Τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής: Η περιφορά του Επιταφίου, η Αποκαθήλωση και το μοιρολόι της Παναγιάς

Μεγάλη Παρασκευή. Η μέρα που θρηνεί η πλάση. Η μέρα που ακόμη κι ο ήλιος κρύβεται, σαν να θέλει κι αυτός να πενθήσει για τον θάνατο του Θεανθρώπου...

Η Μεγάλη Παρασκευή  είναι μια μέρα με τεράστιο συμβολισμό για την ελληνική ορθοδοξία. Είναι η κορύφωση του Θείου Δράματος. Η μέρα που γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου από τον σταυρό του μαρτυρίου και που οδηγείται στον τάφο, εκεί όπου θα παραμείνει για τρεις ημέρες πριν το θαύμα της Ανάστασης. 

Ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον σταυρό και τον τυλίγει με ένα καθαρό σεντόνι. Τοποθετεί το Άγιο Σώμα του Κυρίου στον στολισμένο Επιτάφιο, μέσα σε απόλυτα κατανυκτικό κλίμα.

Στην Ελλάδα, τα ήθη και τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής τηρούνται με μεγάλη ευλάβεια από τους πιστούς. Από το πρωί οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα παντού. Τα παιδιά βρίσκονται στους δρόμους και τραγουδούν το μοιρολόι της Παναγιάς.

«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται»... Πρόκειται για ένα ομοιοκατάληκτο δημοτικό τραγούδι, έναν αφηγηματικό θρήνο σχετικό με την μαρτυρική πορεία του Ιησού προς τη Σταύρωση, μέσα από τα μάτια της Παναγίας. 

Ο στολισμός του Επιταφίου και οι μυροφόρες

Νεαρά κορίτσια πηγαίνουν στους κήπους και στους αγρούς και μαζεύουν λουλούδια. Στη συνέχεια πηγαίνουν στην Εκκλησία για τον στολισμό του Επιταφίου. Τοποθετούν τα πιο όμορφα λουλούδια πάνω στον Επιτάφιο, φτιάχνοντας περίτεχνα σχέδια.

Σε πολλά χωριά, τα νεαρά κορίτσια μαζεύουν λουλούδια και στολίζει η κάθε μια το δικό της καλάθι. Κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας, οι λεγόμενες «μυροφόρες» στέκονται στις τέσσερις άκρες του Επιταφίου και όταν ο ιερέας ψάλλει «Έραναν τον τάφο αι μυροφόροι μύρα» ρίχνουν πέταλα λουλουδιών. Από τα καλάθια τους ο ιερέας παίρνει τα λουλούδια που δίνει στους πιστούς όταν πηγαίνουν να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο. 

Κατά την περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους κάθε τόπου κι ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα, οι πιστοί ακολουθούν κρατώντας στα χέρια τους αναμμένα κεριά ή φαναράκια.

Οι πιστοί περνούν κάτω από τον Επιτάφιο για να πάρουν ευλογία, ενώ σε πολλά μέρη της Ελλάδας θεωρούσαν πως αν τα ζωηρά παιδιά περνούσαν τρεις φορές από κάτω θα φρονίμευαν και αν έκαναν το ίδιο οι άρρωστοι, θα γίνονταν καλά. 

Στην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι Επιτάφιοι -μαζί και των καθολικών- συναντώνται στην Εξέδρα της Χώρας, ψάλλουν για λίγο μαζί και συνεχίζουν ο καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους δρόμους της εκάστοτε ενορίας. Ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάου της Τήνου μπαίνει στη θάλασσα και το όλο σκηνικό που δημιουργούν οι πυρσοί, ο φλεγόμενος σταυρός, οι σειρήνες από τα πλοία, οι ψαλμωδίες και οι χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούν θυμίζει μυσταγωγία.

Η καύση του Ιούδα

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο είτε καίγεται, είτε πυροβολείται και εν συνεχεία καίγεται. Τη Μεγάλη Παρασκευή πολλοί πιστοί επισκέπτονται τους τάφους συγγενών και φίλων ή πραγματοποιείται η εκταφή των νεκρών, αν έχει περάσει το απαιτούμενο διάστημα.

Παλιότερα, στην Αθήνα, οι νοικοκυρές πριν βγει ο Επιτάφιος σκούπιζαν τους δρόμους και όταν περνούσε η πομπή, έβγαιναν στις πόρτες με ένα κεραμίδι, που είχε πάνω του αναμμένο καρβουνάκι με λιβάνι.

Στη Σπάρτη, όταν επιστρέψει ο Επιτάφιος στην εκκλησία, τον ξεστολίζει ο καντηλανάφτης, ο οποίος παίρνει τα κεριά και τα φυλάει. Την άλλη μέρα, τα βάζει ο ιερέας σε ένα δίσκο με τα σταυρολούλουδα και τα μοιράζει στις γυναίκες. Τα λουλούδια αυτά, οι γυναίκες τα κρατούν ως φυλαχτό και όταν αρρωστήσει ένα παιδάκι βάζουν στα κάρβουνα λίγο νερό και μερικά σταυρολούλουδα και το λιβανίζουν.

Στη Μυτιλήνη, μόλις τελειώσει η περιφορά, αρπάζουν τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες. Τα «Χριστολούλουδα» τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα όσοι ταξιδεύουν, σύμφωνα με την παράδοση.

Στη Νάξο, δεν φιλούν τη Μεγάλη Παρασκευή, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας τον Χριστό, ενώ δεν σφάζουν, «για το αίμα του Χριστού».

Στην Αμοργό, κατά την περιφορά του Επιταφίου στα χωριά, οι γυναίκες από τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών, ραίνουν τον κόσμο με κολόνιες και αρώματα.

Στην Πάρο, η περιφορά του Επιταφίου κάνει δεκαπέντε στάσεις. Σε καθεμία από αυτές φωτίζεται κι ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.

Στη Σαντορίνη, ξεκινώντας από νωρίς το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, δεκάδες παιδιά τοποθετούν σε ταράτσες, μπαλκόνια, δρόμους, αλλά και στα τείχη του μεσαιωνικού κάστρου χιλιάδες «τενεκεδάκια». Πρόκειται για αυτοσχέδια λυχνάρια που καίνε παραφινέλαιο και μόλις πέσει το σκοτάδι και λίγο πριν την έναρξη της περιφοράς του Επιταφίου, ανάβουν και προσδίδουν μαγική ατμόσφαιρα στο νησί.

Στην Άμφισσα, λαμβάνει χώρα ένα ενδιαφέρον πασχαλινό έθιμο της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς». Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής άπαντες κάθονται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία κι εστιατόρια για να καταναλώσουν σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα... δάκρυα!

Στην Τρίπολη, ο Επιτάφιος του Αγίου Βασιλείου ξεκινά πολλούς μήνες πριν το Πάσχα και ολοκληρώνεται τα ξημερώματα της Μεγάλης Παρασκευής. Γίνεται αποκλειστικά και μόνο με πέρλες κι απαιτούνται περισσότερες από διακόσιες χιλιάδες, ενώ το τελικό αποτέλεσμα αποτελεί έργο τέχνης.