Γαβριήλ Σακελλαρίδης: Η πανδημία δεν κάνει διακρίσεις, κάνει όμως η διαχείρισή της

Γαβριήλ Σακελλαρίδης: «Το δικαίωμα στην υγεία είναι θεμελιωμένο κοινωνικό δικαίωμα, κατοχυρωμένο από διεθνείς συμβάσεις και η διασφάλιση του είναι επιβεβλημένη ιδιαίτερα σε συνθήκες υγειονομικής κρίσης…. Και ενώ ήταν εξαιρετικά σημαντικός ο νόμος του 2016, που παρείχε πρόσβαση σε όλα τα άτομα στα νοσοκομεία χωρίς διακρίσεις, η έλλειψη της αντίστοιχης στήριξης σε επίπεδο πόρων και υποδομών, ώστε η πρόσβαση να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική, παρέμεινε ένα μεγάλο στοίχημα», αναφέρει στη δημοσιογράφο Τζέλα Αλιπράντη.

«Την ίδια στιγμή, στον καιρό του κορονοϊού, δοκιμάζεται και ένα πλήθος οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, πέραν αυτού της υγείας. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της επερχόμενης ύφεσης δεν θα χτυπήσουν όλους του πολίτες το ίδιο. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει μία συνολική ασπίδα κοινωνικής προστασίας για αυτούς που θα χάσουν τις δουλειές τους, τα εισοδήματά τους και θα δουν το βιοτικό τους επίπεδο να δοκιμάζεται. Το δικαιώματα στην εργασία, τη στέγη, την αξιοπρεπή διαβίωση, την παιδεία, θα δοκιμαστούν σκληρά την επόμενη περίοδο.

Και κυρίως θα δοκιμαστούν ασύμμετρα με βάση τις οικονομικές και κοινωνικές δυνατότητες των νοικοκυριών. Επομένως, απαιτείται εγρήγορση και κινητοποίηση για την προστασία τους. Και φυσικά, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι συνέπειες του περιορισμού είναι σημαντικές σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, για τις οποίες χρειάζεται ειδική μέριμνα και αναβαθμισμένη στήριξη: άτομα με ψυχικές ασθένειες, θύματα ενδοοικογενειακής βίας, ευπαθείς ομάδες, ηλικιωμένοι/ες, ευάλωτες κατηγορίες του πληθυσμού.

Τα ατομικά δικαιώματα και οι ελευθερίες, δοκιμάζονται σε αυτές τις συνθήκες. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι στις πραγματικά έκτακτες αυτές συνθήκες, δεν θα γίνουν υποχωρήσεις με γνώμονα τη δημόσια υγεία και την προστασία ζωών. Έχει σημασία, όμως, αυτό να γίνεται χωρίς διακρίσεις και χωρίς να καθιερώνεται ένα νέο βιοπολιτικό παράδειγμα με μεσοπρόθεσμες προεκτάσεις. Πολλές αυταρχικές κυβερνήσεις στον κόσμο αντιμετωπίζουν την «κρίση ως ευκαιρία» για να περιορίσουν ατομικές και δημοκρατικές ελευθερίες.

Άλλες κυβερνήσεις αξιοποιούν την πανδημία ως επικοινωνιακό εργαλείο για να αντιμετωπίσουν το προσφυγικό εκτός πλαισίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, βλέπουμε προκλήσεις να αναδύονται ακόμα περισσότερα γύρω από τα ψηφιακά δικαιώματα, σε μία περίοδο που η χρήση του διαδικτύου σε όλους τους τομείς της ζωής μας επεκτείνεται. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν αποτελεί πολυτέλεια που μπορεί να παραγκωνίζεται μέχρις ότου ελαχιστοποιηθεί η απειλή για τη δημόσια υγεία. Για αυτό, τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να τοποθετούνται στην καρδιά των μέτρων που λαμβάνονται.

Ο πειρασμός της αντιδραστικής διολίσθησης

«Η πανδημία κλονίζει τον κόσμο μας όπως τον ξέραμε, αμφισβητεί παραδοχές που είχαν γίνει επί τη βάσει κοινωνικών και πολιτικών αγώνων και επερωτά θεμελιώδεις συνθήκες του πολιτισμού μας.

Σε αυτό το πλαίσιο δίνει την ευκαιρία σε αυταρχικές κυβερνήσεις να ξεδιπλώσουν την ατζέντα τους, εκμεταλλευόμενες την έκτακτη συνθήκη, και να προωθήσουν βαθιά αντιδραστικές πολιτικές, φτιάχνοντας τις δικές τους δυστοπίες. Η περίπτωση της Ουγγαρίας είναι ένα τρανταχτό τέτοιο παράδειγμα. Και σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία και η Τουρκία, βλέπουμε τις κυβερνήσεις να οδεύουν προς αυτή την ατραπό.

Ο πειρασμός, όμως, της αντιδραστικής διολίσθησης είναι μεγάλος και για κυβερνήσεις, που ως τώρα δεν είχαν πρωταγωνιστήσει στην αυταρχικότητα. Διάφορες στρατηγικές απάντησης στον κορονοϊό απειλούν να σβήσουν με το σφουγγάρι δικαιώματα και κατακτήσεις, που συνέθεταν τον κόσμο όπως τον ξέραμε, και να δώσουν την κιμωλία στις αντιδραστικές δυνάμεις. Είναι μία περίοδος που οι δημοκρατικές αντοχές και η προσήλωση στα ανθρώπινα δικαιώματα θα δοκιμαστούν σημαντικά, επομένως τα αντανακλαστικά του δημοκρατικού κόσμου πρέπει να είναι αυξημένα.

Το κοινωνικό κράτος εξ ορισμού του είναι ο πάροχος των κοινωνικών δικαιωμάτων προς τους πολίτες. Είναι αυτό που αποεμπορευματοποιεί την κοινωνική υποστήριξη των πολιτών, είτε καθολικά είτε των πιο αδύναμων, και μετατρέπει την πρόνοια και την αρωγή από εμπορεύματα σε δικαιώματα. Σε συνθήκες πανδημίας, βλέπουμε τη χρόνια τάση για αποδυνάμωσή του να αντιστρέφεται, με διαφορετικές ταχύτητες ανάλογα το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο σε όλο τον κόσμο. Προφανώς, ο αντίκτυπος του κορονοϊού είναι διαφορετικός σε κοινωνικές ομάδες και βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την προϋπάρχουσα κοινωνική ανισότητα.

Ζητήματα όπως οι συντάξεις, η ασφάλεια υγείας, η εργασιακή προστασία από την επισφάλεια και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, η καθολική πρόσβαση σε βασικά κοινωνικά αγαθά μπαίνουν δυναμικά στην ατζέντα και το αν θα μείνουν και θα ενισχυθούν ή θα μπουν στους ρυθμούς της «κανονικότητας» είναι ζήτημα κοινωνικής κινητοποίησης.

Εργαλειοποίηση της πανδημίας στο προσφυγικό

Δυστυχώς, βλέπουμε εργαλειοποίηση από την πλευρά της κυβέρνησης της πανδημίας σε σχέση με το προσφυγικό. Η διαφορετική αντιμετώπιση των αιτούντων άσυλο μπροστά στην απειλή του κορονοϊού σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, έχει δημιουργήσει κύματα αντιδράσεων ακόμα και σε θεσμικό επίπεδο, όχι μόνο από την κοινωνία των πολιτών. Τα μέτρα καραντίνας στη Ριτσώνα και στη Μαλακάσα είναι απαράδεκτα αφού, εκθέτουν τους ανθρώπους αυτούς σε πολλαπλάσιους κινδύνους εντός των καταυλισμών, που ως γνωστόν δεν φημίζονται για τις συνθήκες υγιεινής και προστασίας.

Με το να κρύβονται τα προβλήματα κάτω από το χαλί, αυξάνονται οι κίνδυνοι για την πανδημία. Επιπλέον, η επικοινωνιακή διαχείριση που γίνεται, με αφορμή την ύπαρξη κρουσμάτων κορονοϊού στους προσφυγικούς πληθυσμούς, είναι επίσης απαράδεκτη, όπως και η προσπάθεια ενίσχυσης αντανακλαστικών ξενοφοβίας και ρατσισμού.

Ως Διεθνής Αμνηστία έχουμε ξεκινήσει παγκόσμια εκστρατεία για τη συλλογή υπογραφών σε έκκληση προς τον Έλληνα πρωθυπουργό για μεταφορές, αποσυμφόρηση και άμεσα μέτρα προστασίας των αιτούντων/σων άσυλο στα νησιά. Η κατάσταση ήταν ήδη απάνθρωπη πριν από την πανδημία, όπως είναι γνωστό.

Η συνθήκη του κορονοϊού επιδείνωσε τη δυστοπία που ζουν οι άνθρωποι αυτοί στα νησιά και τους εκθέτει πολλαπλώς σε ακόμα περισσότερους κινδύνους από πριν. Για τον λόγο αυτό ζητάμε τρία πράγματα ως κατεπείγοντα.

• Πρώτον, να μεταφερθούν με ασφάλεια οι αιτούντες άσυλο από τα νησιά σε κατάλληλους χώρους διαμονής στην ηπειρωτική Ελλάδα.
• Δεύτερον, να διασφαλιστεί ότι οι καταυλισμοί θα έχουν επαρκές ιατρικό προσωπικό και υπηρεσίες. Τ

  ρίτον, να υπάρχει η παροχή κατάλληλων ειδών υγιεινής, να διασφαλιστεί η ύπαρξη διαρκούς τρεχούμενου νερού, η απολύμανση των χώρων, καθώς και η έγκαιρη συλλογή και απομάκρυνση των απορριμμάτων.

• Και τέλος, να δοθεί ελεύθερη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας σε αιτούντες άσυλο και μετανάστες/ριες χωρίς διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των τεστ και της θεραπείας για τον COVID-19, μαζί με προληπτικά μέτρα.

Αναγκαία μια οργανωμένη και συστηματική ευρωπαϊκή πολιτική

Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στην πραγματικότητα ήταν το ζητούμενο από το 2015. Τα σχέδια επανεγκατάστασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2016 απέτυχαν παταγωδώς να επιμερίσουν την ευθύνη στις χώρες μέλη της ΕΕ, προσκρούοντας τόσο στην πεισματική άρνηση των χωρών μελών να αναλάβουν τις ευθύνες τους, αλλά και λόγω της ατολμίας και απροθυμίας της Επιτροπής να πιέσει σε μία τέτοια κατεύθυνση.

Και έτσι βιώσαμε το παράδοξο, σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής να βλέπουμε μία ΕΕ να κραδαίνει το μαστίγιο σε χώρες που έχουν άλλες οικονομικές επιλογές, ενώ σε ζητήματα ανθρωπιστικά να υπάρχει ατολμία. Η ΕΕ κρύφτηκε πίσω από την κοινή δήλωσή της με την Τουρκία και θεώρησε πως με αυτό τον τρόπο καθάρισε με το θέμα του προσφυγικού/μεταναστευτικού, δημιουργώντας μία μπροστινή αυλή.

Παράλληλα, κρύφτηκε πίσω από τον κανονισμό του Δουβλίνου, που ως σήμερα διέπει την πολιτική ασύλου, μεταφέροντας την ευθύνη στις χώρες εισόδου. Σήμερα, κάποιες χώρες-μέλη θεωρούν πως δείχνουν ευαισθησία προχωρώντας σε ελάχιστες επανεγκαταστάσεις ασυνόδευτων ανηλίκων. Κάτι τέτοιο, όμως, αν δεν στηρίζεται σε μία οργανωμένη και συστηματική πολιτική, δεν μπορεί να αποτελέσει λύση, ούτε καν ανακούφιση.

Η πανδημία μπορεί να μην κάνει διακρίσεις, η διαχείρισή της όμως κάνει

Αλλιώς την αντιμετωπίζεις από το σπίτι σου, αλλιώς όταν δεν βρίσκεσαι σε αυτό. Σε έκθεση που δημοσίευσε η αρμόδια επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις φυλακές στην Ελλάδα μέσα στην εβδομάδα, αναδεικνύονται όλα τα ζητήματα της συστημικής αποτυχίας του σωφρονιστικού μας συστήματος. Σε συνθήκες πανδημίας τα χρόνια αυτά προβλήματα δημιουργούν κατεπείγουσες συνθήκες και ανάγκες αντιμετώπισής τους. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι κρατούμενοι/ες έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, εγκαταστάσεις υγιεινής και προϊόντα προσωπικής υγιεινής, ώστε να μπορεί να διατηρηθεί το απαιτούμενο επίπεδο υγιεινής.

Επιπλέον, οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν μέτρα προσωρινής μείωσης του πληθυσμού των φυλακών, συμπεριλαμβανομένης της αποφυλάκισης των ανθρώπων που είναι προφυλακισμένοι, και να εξετάσουν την πρόωρη ή υπό όρους αποφυλάκιση κρατουμένων που βρίσκονται σε ιδιαίτερο κίνδυνο, όπως οι ηλικιωμένοι ή όσοι έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας.

Η παροχή βασικών αγαθών, όπως η πρόσβαση σε νερό και σε αποχετευτικό σύστημα, αλλά και ενημέρωσης στους καταυλισμούς των Ρομά, είναι επίσης απαραίτητη. Και φυσικά για τους αστέγους τα μέτρα πρέπει να είναι τέτοια που το σύνθημα «μένουμε σπίτι» να μην αποτελεί φάρσα για αυτούς τους συνανθρώπους μας. Έχει σημασία να είμαστε όλοι σε εγρήγορση αυτές τις μέρες. Ο σεβασμός στα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας είναι δεδομένος, και δεν χρειάζεται ούτε ισοπέδωση, ούτε μαξιμαλισμοί. Σε καμιά περίπτωση αυτό, όμως, δεν σημαίνει σιωπή, συναίνεση ή στρουθοκαμηλισμό.

Τα αντανακλαστικά της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεων της είναι ήδη οξυμένα και δεν υπάρχει περίπτωση να μείνουν αναπάντητες πρωτοβουλίες, που θέτουν σε αμφισβήτηση το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προάγουν διακρίσεις. Οι δυνατότητες του κινήματος είναι μεν περιορισμένες, αλλά και πάλι είναι πολλές. Εκμεταλλευόμενοι/ες τις νέες τεχνολογίες και τα μέσα κοινωνική δικτύωσης, παρεμβαίνουμε στους νέους «δημόσιους χώρους» και ασκούμε πιέσεις. Και αυτό θα μείνει ως παρακαταθήκη και για την επόμενη μέρα, τότε που θα δοκιμαστούμε όλοι και όλες μας στις νέες συνθήκες.

Πρέπει να είμαστε προβληματισμένοι και σκεπτικοί απέναντι στο μέλλον, οπλισμένοι όμως με αισιοδοξία ότι μπορούν να μπουν πιο στέρεες βάσεις για κοινωνίες που να πατάνε πιο γερά στις αξίες της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας και της ισότητας. Όπως είπα και παραπάνω, ο κορονοϊός σβήνει με το σφουγγάρι θέσεις και συνθήκες από τον πίνακα που θεωρούσαμε δεδομένες. Το ποιοι/ες θα πιάσουν την κιμωλία και τί θα γράψουν ξανά στον πίνακα είναι το επίδικο. Και σε αυτό το επίδικο θα δοκιμαστούμε και εμείς.