Η κουλτούρα των ευνοημένων ελίτ

Η ζωή είναι μία συνεχής διαδικασία αλλαγών και ως συνέπεια, η ίδια ενέργεια ή το ίδιο γεγονός που συμβαίνει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές μπορεί να οδηγήσει σε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Υπάρχουν όμως και κάποια μαθήματα που μπορεί να αποκομίσει κάποιος/α από την ιστορία τα οποία ισχύουν διαχρονικά. Έχει αποδειχθεί, λοιπόν, πως άτομα και κοινωνίες οι οποίες είναι ευνοημένες σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, τείνουν να θεωρούν αυτή την εύνοια δεδομένη και να προσκολλώνται σε αυτή. Αυτό ισχύει ακόμη και στις περιπτώσεις που τα αντικειμενικά δεδομένα υποδεικνύουν το αντίθετο.

Οι απόψεις των ευνοημένων ελίτ εξυπηρετούν τη διαιώνιση της ευμάρειάς τους και οι οικονομικές και πολιτικές ιδέες της εποχής προσαρμόζονται αντίστοιχα. Για τη θωράκιση των προνομίων τους, καταφεύγουν, ιστορικά, στην δημιουργία ενός κατάλληλου θεωρητικού πλαισίου θεμελίωσής τους. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας γεννήθηκε τον 19ο αιώνα η «επιστήμη» της ευγονικής και ο κοινωνικός δαρβινισμός, απόγονος των οποίων είναι και ο νεοφιλελευθερισμός.

Η κουλτούρα των ευνοημένων ελίτ είναι ένα φαινόμενο που δεν παρατηρείται μόνο στον καπιταλιστικό κόσμο, όπως θα μπορούσε να πιστέψει κάποιος/α. Η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, οφείλεται ακριβώς σε αυτή την εμπεδωμένη κουλτούρα που απέκτησαν οι ελίτ που κυβερνούσαν τις χώρες αυτές.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτών των ελίτ ;

Το πρώτο και κυριότερο χαρακτηριστικό των ευνοημένων ελίτ είναι η πίστη ότι αυτοί/ες που τις συνθέτουν απολαμβάνουν δίκαια τα προτερήματά τους. Αυτό που το μεμονωμένο μέλος της ελίτ φιλοδοξεί να έχει και να απολαμβάνει, είναι προϊόν της προσωπικής του/της αρετής, ευφυΐας και προσπάθειας. Ακόμη και αν οφείλεται στην τύχη η συμμετοχή του/της στη συγκεκριμένη ομάδα, δεν υπάρχει δίκαιη αιτιολόγηση για οποιαδήποτε ενέργεια που θα μπορούσε να του/της στερήσει ό,τι απολαμβάνει ή μπορεί να απολαμβάνει στο μέλλον. Η συνήθης απάντηση σε μια τέτοια ενέργεια είναι η αγανάκτηση ή ο θυμός για οτιδήποτε παραβιάζει αυτό που τόσο ξεκάθαρα αξίζει.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό, λιγότερο συνειδητό από το πρώτο, αλλά εξαιρετικά σημαντικό των ευνοημένων ελίτ είναι η στάση τους απέναντι στον χρόνο. Οι ευνοημένες ελίτ δεν σκέφτονται και δεν απαντούν στις προκλήσεις που εξυπηρετούν τα μακροχρόνια συμφέροντά τους. Η βραχυπρόθεσμη αδράνεια, ακόμη και αν θεωρείται ανησυχητική ως προς τις συνέπειες της, προτιμάται πάντα από την προστατευτική μακροπρόθεσμη δράση. Ο λόγος είναι προφανής. Το μακροπρόθεσμο μέλλον μπορεί να μην το ζήσουν ποτέ αυτές οι ελίτ. Αυτή είναι η πιο συχνή πεποίθηση. Ο πιο αποφασιστικός παράγοντας γι’ αυτή την αδράνεια, όμως, είναι ότι το κόστος της σημερινής δράσης θα επιβαρύνει ή θα μπορούσε να βαρύνει την ευνοημένη ελίτ, π.χ. μέσω της αύξησης των φόρων. Ενώ τα μακροπρόθεσμα οφέλη μπορεί να τα απολαύσουν άλλοι, π.χ. οι φτωχότεροι και λιγότερο ευνοημένοι. Σε κάθε περίπτωση, η καθησυχαστική φιλοσοφία του laissez faire υποστηρίζει ότι όλα θα οδηγήσουν σε ένα καλύτερο αύριο τελικά.

Το τρίτο χαρακτηριστικό των ατόμων που βρίσκονται σε ευνοϊκή θέση, είναι η άκρως επιλεκτική άποψή τους για το ρόλο του κράτους. Σε γενικές γραμμές, το κράτος θεωρείται ως βάρος. Καμία πολιτική τοποθέτηση της σύγχρονης εποχής δεν έχει επαναληφθεί τόσο συχνά και δεν έχει επικροτηθεί τόσο θερμά, όσο η ανάγκη για λιγότερο κράτος. Γιατί να πληρώσουν για να βελτιωθούν τα δημόσια νοσοκομεία και τα δημόσια σχολεία οι ευνοημένοι, αφού οι ίδιοι/ες δεν τα χρησιμοποιούν; Φυσικά, όταν αυτές οι ελίτ έρχονται αντιμέτωπες με τη διάσωση χρεοκοπημένων τράπεζων η άποψή τους αλλάζει ριζικά. Το κράτος πρέπει να δράσει άμεσα και αποτελεσματικά!

Το τελευταίο χαρακτηριστικό των ανωτέρω ελίτ είναι η ανοχή που επιδεικνύουν στις μεγάλες διαφορές εισοδήματος. Αυτές οι ανισότητες δεν είναι κάτι, φυσικά, που μπορεί να αμφισβητηθεί. Εδώ παρατηρείται, όμως, μια γενικευμένη και αρκετά εύλογη σύμβαση: το τίμημα της αποτροπής οποιασδήποτε επίθεσης κατά των εισοδήματος της ευνοημένης ελίτ, είναι η ανοχή της ύπαρξης μεγαλύτερων εισοδημάτων από άλλους ακόμη περισσότερο ευνοημένους.

Πως αλλάζει μια τέτοια κατάσταση ; Συνήθως τη νιρβάνα των ευνοημένων ελίτ διαταράσσει μόνο μια οικονομική καταστροφή, μια απρόβλεπτη στρατιωτική δράση ή η έκρηξη μιας θυμωμένης μη ευνοημένης κοινωνικής ομάδας.

ΥΓ. Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις που ζούμε στην χώρα μας δεν είναι συμπτωματική...

(*) Ο Κωνσταντίνος Ζιάβρας είναι Οικονομολόγος (ΜΒΑ), μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων Πράσινων.