Πριν τα fake news υπήρχε ο Όρσον Γουέλς – Η ραδιοφωνική απάτη που αποκάλυψε τη δύναμη των ΜΜΕ
Ο Όρσον Γουέλς και η ραδιοφωνική «εισβολή» που έκανε μια ολόκληρη χώρα να πιστέψει στους Αρειανούς.
Ήταν 30 Οκτωβρίου 1938, παραμονή του Halloween όταν ένα ραδιοφωνικό σόου έμελλε να γραφτεί με κεφαλαία γράμματα στην ιστορία της επικοινωνίας. Ο 23χρονος Όρσον Γουέλς, ένας ανερχόμενος αλλά ακόμη άγνωστος ηθοποιός και σκηνοθέτης, ανέβηκε στο μικρόφωνο του δικτύου CBS για να παρουσιάσει τη ραδιοφωνική του διασκευή του μυθιστορήματος «Πόλεμος των Κόσμων» του Χ. Τζ. Γουέλς. Κανείς –ούτε ο ίδιος– δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα ακολουθούσε.
Η εκπομπή ξεκίνησε σαν μια φαινομενικά αθώα ραδιοφωνική παράσταση επιστημονικής φαντασίας. Όμως η ιδιοφυΐα -και η παγίδα- του Γουέλς ήταν η μορφή της παρουσίασης: ένα δελτίο ειδήσεων που μετέδιδε «ζωντανά» τις εξελίξεις. Ήχοι σειρήνων, δραματικές ανακοινώσεις, σπασμένες συνδέσεις, ρεπόρτερ «από το σημείο της επίθεσης». Όλα δοσμένα με μια αληθοφάνεια που ξεπερνούσε κάθε φαντασία.
Λίγα λεπτά μετά την έναρξη, εκατομμύρια Αμερικανοί πίστεψαν ότι κάτι τρομακτικό συνέβαινε στ’ αλήθεια. Το Νιου Τζέρσεϊ «δέχτηκε» την πρώτη εξωγήινη επίθεση, στρατιώτες «εξαϋλώθηκαν» από μυστηριώδη όπλα και οι αστρονόμοι «επιβεβαίωναν» ότι περίεργα φώτα κινούνται στον ουρανό. Οι ακροατές που μπήκαν στη συχνότητα μετά την αρχική προειδοποίηση ότι πρόκειται για μυθοπλασία, δεν είχαν καμία αμφιβολία: ο Άρης είχε κηρύξει πόλεμο στη Γη.
Πανικός στους δρόμους
Οι συνέπειες ήταν απίστευτες. Σε πολλές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών, οι δρόμοι γέμισαν με ανθρώπους που έτρεχαν να σωθούν. Ορισμένοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους παίρνοντας βιαστικά ό,τι μπορούσαν. Άλλοι προσεύχονταν, άλλοι καλούσαν την αστυνομία και τα νοσοκομεία. Τα τηλεφωνικά δίκτυα κατέρρευσαν από τον όγκο των κλήσεων. Κάποιοι δήλωναν ότι έβλεπαν «εξωγήινες φλόγες» στον ορίζοντα – πιθανώς φώτα από εργοστάσια ή την αντανάκλαση της πόλης στον ουρανό.
Η Αμερική βυθίστηκε σε ένα πρωτοφανές κύμα πανικού. Μερικοί τοπικοί σταθμοί διέκοψαν το πρόγραμμα για να «διαψεύσουν» την εισβολή. Άλλοι ζήτησαν από τις αρχές να βγουν στον αέρα για να ηρεμήσουν το κοινό. Όμως το κακό είχε ήδη γίνει. Ο φόβος ήταν πιο γρήγορος από την αλήθεια.
Η επόμενη μέρα
Όταν αποκαλύφθηκε ότι όλα ήταν ένα ραδιοφωνικό έργο, οι αντιδράσεις κυμάνθηκαν από ανακούφιση μέχρι οργή. Πολλοί ζητούσαν να τιμωρηθεί ο Γουέλς, ενώ άλλοι αναγνώριζαν το ταλέντο και την τόλμη του. Ο ίδιος, σε συνέντευξη Τύπου που δόθηκε το επόμενο πρωί, εμφανίστηκε με χαμηλούς τόνους, δηλώνοντας πως δεν είχε πρόθεση να εξαπατήσει κανέναν. Η ειλικρίνειά του, ωστόσο, δεν μπορούσε να σβήσει τη φλόγα της φήμης που μόλις είχε ανάψει.
Λίγους μήνες αργότερα, ο Γουέλς θα μεταφερθεί στο Χόλιγουντ, όπου θα δημιουργήσει το αριστούργημά του, «Πολίτης Κέιν», μια ταινία που άλλαξε για πάντα τη γλώσσα του κινηματογράφου.
Ένα μάθημα για τη δύναμη των ΜΜΕ
Η «ραδιοφωνική εισβολή των Αρειανών» θεωρείται μέχρι σήμερα μια από τις πιο χαρακτηριστικές αποδείξεις της επιρροής των μέσων ενημέρωσης στη συλλογική ψυχολογία. Ένα απλό ραδιοφωνικό δράμα μετατράπηκε σε κοινωνικό πείραμα και αποκάλυψε πόσο εύκολα ο φόβος, όταν ντυθεί με τον μανδύα της «είδησης», μπορεί να μετατραπεί σε πανδημία πανικού.
Σε μια εποχή όπου η πληροφόρηση μεταδίδεται με ταχύτητα φωτός, το περιστατικό του 1938 μοιάζει ανατριχιαστικά επίκαιρο. Αν τότε αρκούσε ένα μικρόφωνο και μια φανταστική ιστορία για να ταρακουνηθεί η Αμερική, σήμερα αρκεί ένα tweet ή ένα viral βίντεο για να προκαλέσει παρόμοιο χάος.
Ο Όρσον Γουέλς ίσως δεν ήθελε να το διδάξει, αλλά τελικά έγινε ο πρώτος που απέδειξε με τον πιο θεαματικό τρόπο ότι η δύναμη της αφήγησης μπορεί να αλλάξει – ή να παραλύσει – την πραγματικότητα.
