Ειρήνη Οικονόμου Σταματάκη: "Μια ιστορία απ' τα παλιά" μιλάει για τη διαφορετικότητα και τον εκφοβισμό

Ένα «παραμύθι από τα παλιά» έρχεται ως διαχρονικός μύθος να μας θυμίσει πόσο σημαντικό είναι να διεκδικούμε, να πολεμάμε τις διακρίσεις και τον εκφοβισμό και να αντλούμε πάντα το καλύτερο για μας και τους άλλους.  Η Ειρήνη Οικονόμου Σταματάκη, ιατρός, ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου, μας μιλάει με αφορμή αυτό για τη διαχρονική γοητεία , την παιδευτική και διαπολιτισμική αξία του παραμυθιού.

Τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να γράψετε ένα παραμύθι; Ποια είναι εκείνα κατά τη γνώμη σας τα στοιχεία που κάνουν τα παραμύθια ξεχωριστά;

Για μένα, η συγγραφή είναι ένα τρόπος να επικοινωνήσω με τον εαυτό μου και να εκμυστηρευτώ από τα βάθη της καρδιάς μου τις δικιές μου αλήθειες. Να βουτήξω βαθιά μέσα μου επιχειρώντας να συνομιλήσω με τις βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματα μου. Και μέσα από τα βιώματα αυτά να γεννηθούν και να διαμορφωθούν οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστών μου. Τα παραμύθια πιστεύω πως δεν χάνουν ποτέ τη γοητεία και την αξία τους, όσα χρόνια και αν περάσουν. Είναι συνυφασμένα με προσωπικές μνήμες , θύμησες και παιδικά βιώματα. Συγκεκριμένα μέσα από τα παραμύθι επιστρέφω και εγώ στις παιδικές μου μνήμες βιώνοντας την νεανική αφέλεια, φρεσκάδα και ανεμελιά των ηρώων μου. Έχω το προνόμιο να γίνομαι πάλι παιδί.

Το βιβλίο σας ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη πάνω σε καίρια ζητήματα όπως ο εκφοβισμός, οι διακρίσεις , η διαφορετικότητα , αναδεικνύοντας ανθρώπινες αρετές όπως η αγάπη, η υπομονή , η συζήτηση ως τρόπους αντιμετώπισης δυσκολιών. Με ποιόν τρόπο γίνεται κατά τη γνώμη σας αυτό;   

Μέσω της Μελίνας, της κεντρικής ηρωίδας του βιβλίου, μου δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσω  τόσα σημαντικά θέματα που απασχολούν τόσο τα παιδιά όσο και εμάς τους ίδιους: τον εκφοβισμό, την ένταξη και την αποδοχή, την αγάπη ως μέσο κατανόησης και επικοινωνίας, τη συνεργασία και τη συζήτηση στην επίλυση των διαφορών, την επιστροφή σε τόπους που αγαπήσαμε. Δεν είναι εύκολο πάντα  να βγαίνουμε μπροστά και να μιλάμε γι΄αυτά. Η δικιά μου Μελίνα αντιπροσωπεύει όλα όσα θέλουμε να επικοινωνήσουμε, να φωνάξουμε, να υπερασπιστούμε.  Η Μελίνα είναι η φανταστική φίλη όλων μας. Είναι εκείνη που θα μας στηρίξει στα δύσκολα, όταν όλοι θα έχουν κάνει πίσω, είναι εκείνη που θα μας δώσει θάρρος και κουράγιο να βγούμε μπροστά διεκδικώντας μια καλύτερη ζωή, παλεύοντας με τους εσωτερικούς και εξωτερικούς δαίμονες. Είναι το άλλο μας μισό που βλέπει πάντα το ποτήρι μισογεμάτο, η φωτεινή πλευρά της ζωής.

Πως μπήκε το μικρόβιο της συγγραφής σε έναν άνθρωπο που τον έχει κερδίσει επαγγελματικά η επιστήμη της ιατρικής; Τελικά συγγραφέας γεννιέται κανείς ή γίνεται;

Είναι θεωρώ ένας συνδυασμός κληρονομικών και επίκτητων στοιχείων. Από μικρή μου άρεσε να ακούω ιστορίες. Από τις ιστορίες του πατέρα μου στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, τις ιστορίες των παιδιών μου βγαλμένες από τον περίγυρο και την καθημερινότητά τους. Εκεί όμως που συναισθάνθηκα βαθιά την ανθρώπινη ύπαρξη ήταν όταν αφουγκραζόμουν τις ιστορίες των ασθενών μου. Τότε η ζωή αποκτά άλλη σημασία και τα αφηγήματα επικεντρώνονται στα απολύτως σημαντικά. Εκεί γίνεσαι ουσιαστικά κοινωνός των πιο μύχιων σκέψεων και εξομολογήσεων. Παίρνεις το ρόλο του εξομολογητή, του συμβουλάτορα, του αδερφού που λείπει. Και εκεί χρειάζεται γενναιοδωρία ψυχής ώστε να μπορείς να συναισθανθείς και να ανοίξεις μια μεγάλη καρτερική και υπομονετική αγκαλιά. Νομίζω πως όλη αυτή η εμπειρία ζωής ή καλύτερα θα έλεγα ψυχής μετουσιώθηκε στο δικό μου αφήγημα και με βοήθησε σημαντικά να ανοίξω τον εαυτό του και να αρχίζω να γράφω. Τη συγγραφή δεν την θεωρώ επάγγελμα αλλά λειτούργημα που καταθέτεις πνεύμα και ψυχή.

 Παραμύθι σημαίνει για πολλούς η ταύτιση με μια ηρωική φιγούρα , έναν υπερήρωα που χρησιμοποιεί τις υπερφυσικές δυνάμεις του για να καταπολεμήσει το κακό. Είναι τελικά η Μελίνα, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου σας μία σύγχρονη επαναστάτρια;

Αν και το παραμύθι αυτό γράφτηκε με γνώμονα την ανάδειξη αληθινών χαρακτήρων με τα τρωτά τους και τα καλά σημεία, θα μπορούσα να πω πως αυτοί οι καθημερινοί ήρωες διαθέτουν όντως χαρακτηριστικά ενός υπερήρωα , όπως θάρρος, αποφασιστικότητα, τόλμη, υπομονή και επιμονή. Θυμάστε το βιβλίο «Ο Έμιλ και οι Ντεντέκτιβ» του πασίγνωστου γερμανού συγγραφέα παιδικών βιβλίων Έριχ Κέστνερ; Εκεί ο Έμιλ και η παρέα του δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα σε έναν κόσμο οικείο, βιώνοντας περιπέτειες βγαλμένες από την καθημερινότητα ακολουθώντας με πείσμα το στόχο τους.  Έτσι και η Μελίνα, σύμβολο της παιδικής αθωότητας και της ανυπότακτης παιδικής δύναμης, προτρέπει τους συνομήλικους της με λόγια καθαρά και χωρίς φαντασιοπληξίες να μην ανέχονται τίποτα που να τους βλάψει. Μέσα από τα βιώματα και τον προτεινόμενο δεκάλογό της μικροί και μεγάλοι μπορούν έτσι να ανακαλύψουν τρόπους και στρατηγικές κατά της ψυχολογικής και σωματικής κακοποίησης, ενός φαινομένου που δεν εμφανίζεται μόνο στο σχολείο αλλά σε όλους τους κοινωνικούς χώρους, τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες. Αλλά και σε ευρύτερο πλαίσιο να επινοήσουν μηχανισμούς επιβίωσης, τόσο χρήσιμους για την καλή διαβίωση και την προσωπική ευτυχία.

Είναι διαχρονικά τα παραμύθια σήμερα; Πως μπορεί για παράδειγμα  το παραμύθι να εμπνεύσει τους εκπροσώπους της σημερινής  γενιάς  Ζ (τα σημερινά παιδιά και εφήβους), μια γενιά που ταυτίζεται με το διαδίκτυο, χαρακτηρίζεται από πρακτικό, ρεαλιστικό πνεύμα και σχετίζεται όσο καμία άλλη με το χρήμα και το κέρδος;

Φυσικά και κάθε γενιά έχει τα χαρακτηριστικά της. Θεωρώ πάντως πως ένα παραμύθι, ανεξαρτήτως από το πότε γράφεται, δεν χάνει πότε την γοητεία και τη διαχρονικότητά του. Ίσως γιατί το φέρνουμε στη μνήμη μας, συνήθως  ως ιστορία που μας διηγούνταν λίγο πριν τον ύπνο οικεία μας, αγαπημένα πρόσωπα. Πάντα θα επηρεάζει και θα εμπνέει στο πέρασμα του χρόνου. Θα τολμούσα να πω ότι τα παραμύθια είναι πέρα από το χωροχρόνο. Αυτό και μόνο τα καθιστά ικανά να είναι παντού και πάντα επίκαιρα και αγαπητά.

Έχει λόγο ύπαρξης το παραμύθι σήμερα ως εκπαιδευτικό εργαλείο; Ποια η θέση του στη σύγχρονη σχολική τάξη;

Μέσα από την ιδιότητα και της ψυχολόγου θα μπορούσα να συστήσω τη συγγραφή παραμυθιού για να εντοπίσει κανείς ψυχολογικές διαθέσεις, τάσεις και κυρίως την προϊστορία ενός ατόμου. Θα μπορούσε για παράδειγμα η ανάθεση της συγγραφής παραμυθιού στο σχολείο να οδηγήσει τον εκπαιδευτικό σε πολλά συμπεράσματα σχετικά με πτυχές της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού , τις ανάγκες , τις επιθυμίες αλλά και τον κοινωνικό του περίγυρο, τον τρόπο που ζει, σκέφτεται και έχει μεγαλώσει. Το παραμύθι  θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ένα  θαυμάσιο εργαλείο για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικότητας, της αναγνώρισης και στήριξης του διαφορετικού, του μη οικείου μέσα από την επαφή με άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Πόσα  καινούργια πράγματα δεν έχουμε μάθει για τους πολιτισμούς της ανατολής από τις «Χίλιες και μια νύχτες» αλλά και για τη Δύση από τα παραμύθια των Γκρίμ; Άλλωστε και στη δικιά μου «ιστορία από τα παλιά» γίνεται σημαντική αναφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα μου την Ήπειρο, τον τόπο προέλευσης των μεγάλων μας ευεργετών Αβέρωφ, Τοσίτσα , Ζάππα κλπ. Για μένα η Ήπειρος, η Κόνιτσα , ο Βοϊδομάτης, το Ασημοχώρι,  είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μου. Με απλό και προσιτό τρόπο, τον οποίον μου υπέδειξαν τα εγγόνια μου, Άρτεμη και Αλέξανδρος (το βιβλίο είναι αφιερωμένο σε αυτά)  προσπάθησα να αναδείξω την άγρια, εκθαμβωτική ομορφιά της Ηπείρου μέσα από τα παιδικά, αθώα μάτια της ηρωίδας μου.

Η Δρ Ειρήνη Ε. Οικονόμου Σταματάκη γεννήθηκε στο Ασημοχώρι Κονίτσης. Σπούδασε ιατρική και ψυχολογία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (FU Berlin) με υποτροφία αριστούχου. Ειδικεύτηκε στην παθολογία και στην καρδιολογία. Επί χρόνια εργαζόταν σε γνωστά θεραπευτήρια στην Ελλάδα σε θέσεις ευθύνης. Συμμετείχε σε τηλεοπτικές εκπομπές, ενώ άρθρα της έχουν δημοσιευθεί στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Είναι ευτυχισμένη γιαγιά της Άρτεμης και του Αλέξανδρου, στα οποία έχει αφιερώσει το βιβλίο της.

Ειρήνη Οικονόμου Σταματάκη "Μια ιστορία απ' τα παλιά", Εκδόσεις Γράφημα, 2020 (irini.stamatakis@gmail.com)

Συνεργασία flash.gr με μη κερδοσκοπικό σωματείο Vision Network Athens

Επιμέλεια συνέντευξης: Παρασκευή Φαναριώτη, εκπαιδευτικός-θεατρολόγος-δημοσιογράφος, τακτικό μέλος του μη κερδοσκοπικού σωματείου Vision Network Athens