Πλανήτης Γη: Αναστάτωση της θερμοκρασίας με ανθρώπινη ευθύνη

Πλανήτης Γη: Οι επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στα οικοσυστήματα και την υγεία του ανθρώπου. Ένα προφητικό άρθρο του Γάλλου Dominique Frommel

Ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε από μια αξιοσημείωτη αναστάτωση του φυσικού κύκλου των κλιμάτων. Κανείς πλέον δεν αμφισβητεί σοβαρά την ευθύνη του ανθρώπου για την αφύσικη αύξηση της θερμοκρασίας της Γης. Πράγματι, είναι γνωστό ότι η δημογραφική εξάπλωση και η βιομηχανική παραγωγή ευθύνονται για την αυξημένη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Υπάρχουν, άραγε, τρόποι για να περιοριστεί ο αντίκτυπος μιας τέτοιας εξέλιξης, και, αν ναι, ποιοι είναι αυτοί;

Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σε θέση να προβλέψουν με ακρίβεια την πιθανότητα και το εύρος των κλιματικών αλλαγών στη μία ή την άλλη περιοχή του πλανήτη. Αυτό που μπορεί από τώρα να υποστηρίξει κάποιος, χωρίς κίνδυνο να διαψευστεί, είναι ότι οι αλλαγές δεν θα είναι ομοιόμορφες σε όλο τον πλανήτη. Θα εκφραστούν, προπαντός, με μια όξυνση των ακραίων κλιματικών συνθηκών και αν πλήξουν, καταρχάς, τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, τελικά όλοι θα πέσουν θύματά τους.

Απέναντι στην αυξανόμενη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το πιθανότερο σενάριο: το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οξυνθεί, η θερμοκρασία του πλανήτη θα σημειώσει άνοδο, ο κύκλος των υδάτων θα επιταχυνθεί, η εξάτμισή τους θα ενταθεί, η συγκέντρωση εξατμισμένου ύδατος στην ατμόσφαιρα θα γίνει μεγαλύτερη. Το φαινόμενο κατακράτησης της ηλιακής ακτινοβολίας θα κορυφωθεί, ενώ οι βροχοπτώσεις θα ενταθούν σε όλες τις ηπείρους.

Αυτό που πρέπει να εννοήσουμε είναι ότι δεν απειλείται η Γη αλλά ο άνθρωπος με τα έργα του

Η αύξηση της στάθμης των θαλάσσιων υδάτων, που προκαλείται από το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, θα κάνει ευάλωτες τις παραθαλάσσιες ζώνες, θα προκαλέσει την εισβολή αλμυρών υδάτων στις εκβολές των ποταμών και θα πλημμυρίσει τις παράλιες περιοχές και τα αρχιπελάγη. Αλλεπάλληλες ξηρασίες θα περιορίσουν την έκταση και την ποικιλία των ειδών της χλωρίδας και θα επιτείνουν την έλλειψη πόσιμου νερού. Σε αυτές τις ανισορροπίες θα προστεθεί μια αυξανόμενη συχνότητα φυσικών καταστροφών: κυκλώνες, πλημμύρες, πυρκαγιές στα δάση και κατολισθήσεις.

Ορισμένα οικοσυστήματα μπορούν να προσαρμοστούν σε αλλαγές του κλίματος, αλλά με αντίτιμο ριζικές μεταβολές, που συνεπάγονται, και οι ίδιες, σοβαρές επιπτώσεις. Όσο για τις επιπτώσεις των διακυμάνσεων της θερμοκρασίας στην ανθρώπινη υγεία, αποτελούν αντικείμενο πλήθους ερευνητικών αναλύσεων από επιστήμονες διαφόρων κλάδων, αλλά τα συμπεράσματα των ερευνών αυτών δεν είναι από πρώτη ματιά θεαματικά, γιατί οι δυνατότητες προσαρμογής του ανθρώπου είναι πολύ μεγάλες.

Ασφαλώς, τα κύματα θερμότητας όπως και ψύχους συνοδεύονται από κορύφωση της θνησιμότητας και, στις χώρες του Νότου, ο φόρος που πληρώνεται στους κυκλώνες, στις πλημμύρες και τις εκρήξεις των ηφαιστείων είναι βαρύς. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι η αύξηση της ροής της υπεριώδους ακτινοβολίας μεγιστοποιεί τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνων του δέρματος και αλλοιώνει το ανοσοποιητικό σύστημα. Άλλωστε, τα μόρια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα -τα αερολύματα- απελευθερωμένα από την κατανάλωση των καυσίμων υλών προξενούν βλάβες στο αναπνευστικό σύστημα και ευθύνονται για αναπηρίες.

Ωστόσο, ο κυριότερος κίνδυνος δεν βρίσκεται εκεί. Έγκειται στην εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον του. Οι μεταναστεύσεις πληθυσμών, η υπερσυγκέντρωση των ανθρώπων στο αστικό περιβάλλον, η μείωση των υδάτινων αποθεμάτων, η ρύπανση και η φτώχεια, ανέκαθεν δημιουργούσαν ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση μολυσματικών μικροοργανισμών.

Όμως, η αναπαραγωγική και μολυσματική ικανότητα αρκετών εντόμων και τρωκτικών, που είναι φορείς παρασίτων ή ιών, είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας του περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια, μια αύξηση της θερμοκρασίας, έστω και μικρή, δίνει το «πράσινο φως» για την εξάπλωση πλήθους παθογόνων παραγόντων για τον άνθρωπο και τα ζώα.

Με αυτό τον τρόπο, τα τελευταία χρόνια έχουν κερδίσει έδαφος παρασιτικές ασθένειες -όπως η ελονοσία, οι σχιστοστομιάσεις και η ασθένεια του ύπνου- ή μολύνσεις από ιούς - όπως ο δάγγειος πυρετός, ορισμένες εγκεφαλίτιδες και αιμορραγικοί πυρετοί. Είτε επανεμφανίστηκαν σε περιοχές από όπου είχαν εξαφανιστεί είτε πλήττουν σήμερα περιοχές που ώς τώρα είχαν γλιτώσει.

Κατά τη διάρκεια των δέκα τελευταίων χρόνων, η ελονοσία διέσχισε το όριο των 1.800 μέτρων στην ανατολική Αφρική και τη Μαδαγασκάρη, υψόμετρο που άλλοτε δεν ξεπερνούσε. Οι προβλέψεις για το 2050 δείχνουν ότι η ελονοσία θα απειλήσει τότε τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους. Άλλος λόγος ανησυχίας: μεταξύ 1955 και 1970, μόνο εννέα χώρες πλήττονταν από αρθροποϊούς (arboviroses), ασθένειες που μεταδίδονται κυρίως από τα κουνούπια. Από το 1996 έχουν προστεθεί 28 ακόμη χώρες.

Με τον ίδιο τρόπο πολλαπλασιάζεται και ο αριθμός των ασθενειών που μεταδίδονται από το νερό. Η αύξηση της θερμοκρασίας των γλυκών υδάτων ευνοεί τη διάδοση των βακτηρίων. Η αύξηση της θερμοκρασίας των αλμυρών υδάτων -ειδικά όταν περιέχουν ανθρώπινα απόβλητα- επιτρέπει στο φυτοπλαγκτόν, ένα πραγματικό εκτροφείο χολερικών βακίλων, να αναπαράγεται με αυξανόμενο ρυθμό. Στη Λατινική Αμερική, μεταξύ του 1991 και του 1996, η χολέρα είχε 1.368.053 θύματα, ενώ ουσιαστικά είχε εξαφανιστεί από την περιοχή μετά το 1960.

Παράλληλα, νέες μολυσματικές ασθένειες εμφανίζονται ή εξαπλώνονται πολύ πέρα από τις οικολογικές ζώνες μέσα στις οποίες παρέμεναν μέχρι τώρα περιορισμένες. Πρόσφατα παραδείγματα έχουν αποδείξει ότι η Ιατρική στέκεται άοπλη, παρά τις προόδους που έχει σημειώσει, μπροστά στην έκρηξη αναρίθμητων και αναπάντεχων παθολογιών.

Η επιδημιολογία των μολυσματικών ασθενειών -οι οποίες, ακόμη και σήμερα, ευθύνονται σχεδόν για το ένα τρίτο των θανάτων στον κόσμο- θα μπορούσε να πάρει, κατά τον 21ο αιώνα, νέες μορφές, κυρίως με την εξάπλωση των ζωονόσων, αυτών των ασθενειών που μεταδίδονται από τα σπονδυλωτά στον άνθρωπο και αντιστρόφως. Αποκαλυπτικό σημάδι: οι Αμερικανοί -που σπανίως υιοθετούν καθυστερημένα κάποια στρατηγική- έχουν ήδη εκδώσει ένα νέο ιατρικό περιοδικό, με τον τίτλο «Emerging Infectious Diseases» («Νεοεμφανιζόμενες Μολυσματικές Ασθένειες»).

* Ο Dominique Frommel διετέλεσε διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Γαλλίας (Inserm) Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος