Μανιφέστο αισιοδοξίας για τον 21ο αιώνα
Η Αμερικανίδα και ακτιβίστριας Ρεμπέκα Σόλνιτ, συγγραφέας του βιβλίου «Ελπίδα στο σκοτάδι» πιστεύει βαθύτατα ότι η δύναμη των ατόμων και των άοπλων ανθρώπων είναι κολοσσιαία. Το ακόλουθο άρθρο της που δημοσιεύτηκε στη βρετανική εφημερίδα «The Guardian, ακριβώς αυτό υποστηρίζει (επιμέλεια απόδοσης Θανάσης Γιαλκέτσης).
Αυτό που αποκαλούμε «διαμαρτυρία», προσδιορίζει μια όψη της αντίστασης και της λαϊκής ισχύος. Μια δύναμη που συνδέεται τόσο πολύ με την ιστορία και με την καθημερινή ζωή ώστε, αν επικεντρωνόμασταν μόνο στις ομάδες των προσώπων που παίρνουν θέση στον δημόσιο χώρο, δεν θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε μεγάλο μέρος της επίδρασής της.
Τα πρόσωπα όμως που παίρνουν θέση έχουν αλλάξει πολλές φορές τον κόσμο, έχουν ανατρέψει καθεστώτα, έχουν κατακτήσει δικαιώματα, έχουν τρομάξει τυράννους, έχουν μπλοκάρει αγωγούς πετρελαίου, φράγματα και σχέδια υλοτόμησης δασών. Αυτά τα πρόσωπα υπήρχαν πάντοτε, από τους καιρούς της Γαλλικής Επανάστασης, από τον ξεσηκωμό της Αϊτής εναντίον της Γαλλίας και πιο πριν ακόμα: από τις αγροτικές εξεγέρσεις, την αντίσταση των αυτοχθόνων λαών εναντίον των αποικιοκρατών μέχρι τη δουλεία στην Αφρική και στην Αμερική. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν.
Και σήμερα, χάρη στους ακτιβιστές που διαμαρτύρονται εναντίον της κλιματικής κρίσης, χάρη στις φεμινιστικές ομάδες που ενισχύονται σε πολλά μέρη του κόσμου, χάρη στους μαχητές εναντίον του ρατσισμού και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διαμαρτυρία είναι μια δύναμη που διαποτίζει το καθετί.
Στη Φλόριντα, η Ένωση των Εργαζομένων δημιούργησε μια νέα συμμαχία με τους φοιτητές, για να υπερασπίσουν τα δικαιώματα όσων εργάζονται στον γεωργικό τομέα στοχεύοντας την αλυσίδα fast-food Wendy’s. Αυτοί οι εργαζόμενοι καταδεικνύουν ότι υπάρχει μια δύναμη διαφορετική από τη θεσμική, τη στρατιωτική και την οικονομική. Θα ήταν εύκολο να χαρακτηρίσουμε αδύναμους τους μετανάστες εργάτες. Και όμως αυτά τα πρόσωπα έχουν κατανοήσει τον χαρακτήρα της εξουσίας. Για να έχουν μια αξιοπρεπή αμοιβή, έπρεπε να παίρνουν λίγες δεκάρες παραπάνω για κάθε κιβώτιο με ντομάτες.
Αλλά η άσκηση πίεσης στα αφεντικά τους δεν λειτούργησε κι έτσι έστρεψαν την προσοχή τους στους πελάτες, στις μεγάλες υπεραγορές και στις αλυσίδες fast-food, στοχεύοντας μία κάθε φορά, δημιουργώντας συμμαχίες, προωθώντας ενημερωτικές εκστρατείες, οργανώνοντας πορείες και διαμαρτυρίες. Και νίκησαν. Πολέμησαν τη σύγχρονη δουλεία, έστειλαν στη φυλακή τους γεωργικούς δουλοκτήτες και επέβαλαν κανόνες για τις συνθήκες εργασίας. «Todos somos lideres» (όλοι είμαστε ηγέτες) είναι ένα από τα συνθήματά τους, που βασίζεται στην ιδέα ότι η εξουσία είναι παντού και οποιοσδήποτε μπορεί να την ασκεί. Συχνά τείνουμε να παραγνωρίζουμε ότι η πιο σημαντική μάχη διεξάγεται στο συλλογικό φαντασιακό και κερδίζεται με τα βιβλία, τις ιδέες, τα τραγούδια, τις ομιλίες, ακόμα και με νέες λέξεις ή νέα συστήματα αναφοράς για παλαιά δεινά.
Μετά την Αμερικανική Επανάσταση, ο Τζον Ανταμς, ο δεύτερος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, δήλωσε ότι ο πόλεμος είχε διεξαχθεί «στα μυαλά και στις καρδιές των προσώπων» πριν ακόμα αρχίσουν οι εχθροπραξίες. Τι καθιστά απαράδεκτο κάτι που το ανεχόμασταν επί πολύ καιρό; Τι οδηγεί τα πρόσωπα που δεν πλήττονται άμεσα από ένα πρόβλημα να ενδιαφερθούν γι’ αυτό; Τι ωθεί τους πολιτικούς να αναγνωρίσουν ότι το να μην κάνουν τίποτα είναι πιο επικίνδυνο από το να κάνουν κάτι; Ένα άλλο πράγμα που πρέπει να θυμίσουμε σχετικά με τις μεγάλες συλλογικές δράσεις είναι ότι δεν αποτελούν τους σπόρους, αλλά είναι η σοδειά μιας μεταβολής στο συλλογικό φαντασιακό.
Είναι σαν τα μανιτάρια που ξεπροβάλλουν μετά τη βροχή, τα οποία είναι ο συγκεκριμένος καρπός ενός πολύ ευρύτερου υπόγειου μανιταριού που δεν βλέπουμε. Η βροχή ωθεί το μανιτάρι να βγει έξω, αλλά το μανιτάρι ήταν ζωντανό και υγιές και πριν, όταν ήταν αθέατο. Η βροχή είναι ένα συμβάν. Σκεφτείτε την απαγόρευση εισόδου στις Ηνωμένες Πολιτείες για τους πολίτες ορισμένων χωρών με μουσουλμανική πλειοψηφία, μια απαγόρευση που θέλησε να επιβάλει ο Τραμπ και που οδήγησε τους Αμερικανούς να διαμαρτύρονται στα αεροδρόμια όλης της χώρας. Ή σκεφτείτε το πώς η ανικανότητα των κυβερνήσεων να δώσουν μια απάντηση στην κλιματική κρίση οδήγησε τους ακτιβιστές της οργάνωσης Extinction Rebellion να καταλάβουν ορισμένους στρατηγικούς χώρους του Λονδίνου, τον Απρίλιο του 2019. Αυτές οι δημόσιες δράσεις συχνά έχουν άμεσες συνέπειες.
Το γεγονός ότι το βρετανικό Κοινοβούλιο διακήρυξε τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης τον Μάιο ήταν αναμφίβολα μια απάντηση σε εκείνη τη συλλογική δράση. Φυσικά όμως στις επίσημες εξουσίες -ας τις αποκαλέσουμε υπέργειες εξουσίες- δεν αρέσει να αναγνωρίζουν τις υπόγειες εξουσίες. Ετσι γενικά τις αγνοούν ή τις δαιμονοποιούν. Εμείς όμως δεν πρέπει να κάνουμε το ίδιο. Σε αυτές τις μεγάλες συλλογικές στιγμές, τα πρόσωπα κατάφεραν να ακουστεί η φωνή τους επειδή ενδιαφέρθηκαν. Και όταν κατάφεραν να ακουστεί η φωνή τους, βρήκαν ένα νέο αίσθημα αλληλεγγύης και ισχύος, που γέννησε πρόσθετες δυνατότητες. Η απελευθέρωση είναι μεταδοτική ως ιδέα και ως διαδικασία.
Μια από τις πιο εξαιρετικές αλυσίδες γεγονότων του 19ου αιώνα τέθηκε σε κίνηση από τις γυναίκες που συμμετείχαν στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν τους αρνήθηκαν τη δυνατότητα να παρέμβουν στη συνδιάσκεψη εναντίον της δουλείας, που έγινε στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 1840, κατήγγειλαν την έλλειψη δικαιωμάτων, την έλλειψη ελευθερίας και ισότητας στην ίδια τους την οργάνωση.
Το αποτέλεσμα ήταν η γέννηση του κινήματος υπέρ της γυναικείας ψήφου. Χρειάστηκαν ογδόντα χρόνια για να επικυρωθεί η δέκατη ένατη τροπολογία στο Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, σύμφωνα με την οποία κανείς δεν μπορούσε να στερηθεί το δικαίωμα ψήφου «με βάση το φύλο». Στο μεταξύ γεννήθηκαν κινήματα για το δικαίωμα της ψήφου και σε άλλες χώρες. Περιέγραψα αυτές τις μεγάλες συλλογικές δράσεις σαν τη σοδειά των σπόρων που φυτεύτηκαν πριν από καιρό.
Η ώριμη σοδειά γεννάει κι άλλους σπόρους. «Θα μπορέσουν να κόψουν όλα τα λουλούδια, αλλά ποτέ δεν θα σταματήσουν την άνοιξη», έγραψε ο Πάμπλο Νερούντα. Είναι μια ωραιότατη φράση που με την κλιματική κρίση έγινε κυριολεκτική αλήθεια. Η άνοιξη του 2019 παρουσιάστηκε με τη μορφή καταστροφικών πλημμυρών στη Μοζαμβίκη και στις κεντρικές Ηνωμένες Πολιτείες, με επικίνδυνα καθυστερημένες καταιγιστικές χιονοπτώσεις, με ρεκόρ ζέστης στην Αρκτική.
Δεν έχουμε σταματήσει την άνοιξη, αλλά την έχουμε παραμορφώσει. Το μέλλον της Γης θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να απαντήσουμε στην κλιματική κρίση και να περιορίσουμε τις συνέπειές της, μετασχηματίζοντας την παραγωγή και την κατανάλωση ενέργειας, τη γεωργία και τη διαχείριση των δασών, τις αντιλήψεις μας και τις προτεραιότητές μας.
Οι αλλαγές σε αυτά τα θέματα έχουν γίνει κυρίως χάρη στην ώθηση από τα κάτω, χάρη στη δράση ακτιβιστών του κλίματος από τις Φιλιππίνες ως την Αλάσκα, που κατόρθωσαν να πετύχουν εξαιρετικούς στόχους στις τελευταίες δεκαετίες: το κλείσιμο σταθμών τροφοδοτούμενων με άνθρακα, τον περιορισμό των μονάδων φυσικού αερίου, των αγωγών πετρελαίου. Ήταν και θα είναι μια σύγκρουση ανάμεσα σε όσους από πρώτη άποψη δεν διαθέτουν καμιά δύναμη και σε όσους είναι φαινομενικά πολύ ισχυροί. Θα πρέπει να θυμόμαστε τις νίκες μας στο παρελθόν, τη δύναμη της διαμαρτυρίας, αλλά και την τέχνη των μετασχηματισμών της φαντασίας. […]
