Δίκη Νυρεμβέργης Δίκη Χρυσής Αυγής

Την 1η Οκτώβρη 1946, το δικαστήριο στην Νυρεμβέργη ανακοίνωσε την απόφασή του, καταδικάζοντας 21 από τους 24 κατηγορούμενους για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ειρήνης και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η έννοια των «εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας» δημιουργήθηκε από το δικαστήριο για να απορρίψει το βασικό υπερασπιστικό επιχείρημα ότι οι κατηγορούμενοι εφάρμοζαν τον ισχύοντα νόμο.

Η δίκη, η πιο σημαντική του 20ου αιώνα, άλλαξε το νομικό πολιτισμό. Οδήγησε, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία του εγκλήματος της γενοκτονίας, στις συμβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη διεθνή ποινική ευθύνη πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών για εγκλήματα κατά των συμπολιτών τους. Η θεσμική και πολιτική πρωτοτυπία της Νυρεμβέργης βρίσκεται πίσω από τα δικαστήρια για  εγκλήματα  πολέμου και κατά της ανθρωπότητας στην Γιουγκοσλαβία και την Ρουάντα και στη δημιουργία του Παγκόσμιου Ποινικού Δικαστηρίου.

https://youtu.be/szhpgDz5iC8?t=3

Εβδομήντα τέσσερα χρόνια μετά, η απόφαση για τη Χρυσή Αυγή χαρακτηρίστηκε δίκαια «ιστορική». Είναι η πρώτη φορά μετά την Νυρεμβέργη που ένα ευρωπαϊκό «πολιτικό» κόμμα και η ηγεσία του καταδικάζονται ως εγκληματική συμμορία. Παρ’ ότι η Χρυσή Αυγή είχε καταδικαστεί ομόφωνα από την κοινωνία και την πολιτική ηγεσία, η δικαστική απόφαση δεν ήταν δεδομένη.

Η πρόταση αθώωσης της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής από την εισαγγελέα μας θύμισε ότι ζούμε σε μια εποχή όπου ο μικροφασισμός της διπλανής πόρτας, του ξενόφοβου νοικοκυραίου, του ρατσιστή ψεκασμένου έχει εμπνευστές, υποστηρικτές και πυλώνες όχι μόνο σε μέρος της κοινωνίας αλλά και στο βαθύ κράτος και στο δίκαιο. Ήταν αυτοί που δεν κίνησαν την ποινική διαδικασία μέχρι την δολοφονία του Παύλου Φύσσα παρά τις συνεχείς επιθέσεις, αυτοί που ήθελαν τη δημιουργία μίας “σοβαρής” Χρυσής Αυγής.

Σε εύφορο έδαφος 

Εδώ λοιπόν βρίσκεται η σημασία της απόφασης για την Ευρώπη. Γιατί έχουμε αύξηση της ακροδεξιάς και του νεοφασισμού παντού. Σε πολλά κράτη, κόμματα που δεν απέχουν πολύ ιδεολογικά από την Χρυσή Αυγή βρίσκονται στην κυβέρνηση ή στη βουλή. Και όπως ξέρουμε από την ιστορία, η βία αποτελεί τη φυσική κατάληξη της ακροδεξιάς ιδεολογίας, το σύμπτωμα και όχι την αιτία. Γιατί η πίστη περί “κατώτερων” ανθρώπων, “λαθρομεταναστών” και “παράσιτων” εύκολα οδηγεί στη βούληση να εξαφανιστούν από το πρόσωπο της γης.

Ποιες κοινωνικές τάσεις οδήγησαν στην τεράστια αύξηση της επιρροής της ακροδεξιάς, του νεοφασισμού και του ρατσισμού σε όλη την Ευρώπη; Οι δυτικές κοινωνίες, εξουθενωμένες από την μακρόχρονη καπιταλιστική κρίση, την υποχώρηση των αξιακών τους θεμελίων, στέκονται αμήχανα μπροστά στις δραματικές αλλαγές στην εργασία και την κοινωνική αναπαραγωγή. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός χρειάζεται ανοικτά σύνορα και ενιαίες αγορές αλλά αυτό οδηγεί σε δομική ανεργία, τεράστια αύξηση των ανισοτήτων και απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος. Η καταστροφή του κοινωνικών υποδομών από τη λιτότητα δημιουργεί το κατάλληλο έδαφος για να πιάσει το δηλητήριο του φασισμού και του ρατσισμού.

«Μεταμοντέρνος» ρατσισμός και δεξιά μετατόπιση

Αλλά σε αντίθεση με παλαιότερες περιόδους, όταν ο αντι-σημιτισμός ένωνε την ακροδεξιά σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο ρατσισμός και ο φασισμός των ημερών μας είναι «μεταμοντέρνος»: έχει πληθώρα στόχων, που μεταβάλλονται διαρκώς. Στην Βρετανία το μοτίβο του αποδιοπομπαίου τράγου μετακινήθηκε από τους «μαύρους» των δεκαετιών ‘60 και ‘70, στους «ψευδοπρόσφυγες» του ‘90, και μετά στους «λαθρομετανάστες» και τους μουσουλμάνους και οδήγησε στο Brexit. Στην Γαλλία, χωρίς μεγάλη ανεργία, η Λεπέν είναι δεύτερο κόμμα. Στην Πολωνία, οι Μουσουλμάνοι θεωρούνται ο μεγάλος εχθρός και κίνδυνος, παρ’ ότι αποτελούν μόνο το 0,04 του πληθυσμού. Αυτή είναι η κοινωνική πανδημία που απειλεί την Ευρώπη.

Ο σύγχρονος ρατσισμός είναι δικτυωμένος, οριζόντιος και ευκίνητος. Δίνει έμφαση στην κοινή συμπεριφορά παρά στην κοινή ιδεολογία. Οι ακροδεξιοί και οι νεοφασίστες χρησιμοποιούν οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ψευτο-επιχειρήματα: Οι ξένοι μας παίρνουν τις δουλειές, είναι ριζικά διαφορετικοί στα έθιμα, στο φαγητό και στη συμπεριφορά και δεν μπορούμε να τους έχουμε δίπλα μας. Τέλος, το Ισλάμ αποτελεί υπαρξιακό εχθρό της Δύσης και του Χριστιανισμού.

Όλα τα κοινωνικά και προσωπικά δεινά, η οικονομική δυσπραγία, η ανεργία, η πολιτική ανικανότητα, οι οικογενειακές δυσλειτουργίες, η αξιακή και ηθική υποβάθμιση, αποδίδονται σε μια σατανική παρουσία. Ο “άλλος”, ο Εβραίος, ο πρόσφυγας, ο αποδιοπομπαίος τράγος βρίσκεται πίσω από κάθε πρόβλημα. Εδώ συγκλίνουν η Λεπεν, ο Σαλβινι, το AfD, ο Όρμπαν και οι δικοί μας. Η διπλή θεωρία περί “πολέμου των πολιτισμών” (clash of civilizations) και “πολέμου της κουλτούρας” (cultural wars), που διαδίδουν δυτικοί διανοούμενοι, ισχυρίζεται ότι η λευκή και Χριστιανική Ευρώπη κινδυνεύει από τον νέο μεγάλο Σατανά, το Ισλάμ, δίνοντας επιχειρήματα σε ακροδεξιούς και τζιχαντιστές τρομοκράτες.

Η μεγαλύτερη επιτυχία της ακροδεξιάς ήταν να ότι μετακίνησε δεξιότερα όλο το πολιτικό φάσμα. Η Μέρκελ εγκατέλειψε την αρχική υπεράσπιση των προσφύγων κάτω από την πίεση του AfD, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα υιοθέτησε τον Βέμπερ ως υποψήφιο για την Προεδρία της Επιτροπής, κάποιον που ήταν τόσο δεξιός που ακόμη και πολλοί βουλευτές του κόμματος αναγκάστηκαν να τον εγκαταλείψουν και η υποψηφιότητα αποσύρθηκε. Στην Ελλάδα, ρατσιστικές και ξενοφοβικές ιδέες ενσωματώνονται στη δεξιά πολυκατοικία και την πιέζουν να πάει ακόμη δεξιότερα.

Η νέα έννοια των «εγκλημάτων κατά της δημοκρατίας»

Θα είμαστε ευτυχείς, επομένως, αν η καταδίκη της Χρυσής Αυγής, πρωτοφανής στα ευρωπαϊκά νομικά χρονικά, οδηγούσε στη δημιουργία της νομικής έννοιας “εγκλημάτων κατά της δημοκρατίας” δίπλα στα “εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», που θα μεταφερόταν από το αθηναϊκό εφετείο σε όλη την Ευρώπη. Μια τέτοια έννοια θα απονομιμοποιούσε τη νεοφασιστική ιδεολογία που αποτελεί φυτώριο για τους μελλοντικούς Χρυσαυγίτες, τους Μπρέιβικ και τους Τάραντ.

Οργανώσεις και «κόμματα» με χαρακτηριστικά και ιδεολογία σαν της Χρυσής Αυγής δεν επιτρέπεται να λυμαίνονται τους απογοητευμένους και αγανακτισμένους πολίτες. Ίσως, λοιπόν, η καταδίκη να ενθαρρύνει και άλλα ευρωπαϊκά νομικά συστήματα να πάρουν πιο αποφασιστική δράση απέναντι στους δικούς τους ακροδεξιούς. Ίσως να βοηθήσει άλλα πολιτικά συστήματα να διακόψουν την πορεία των δικών τους ακροδεξιών προς την πολιτική νομιμοποίηση και την εξουσία. Η δίκη της Χρυσής Αυγής σημαίνει ότι κανένας δεν μπορεί να πει στο μέλλον “Δεν ξέραμε”.

Αλλά για να μην πέσουμε στο λεγκαλισμό που κατατρύχει τη νομική κοινότητα, να προσθέσουμε ότι κανένας νόμος και καμιά δικαστική απόφαση δεν μπορεί να απαγορεύσει το ακροδεξιό δηλητήριο αν δεν υπάρχει αντιμετώπισή του στο δρόμο, στα ΜΜΕ και στην πολιτική αρένα. Στην Ελλάδα είχαμε την τύχη να έχουμε ένα ακμαίο αντιφασιστικό κίνημα που ενημέρωνε για τα  εγκλήματα  της συμμορίας και κινητοποιούσε τον κόσμο και τον ΣΥΡΙΖΑ που μπόρεσε να απορροφήσει τη λαϊκή αγανάκτηση.

Μια παρένθεση για τη σχέση πολιτικής και δικαίου

Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής έδωσε αφορμή για μια σημαντική συζήτηση για τη σχέση δικαίου και πολιτικής που δεν έχει γίνει στην Ελλάδα. Όσοι έλεγαν ότι το κράτος δικαίου δεν επιτρέπει τις διαδηλώσεις έξω από το δικαστήριο δεν καταλαβαίνουν την έντονη και εσωτερική σχέση πολιτικής και δικαίου. Δεν πρέπει να λέμε ότι «Δεν είναι Αθώοι», μας μάλωναν ο Κανέλλης, ο Λοβέρδος, ο Πορτοσάλτε γιατί «ασκούμε πίεση» στο δικαστήριο και υποσκάπτουμε τη διάκριση των εξουσιών. Ξέχασαν τι έλεγαν κατά των δικαστών όταν έκαναν τη δουλειά τους στην υπόθεση Novartis; Η υποκρισία τους δεν μπορεί να καλύψει το γεγονός ότι οι ιδεολογικές διαφορές εμφανίζονται με έντονο τρόπο στο δίκαιο, στα δικαστήρια και στους δικαστές.

Το παράδειγμα των ΗΠΑ

Αρκεί να δούμε τι γίνεται σήμερα στις ΗΠΑ, το ιδανικό κράτος δικαίου για τους εκσυγχρονιστές, με την επιλογή των δικαστών για το Ανώτατο Δικαστήριο. Οι Αμερικάνοι ασχολούνται με την ιδεολογία, πολιτικές προτιμήσεις ακόμη και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της εκλεκτής του Τραμπ Έιμι Κόνεϊ Μπάρετ (Amy Coney Barrett), όπως έγινε και στην προηγούμενη επιλογή του Μπρετ Κάβανο (Brett Kavanaugh). Οι πολιτικές απόψεις των δικαστών αποτελούν το βασικό λόγο επιλογής ή απόρριψης τους. Η Μπάρετ θα κάνει το δικαστήριο το μεγαλύτερο υποστηρικτή της «πλουτοκρατίας και της διαπλοκής», γράφει μία εφημερίδα, ενώ άλλη καλωσορίζει την αναμενόμενη ανατροπή της συνταγματικά εγγυημένης ελευθερίας των αμβλώσεων. Κανένας σοβαρός σχολιαστής δεν χρησιμοποιεί τις υποκρισίες των δικών μας περί “διάκρισης των εξουσιών” και ουδετερότητας των δικαστών για να σιγάσει τους αντιπάλους.

Οι Αμερικάνοι φιλελεύθεροι, σε αντίθεση με τους δικούς μας, δεν αγνοούν ότι το δίκαιο δεν διακρίνεται από την πολιτική. Απλά δίνει διαφορετική μορφή στις ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Το δικαστήριο με τις ειδικές του διαδικασίας βάζει μια άνω τελεία σε παρελθόντα γεγονότα. Οι επεκτάσεις τους συνεχίζονται στον πολιτικό και κοινωνικό βίο. Η εξουσία, η πολιτική και η ιδεολογία αποτελούν αναπόδραστο κομμάτι του δικαίου που τα μεταφράζει στο ιδίωμα τους. Τα νομικά κείμενα γεμάτα αντιφατικές έννοιες – κανόνας και εξαίρεση, δημόσιο και ιδιωτικό, ελευθερία και καθορισμός – επιτρέπουν σε καλούς ρήτορες να καταλήγουν σε αντίθετα συμπεράσματα με εξίσου πειστική επιχειρηματολογία.

Το δόγμα «νόμος και τάξη»

Το Συμβούλιο της Επικρατείας ήταν η πιο αποτελεσματική αντιπολίτευση στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όπως θα γίνει και το Αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο με τη νέα σύνθεση σε κυβέρνηση των Δημοκρατικών. Δεν οφείλονται αποκλειστικά οι τάσεις αυτές στην ιδεολογία των δικαστών. Οι δομικές προτεραιότητες του δικαίου αρκούν. Όταν ο Άρειος Πάγος αποφάσισε ότι η μακροχρόνια μη πληρωμή δεδουλευμένων δεν αποτελεί βλαπτική μεταβολή της εργασιακής σύμβασης, ακολουθούσε υπαρκτά επιχειρήματα που βγαίνουν μέσα από τις αξιακές του βάσεις και τις κρυφές ματιές επιθυμίας, που η δικαιοσύνη με τα δεμένα μάτια ρίχνει προς τις ελίτ του πλούτου. Όταν τα δικαστήρια της πολιτικής ανωμαλίας και της χούντας έστελναν τους αγωνιστές στις φυλακές και εξορίες ακολουθούσαν το ισχύον δίκαιο. Το ίδιο θα ακουγόταν αν το δικαστήριο είχε ακολουθήσει την πρόταση της εισαγγελέως. 

Το δόγμα “νόμος και τάξη” σημαίνει κάτι πολύ απλό και φιλελεύθερο. Δουλειά του δικαίου είναι να υποστηρίζει την κυρίαρχη κοινωνική τάξη και την ευταξία. Δεν πρέπει να το ξεχνούμε καθώς γιορτάζουμε την καταδίκη της συμμορίας, γιατί οι πηγές της λαϊκής αγανάκτησης και θυμού παραμένουν και με την πανδημία γιγαντώνονται. Αν η Τετάρτη ήταν μέρα νίκης, ξέρουμε ότι ο πόλεμος θα είναι μακρύς. Τον επόμενο χειμώνα θα γυρίσουμε στις μέρες του ’11. Ποια φωνή και ποια ιδεολογία θα δώσει το στίγμα στο νέο κύμα διαμαρτυρίας και αντίστασης είναι ένα ανοικτό ερώτημα.