Το Σάββατο του Λαζάρου: Ήθη και έθιμα από όλη την Ελλάδα - Οι Λαζαρίνες, τα λαζαράκια και τα λαζαρικά

Η Ανάσταση του Λαζάρου είναι ένα από τα θαύματα του Χριστού, όπως αυτά περιγράφονται στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο. Για την ορθόδοξη εκκλησία, το Σάββατο του Λαζάρου, όπως και η Κυριακή των Βαΐων είναι μέρες χαράς, πριν τον θρήνο της Μεγάλης Εβδομάδας που κορυφώνεται με τη Σταύρωση του Ιησού το Μεγάλο Σάββατο. Η Ανάσταση του Λαζάρου είναι ένα από τα θαύματα του Χριστού, ο οποίος κλήθηκε να μεταβεί στη Βηθανία, κοντά στα Ιεροσόλυμα για χάρη του φίλου του, στο σπίτι του οποίου είχε διανυκτερεύσει πολλές φορές στη διάρκεια των ταξιδιών του. 

Όταν ο Ιησούς φτάνει στη Βηθανία, ο Λάζαρος είναι ήδη τέσσερις ημέρες νεκρός. Του φωνάζει: «Λάζαρε, δεύρο έξω» και ο νεκρός σηκώνεται από το μνήμα. Το θαύμα της ανάστασης γιορτάζει η ορθοδοξία το Σάββατο του Λαζάρου, μια ημέρα όπου δεν πραγματοποιούνται μνημόσυνα με κόλλυβα, παρά μόνο (αν είναι απαραίτητο) τρισάγια. Σε κάποια χωριά μάλιστα, οι αγρότες δεν μαζεύουν τη σοδειά τους τη συγκεκριμένη ημέρα, καθώς φοβούνται ότι οι καρποί μπορεί να φέρουν μέσα τους τον θάνατο. 

Οι Λαζαρίνες και τα λαζαράκια

Ένα από τα πλέον διαδεδομένα έθιμα της συγκεκριμένης ημέρας ήταν τα κάλαντα του Λαζάρου, τα οποία τραγουδούσαν κατά κύριο λόγο κοπέλες όλων των ηλικιών, οι λεγόμενες Λαζαρίνες, που ήταν ντυμένες με τις τοπικές παραδοσιακές στολές. Πρόκειται για ένα έθιμο που τα τελευταία χρόνια έχει ατονήσει. Την παραμονή, οι Λαζαρίνες πήγαιναν στα χωράφια για να μαζέψουν λουλούδια του αγρού, προκειμένου να στολίσουν το καλάθι τους, το οποίο κουβαλούσαν μαζί τους στα κάλαντα. Σε αυτό το καλάθι τοποθετούσαν τα χρήματα, τα αυγά, τα φρούτα ή άλλα φαγώσιμα που τους έδιναν στα σπίτια που τραγουδούσαν.

Από τόπο σε τόπο, τα «λαζαρικά» (κάλαντα του Λαζάρου) έχουν αρκετές παραλλαγές. Στη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία και τη Θράκη στο έθιμο έπαιρναν μέρος μόνο κορίτσια, οι «Λαζαρίνες» κι έτσι έβρισκαν την ευκαιρία να γίνουν γνωστές και σαν υποψήφιες νύφες.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το Σάββατο του Λαζάρου αποτελούσε για τις νεαρές κοπέλες μια ευκαιρία για να βρουν το ταίρι τους. Τα κορίτσια που βρίσκονταν σε ηλικία γάμου, εκείνη την περίοδο ήταν εξαιρετικά περιορισμένα υπό τον φόβο της αρπαγής από τους Τούρκους. Το Σάββατο του Λαζάρου ωστόσο, τους δίνονταν κάποιες ελευθερίες και είχαν τη δυνατότητα να γνωριστούν με τα αγόρια της ηλικίας τους και να κάνουν τα νυφοδιαλέγματα.

Σε αρκετά μέρη του τόπου μας εξακολουθούν να φτιάχνουν τα λαζαράκια, που είναι μικρά, αφράτα, ημίγλυκα ψωμάκια, ομοιώματα του Λαζάρου. Στη θέση των ματιών τοποθετούν γαρίφαλα, ενώ οι νοικοκυρές προσθέτουν πάνω αλεσμένα καρύδια, αμύγδαλα, σύκα, σταφίδες, μέλι και διάφορα μυρωδικά.

Με τα λαζαράκια στα χέρια, τα μικρά παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα «λαζαρικά», την ιστορία δηλαδή της ανάστασης του φίλου του Ιησού. Στην Ήπειρο μάλιστα, το τραγούδι συνοδεύεται και από τον ήχο από μεγάλες κουδούνες που χτυπούν τα παιδιά.

Το ομοίωμα του Λάζαρου

Παλιότερα, σε κάποια μέρη τα παιδιά που τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατούσαν για «Λάζαρο» έναν ξύλινο κόπανο για τα ρούχα, τυλιγμένο με πολύχρωμα κομμάτια από πανιά, σαν μωρό. Σε άλλα μέρη έντυναν με πολύχρωμα υφάσματα μια ρόκα, μια κούκλα, έναν καλαμένιο σταυρό και τα στόλιζαν με κορδέλες και λουλούδια. Στη Σκύρο έπαιρναν την τρυπητή κουτάλα, «τη σιδεροχουλιάρα». Έβαζαν σε κάθε τρύπα και από μια λευκή μαργαρίτα, ένα κόκκινο γαρίφαλο για στόμα και σχημάτιζαν το πρόσωπο. Έδεναν σταυρωτά πάνω στην κουτάλα ένα ξύλο, για να κάνουν τα χέρια, της φορούσαν και ένα πουκαμισάκι ή ένα μωρουδίστικο ρούχο και ο «Λάζαρος» ήταν έτοιμος.

Τα παιδιά γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα και έπαιρναν αυγά, χρήματα ή ό,τι άλλο είχαν οι νοικοκυραίοι. Στα Τρίκαλα τα αυγά που συγκέντρωναν οι Λαζαρίνες, οι μητέρες τους τα έβαφαν κόκκινα και τα κρατούσαν σε ξεχωριστό μέρος. Όταν ήθελαν να περιποιηθούν έναν επισκέπτη του έδιναν από τα συγκεκριμένα αυγά, του Λαζάρου.

Σε κάποια μέρη τη θέση του «Λάζαρου» έπαιρνε ένα καλάθι στολισμένο με λουλούδια και με πολύχρωμες κορδέλες. Στην Κρήτη έκαναν έναν ξύλινο σταυρό και τον στόλιζαν με ορμαθούς από λεμονανθούς και αγριόχορτα με κόκκινα λουλούδια, τις μαχαιρίτσες. Στην Κύπρο έντυναν ένα παιδί με κίτρινα λουλούδια, έτσι ώστε ούτε το πρόσωπο του να μη φαίνεται. Σε κάθε σπίτι που πήγαιναν, όταν άρχιζαν τα άλλα παιδιά να τραγουδούν, ξάπλωνε και υποκρινόταν το νεκρό, όταν όμως έλεγαν το «Λάζαρε δεύρο έξω» σηκωνόταν. Το ίδιο έθιμο συναντάμε και στην Κω. Το παιδί που αναπαριστούσε το Λάζαρο, τυλιγμένο σε ένα σεντόνι, ήταν και αυτό στολισμένο με κίτρινα λουλούδια. Αμοιβή της παρέας για την αναπαράσταση ήταν τα αυγά για τον δάσκαλο.

Τα πιο μεγάλα παιδιά, οι «πρωτόσχολοι», έπαιρναν την εικόνα του Λάζαρου, την έβαζαν πάνω σε μια ειδική κατασκευή που στόλιζαν με δεντρολίβανο και γύριζαν στις στάνες. Οι βοσκοί τους έδιναν αυγά, τυριά και μυζήθρες για τις λαμπρόπιτες.