ προσπαθούν να προσδιορίσουν εάν οι αυξανόμενες κατηγορίες για κατασκοπεία παραβιάζουν τους κανόνες δεδομένων και τα θεμελιώδη δικαιώματα του μπλοκ και συνιστούν ευρωπαϊκή υπόθεση. Το σκάνδαλο ξέσπασε στα τέλη Ιουλίου όταν ο ευρωβουλευτής Νίκος Ανδρουλάκης αποκάλυψε μια απόπειρα χακαρίσματος του κινητού του τηλεφώνου μέσω του Predator, ενός συστήματος που επιτρέπει την εξαγωγή αρχείων και την παρακολούθηση συνομιλιών. Ο Ανδρουλάκης υπηρετεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από το 2014 και ενεργεί ως αντιπρόεδρος της υποεπιτροπής για την ασφάλεια και την άμυνα. Πέρυσι έγινε και πρόεδρος του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ), του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η απόπειρα επίθεσης Predator εντοπίστηκε όταν ο Ανδρουλάκης υπέβαλε την προσωπική του συσκευή στις υπηρεσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι οποίες διαθέτουν πλέον τεχνολογία ανίχνευσης spyware. Ο έλεγχος έδειξε ότι ο ευρωβουλευτής είχε λάβει ένα ύποπτο μήνυμα κειμένου με έναν σύνδεσμο, το οποίο είχε σκοπό να εγκαταστήσει το Predator στο τηλέφωνό του. Σε αντίθεση με το Pegasus, το πρόγραμμα που χρησιμοποιείται εναντίον πολιτικών υψηλού προφίλ όπως ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσες, το Predator απαιτεί από τους στόχους του να ανοίξουν έναν σύνδεσμο για να διεισδύσουν στις συσκευές τους. Ο Ανδρουλάκης δεν έκανε κλικ στον σύνδεσμο, αποτρέποντας την κυβερνοεπίθεση.

«Νόμιμο αλλά πολιτικά απαράδεκτο»

Μετά την επιβεβαίωση από το εργαστήριο των Βρυξελλών, ο ευρωβουλευτής υπέβαλε καταγγελία στο ανώτατο δικαστήριο της Ελλάδας και κατηγόρησε την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ότι υποβάθμισε τη σοβαρότητα της υπόθεσης. «Η αποκάλυψη ποιος βρίσκεται πίσω από τέτοιες άρρωστες πρακτικές και για ποιους ενεργούν δεν είναι προσωπική υπόθεση. Είναι δημοκρατικό μου καθήκον», είχε πει τότε ο Ανδρουλάκης. Η κυβέρνηση επιμένει ότι δεν έχει αγοράσει ή χρησιμοποιήσει ποτέ το λογισμικό κατασκοπείας Predator, το οποίο αναπτύχθηκε από μια μικρή start-up που ονομάζεται Cytrox και εδρεύει στη Βόρεια Μακεδονία. Έρευνα από το Citizen Lab , μια διάσημη ομάδα που ανήκει στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και ειδικεύεται στη βιομηχανία spyware, έδειξε ότι η Ελλάδα ήταν μεταξύ των «πιθανών» πελατών της Cytrox, μαζί με την Αρμενία, την Αίγυπτο, την Ινδονησία, τη Μαδαγασκάρη, το Ομάν, τη Σαουδική Αραβία και τη Σερβία. Αυτό που αναγνώρισε η κυβέρνηση, ωστόσο, ήταν μια πιο «παραδοσιακή» επιχείρηση παρακολούθησης στο τηλέφωνο του Ανδρουλάκη, η οποία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2021, περίπου την ίδια στιγμή που έγινε η απόπειρα επίθεσης με το Predator. Η επιχείρηση, που ξεκίνησε η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (γνωστή ως ΕΥΠ, στο ελληνικό ακρωνύμιο), έληξε τρεις μήνες αργότερα, όταν ο ευρωβουλευτής έγινε αρχηγός του ΠΑΣΟΚ. Καθώς το σκάνδαλο βάθυνε, τα κόμματα της αντιπολίτευσης άρχισαν να αναζητούν ενόχους: ο Παναγιώτης Κοντολέων, διευθυντής της ΕΥΠ, και ο Γρηγόρης Δημητριάδης, γενικός γραμματέας του πρωθυπουργικού γραφείου (και ο ανιψιός του), υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους στις αρχές Αυγούστου. «Ήταν λάθος», είπε ο Μητσοτάκης σε ομιλία που μεταδόθηκε λίγες μέρες μετά τις παραιτήσεις. Η ΕΥΠ είναι άμεσα συνδεδεμένη με το πρωθυπουργικό γραφείο, μια αμφιλεγόμενη απόφαση που έλαβε ο ίδιος ο Μητσοτάκης όταν ανέβηκε στην εξουσία και που πλέον προσελκύει μεγαλύτερο έλεγχο της εξουσίας του. «Δεν ήξερα για [την προσβολή] και προφανώς, δεν θα το επέτρεπα ποτέ», είπε ο πρωθυπουργός, υποσχόμενος να πραγματοποιήσει μια σειρά μεταρρυθμίσεων στον οργανισμό. Ο Μητσοτάκης, ωστόσο, υποστήριξε ότι η τρίμηνη υποκλοπή έγινε σύμφωνα με «το γράμμα του νόμου», αν και ούτε ο ίδιος ούτε κανένα μέλος της ομάδας του έχει εξηγήσει τους λόγους πίσω από την επιχείρηση κατά του ευρωβουλευτή και μελλοντικού εκλογικού αντιπάλου. Μιλώντας ενώπιον του εθνικού κοινοβουλίου σε συνεδρίαση που συγκάλεσε ο ΣΥΡΙΖΑ, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε «νόμιμη αλλά πολιτικά απαράδεκτη» τη λειτουργία της ΕΥΠ και κάλεσε τον Ανδρουλάκη να προσφύγει στα ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια προκειμένου να διευθετηθεί η διαφορά

Μια επισύνδεση που προκαλεί συζήτηση σε υψηλούς τόνους

Οι αποκαλύψεις  για τις υποκλοπές είχαν αντίκτυπο γρήγορα σε όλες τις Βρυξέλλες, όπου ζητήματα όπως οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, η κατασκοπεία και η εκλογική παρέμβαση έχουν γίνει κορυφαία προτεραιότητα. Η Ana Gallego Torres, επικεφαλής του τμήματος δικαιοσύνης και καταναλωτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έστειλε επιστολή στα τέλη Ιουλίου στον Ιωάννη Βράιλα, μόνιμο αντιπρόσωπο της Ελλάδας στην ΕΕ, με ερωτήσεις σχετικά με την απόπειρα hacking του Predator και την επιχείρηση παρακολούθησης. Η επιστολή της Gallego δεν έχει δημοσιοποιηθεί, αλλά αφορούσε «την πιθανή αλληλεπίδραση μεταξύ των κανόνων προστασίας δεδομένων της ΕΕ και του εθνικού πλαισίου ασφάλειας», είπε ένας εκπρόσωπος. Στην απάντησή του, που είδε το Euronews, ο Βράιλας προσπάθησε να κατευνάσει τις ανησυχίες της εκτελεστικής εξουσίας και να αμφισβητήσει την άποψη ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να έχουν λόγο για το θέμα. "Ούτε η ΕΥΠ ούτε η αστυνομία έχουν αγκαλιάσει το Predator. Επομένως, δεν τίθεται θέμα παραβίασης του κεκτημένου της ΕΕ για την προστασία δεδομένων", έγραψε ο πρέσβης, σημειώνοντας ότι η έρευνα για το περιστατικό βρίσκεται σε εξέλιξη. «Το ζήτημα εάν τα ερωτήματα που τίθενται στην επιστολή σας εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της [Ευρωπαϊκής] Ένωσης θα ήταν σε κάθε περίπτωση ιδιαίτερα συζητήσιμο». Όσον αφορά την τρίμηνη επιτήρηση, ο Βράιλας εξήγησε ότι, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, όλα τα άτομα ενημερώνονται όταν παρακολουθούνται και τα δεδομένα τους επεξεργάζονται από την κυβέρνηση. Όμως, επεσήμανε χαρακτηριστικά, μια πρόσφατη νομοθετική τροποποίηση εισήγαγε μια εξαίρεση από αυτή την υποχρέωση όταν η επιχείρηση «συμβαίνει αποκλειστικά για λόγους εθνικής ασφάλειας». Ο νόμος τροποποιήθηκε ενώ ο Θανάσης Κουκάκης, δημοσιογράφος που ερευνά ελληνικές τράπεζες και επιχειρηματίες, προσπαθούσε να λάβει επίσημη επιβεβαίωση ότι το τηλέφωνό του ήταν υπό παρακολούθηση της ΕΥΠ το 2020. Ο Κουκάκης «μολύνθηκε»επίσης από το Predator, σύμφωνα με πληροφορίες που του έδωσε ο Citizen Lab. Η υπηρεσία πληροφοριών επιβεβαίωσε αργότερα την επιχείρηση εναντίον του Κουκάκη, εκτός από την υπόθεση που αφορά τον Ανδρουλάκη, ανέφεραν πηγές στο Reuters . (Η δημοσιογράφος που υπογράφει το άρθρο παραθέτει σε αυτό το σημείο και ένα tweet της με την επίμαχη επιστολή)

The full letter of the Permanent Representative of #Greece to the EU @vrailas to the @EU_Commission which was asking for information on the ongoing investigation regarding the use of #Predator in #Greece pic.twitter.com/iCsnJBzjzj

— Efi Koutsokosta (@Efkouts) August 24, 2022

Η Επιτροπή εξακολουθεί να αξιολογεί την επίσημη απάντηση του Έλληνα αντιπροσώπου και να συλλέγει πληροφορίες σχετικά με την πιθανή χρήση του Predator. Οι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι η αρμοδιότητα των Βρυξελλών δεν μπορεί να απορριφθεί τόσο εύκολα επειδή το μπλοκ έχει ήδη εγκρίνει νόμους σε όλη την ΕΕ σχετικά με το απόρρητο των δεδομένων και ως εκ τούτου έχει αποκτήσει κοινή εποπτεία με τα κράτη μέλη. «Ναι, η εθνική ασφάλεια είναι αρμοδιότητα ενός κράτους μέλους», δήλωσε εκπρόσωπος της Επιτροπής. «Ωστόσο, όταν εγγυώνται την εθνική ασφάλεια, τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζουν το σχετικό δίκαιο της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου όταν το κάνουν». Δεν είναι η πρώτη φορά που οι υποκλοπές στην Ελλάδα τίθενται υπόψη της εκτελεστικής εξουσίας. Στην τελευταία έκδοση της ετήσιας έκθεσής της για το κράτος δικαίου, η οποία παρακολουθεί τις εξελίξεις ανά χώρα, η Επιτροπή τόνισε περιπτώσεις εικαζόμενης παρακολούθησης στη χώρα, αλλά αφορούσε μόνο δημοσιογράφους – όχι νομοθέτες. "Οι επιθέσεις και οι απειλές κατά δημοσιογράφων εξακολουθούν να υφίστανται και το επαγγελματικό περιβάλλον των δημοσιογράφων έχει επιδεινωθεί περαιτέρω" , σημειώνει η έκθεση , αναφέροντας σωματικές επιθέσεις, προσαγωγές και αβάσιμες ποινικές αγωγές.

«Πολύ σημαντική ευρωπαϊκή αρμοδιότητα»

Εν τω μεταξύ, στο Ευρωκοινοβούλιο, στο χώρο εργασίας του Ανδρουλάκη, κάποιοι συνάδελφοί του έχουν μαχητικό τόνο κατά της ελληνικής κυβέρνησης. Η Sophie in 't Veld,  Ολλανδή φιλελεύθερη ευρωβουλευτής, πιέζει ώστε η κοινοβουλευτική επιτροπή Pegasus (PEGA), όπου συμμετέχει ως μέλος, να ξεκινήσει έρευνα για το σκάνδαλο. Η επιτροπή στο παρελθόν είχε εξετάσει υποθέσεις spyware στην Πολωνία, την Ισπανία και την Ουγγαρία. Ο In 't Veld διαφώνησε με τις διευκρινίσεις του Έλληνα πρέσβη και είπε ότι η παρούσα υπόθεση είναι «κατεξοχήν[μια] ευρωπαϊκή αρμοδιότητα» λόγω της στόχευσης ενός άμεσα εκλεγμένου Ευρωπαίου νομοθέτη και των πιθανών παραβιάσεων του GDPR, των πρωτοποριακών δεδομένων του μπλοκ νόμος προστασίας. «Ο [Μητσοτάκης] κατηγόρησε την έλλειψη πολιτικής κρίσης του αρχηγού της ΕΥΠ, αλλά καθώς η ΕΥΠ εμπίπτει στην άμεση ευθύνη του πρωθυπουργού, γιατί δεν ενημερώθηκε για μια τόσο άκρως πολιτική τηλεφωνική συνομιλία;» έγραψε στον λογαριασμό της στο Twitter. Επί του παρόντος, η PEGA προεδρεύεται από τον Jeroen Lenaers, ευρωβουλευτή από το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), την ίδια πολιτική οικογένεια με τον πρωθυπουργό Μητσοτάκη. Η επιτροπή έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιήσει δύο ακροάσεις την επόμενη εβδομάδα με επίκεντρο το «spyware κατά των πολιτών». Η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στο σχέδιο ημερήσιας διάταξης , αν και οι βουλευτές θα είναι ελεύθεροι να θίξουν το θέμα κατά τη διάρκεια των συζητήσεων. Ερωτηθείσα εάν μια συνεδρίαση με επίκεντρο την υπόθεση Ανδρουλάκη θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αργότερα, η ομάδα Lenaers δεν είχε κανένα σχόλιο ή ενημέρωση για να μοιραστεί. Ένας εκπρόσωπος του ΕΛΚ είπε στο Euronews ότι εναπόκειται στην επιτροπή PEGA να αποφασίσει εάν θα διερευνήσει την «πιθανή χρήση spyware από τις ελληνικές αρχές». Το κόμμα δεν έχει εκδώσει καμία ανακοίνωση σχετικά με την ουσία των καταγγελιών.

Οργή επικρατεί στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο του Ανδρουλάκη

Ο Gabriele Bischoff, αντιπρόεδρος της Ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D), είπε ότι, εκτός από την έναρξη έρευνας, η επιτροπή PEGA θα πρέπει να οργανώσει μια διερευνητική αποστολή στην Ελλάδα. «Είναι απίστευτο ότι το ΕΛΚ προσπαθεί να το βάλει κάτω από το χαλί και δεν βλέπει τις δυνατότητες που έχει», είπε ο Μπίσοφ σε συνέντευξή του στο Euronews. «Είναι απολύτως απαραίτητο όταν επιστρέψουμε όλοι την επόμενη εβδομάδα [από τις καλοκαιρινές διακοπές], να το θέσουμε ψηλά στην ατζέντα, και επίσης το ΕΛΚ να μην παίζει παιχνίδια εδώ όπως κάνουν πάντα όταν οι κυβερνήσεις του πολιτικού τους κόμματος εμπλέκονται." Η ηγεσία των Σοσιαλδημοκρατών κάλεσαν απευθείας την Roberta Metsola, την πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να σπάσει την εβδομαδιαία σιωπή της σχετικά με το σκάνδαλο των υποκλοπών και να συγκαλέσει ειδική συζήτηση στην ολομέλεια. (Η Μέτσολα ανήκει επίσης στην ομάδα του ΕΛΚ.) Οι σοσιαλιστές ανησυχούν ιδιαίτερα για την ενδεχόμενη παραβίαση της βουλευτικής ασυλίας του Ανδρουλάκη. Σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ , οι ευρωβουλευτές δεν μπορούν να υπόκεινται σε οποιαδήποτε μορφή έρευνας, κράτηση ή νομική διαδικασία λόγω των απόψεων που εκφράζονται υπό τη νομοθετική τους ιδιότητα. Εκπρόσωπος της Μετσόλα είπε ότι η πρόεδρος παίρνει τις κατηγορίες "πολύ σοβαρά" και ότι η ομάδα της "συνεργάζεται" με τις ελληνικές αρχές. «Ήταν Η Μέτσολα που ξεκίνησε την υπηρεσία για την αναθεώρηση των κινητών των ευρωβουλευτών, την άνοιξη», σημείωσε ο αξιωματούχος, αναφερόμενος στον έλεγχο που εντόπισε την απόπειρα επίθεσης Predator.» καταλήγει το δημοσίευμα του Euronews που βάζει την υπόθεση στην ευρωπαϊκή της διάσταση σε σχέση με τα όργνα τους θεσμούς και την λειτουργία τους.