Ταμείο Ανάκαμψης με ελέγχους και κυρώσεις από τους θεσμούς

Η έναρξη εκταμίευσης των πόρων του ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ αποτελεί την βασική προσδοκία της Ελληνικής κυβέρνησης και του επιχειρηματικού κόσμου.  Αργά αρά ορατά πλέον πλησιάζει η φάση εφαρμογής του προγράμματος, με την ικανότητα απορρόφησης των κρατών μελών αλλά και  τους μηχανισμούς ελέγχου να θεωρούνται από τις κύριες προκλήσεις για την επιτυχή διάθεσή του.

Μόνο έξι κράτη μέλη υπολείπονταν έως την περασμένη Πέμπτη να δώσουν το εθνικό τους σχέδιο στο ταμείο ανάκτησης των 800 δισ. Ευρώ της ΕΕ. Οι εθνικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να λάβουν τα πρώτα κονδύλια έως τα τέλη Ιουλίου, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκρίνει τα εθνικά σχέδια.

Το πρόγραμμα τόνωσης της ΕΕ αντιπροσωπεύει μια «μοναδική ευκαιρία» για τους Ευρωπαίους να αναπτυχθούν καλύτερα μετά την πανδημία COVID-19, δήλωσε πρόσφατα ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Valdis Dombrovskis. Αλλά η εφαρμογή του είναι ένα «δύσκολο έργο», πρόσθεσε, προϊδεάζοντας για το τι θα ακολουθήσει.

Η πρώτη προτεραιότητα για το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ είναι η διασφάλιση της ποιότητας των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης. Μέχρι σήμερα, 18 εθνικές κυβερνήσεις μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα έχουν υποβάλει τις επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές προτάσεις τους. Τα περισσότερα κράτη μέλη αναμένεται να στείλουν τις προτάσεις τους έως τα τέλη Μαΐου ή στις αρχές Ιουνίου, περισσότερο από ένα μήνα αργότερα από την αρχική προθεσμία στα τέλη Απριλίου.

Ο Ντομπρόβσκις είπε ότι οι κυβερνήσεις που έχουν ήδη υποβάλει τα σχέδιά τους εκπλήρωσαν τους πράσινους και ψηφιακούς στόχους της εγκατάστασης ανάκτησης και συμπεριέλαβαν μια «καλή ισορροπία» μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων. Για την Επιτροπή έχει ήδη ξεκινήσει η περίοδος των δύο μηνών ώστε  να αξιολογηθούν λεπτομερώς τα εθνικά σχέδια, μερικά από αυτά μήκους άνω των 50.000 σελίδων. «Είμαστε υπό μεγάλη πίεση για γρήγορη παράδοση», παραδέχθηκε ο Επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων, Πάολο Τζεντιλόνι.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα της σε βάθος εξαετίας στρατηγικής για τον εκσυγχρονισμό των οικονομιών της Ευρώπης χρησιμοποιώντας μετρητά της ΕΕ θα εξαρτηθούν από την ικανότητα των κρατών μελών να χειρίζονται το άνευ προηγουμένου ποσό νέων κεφαλαίων που θα μοιραστούν από τις Βρυξέλλες.

Αξιωματούχοι και διπλωματικές πηγές της ΕΕ επισημαίνουν ότι η απορρόφηση του ταμείου ανάκτησης θα είναι σοβαρή και δύσκολη πρόκληση για την Ιταλία και την Ισπανία, τους δύο μεγαλύτερους δικαιούχους του Ταμείου αλλά και για χώρες όπως η Ελλάδα όπου λόγω του ταλαιπωρημένου από την δεκαετή κρίση κρατικού μηχανισμού της (χιλιάδες συνταξιοδότησεις, ελάχιστες προσλήψεις, brain drain κλπ), πιθανώς θα έχει δυνητικές δυσκολίες στην απορροφητικότητα των κονδυλίων.

Εκεί διαφαίνεται πως η επιλογή της Ελληνικής κυβέρνησης (Ελλάδα 2.0) είναι οι πόροι να κατευθυνθούν στοχευμένα προκειμένου και να απορροφηθούν γρηγορότερα σε αντίστιξη με το σχέδιο που παρουσίασε ο ΣΥΡΙΖΑ (Ελλάδα +) όπου θέλει τους πόρους να πηγαίνουν σε περισσότερους και πιο χαμηλά (κατώτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα), κάτι το οποίο μπορεί να είναι πιο δίκαιο αλλά σίγουρα είναι πιο πολύπλοκο και πιο χρονοβόρο.

Το παράδειγμα το έδωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Υπουργός Οικονομικών κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος λέγοντας για παράδειγμα πως τα κονδύλια της πράσινης μετάβασης που τώρα θα αξιοποιηθούν κυριως από μεγάλες ενεργειακές εταιρείες,  θα ήταν τελείως διαφορετικό να στραφούν π.χ σε ενεργειακές κοινότητες με τη συμμετοχή δήμων περιφερειών η Συνεταιρισμών πολιτών.

Η απορρόφηση και ο έλεγχος της κατεύθυνσης των πόρων

Προκειμένου να διασφαλιστεί η έγκαιρη και αποτελεσματική απορρόφηση των πόρων, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συνέστησε την ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας στα κράτη μέλη και τη μείωση της γραφειοκρατίας.

«Η ποιότητα και η ικανότητα της δημόσιας διοίκησης είναι πιθανό να είναι καθοριστικοί παράγοντες για την επιτυχή χρήση των κονδυλίων της ΕΕ επόμενης γενιάς και θα μπορούσε να είναι ένας πολλά υποσχόμενος τομέας για μεταρρύθμιση», δήλωσε η ΕΚΤ σε σημείωμα που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο σε μία διατύπωση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κρατικισμός από τους νεοφιλελεύθερους.

Ένα άλλο ζήτημα που προκαλεί ανησυχία είναι η διακυβέρνηση του μηχανισμού. Τα κράτη μέλη θα "ανολιγουν την κάνουλα" των κεφαλαίων δύο φορές το χρόνο, μόλις η Επιτροπή και οι εθνικοί αξιωματούχοι επικυρώσουν την ολοκλήρωση των συμφωνημένων "ορόσημων" όπως τα χαρακτηρίζουν τους στόχους.

Όμως η πολυπλοκότητα της διαδικασίας θα μπορούσε να παρεμποδίσει την επιτυχή υλοποίηση του ταμείου. Μεγάλα έργα, καινοτομία, πράσινη μετάβαση είναι σημαντικοί στόχοι προς υλοποίηση αλλά δεν θα συμβούν με το πάτημα ενός κουμπιού ή μία μόνο υπογραφή.

Εκκρεμούν ζητήματα που πρέπει να αποσαφηνιστούν, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο θα λειτουργούν στην πράξη η διακυβέρνηση και οι προϋποθέσεις εκταμίευσης, αλλά και η μεθοδολογία μεταξύ της Επιτροπής και του Συμβουλίου.

Δεν θέλει και πολύ η υπόθεση να μετατραπεί σε μία μακρά διαδικασία όπως τα προγράμματα της τρόικας.

Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ήδη εξέδωσε ένα μέμο ανησυχίας για τη διακυβέρνηση και συνέστησε την απλούστευση των διαδικασιών στο μέτρο του δυνατού, τη μείωση του διοικητικού φόρτου και τη διευκόλυνση της απορρόφησης.

Το δικαστήριο πρότεινε επίσης τον περασμένο Οκτώβριο να επανεξετάσει τη συχνότητα και το χρονοδιάγραμμα των εκθέσεων και της αξιολόγησης και να καθορίσει κατάλληλους δείκτες για τα συνολικά επιτεύγματα του ταμείου.

Και φυσικά ταμείο ανάκαμψης δεν σημαίνει μόνο χρήματα αλλά και έλεγχος.

Οι μηχανισμοί ελέγχου, οι οποίοι σε άλλα Ευρωπαϊκά προγράμματα συνήθως αφέθηκαν στις εθνικές αρχές, υπήρξαν μείζον ζήτημα στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών σχετικά με τα σχέδια αποκατάστασης.

Ήδη πηγές από τις Βρυξέλλες απαιτούν ενίσχυση των εκ των υστέρων μηχανισμών αξιολόγησης, ελέγχου και κυρώσεων.

Η ΕΚΤ επεσήμανε επίσης ότι «τα κατάλληλα εθνικά συστήματα ελέγχου και ελέγχου θα μπορούσαν επίσης να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του ταμείου ανάκαμψης».

«Τα συστήματα ελέγχου θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν προληπτικά μέτρα για την πρόληψη της διαφθοράς, της απάτης και των συγκρούσεων συμφερόντων», πρόσθεσε η Φρανκφούρτη.

Ωστόσο, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, οι μηχανισμοί ελέγχου του ταμείου «πρέπει να ενισχυθούν», ιδίως κατά της απάτης και των παρατυπιών.

«Θα θέλαμε να τονίσουμε τη σημασία αποτελεσματικών μέτρων κατά της απάτης και των παρατυπιών για την αντιμετώπιση των κινδύνων που προκύπτουν από σημαντικούς πρόσθετους πόρους που θα δαπανηθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα», εξήγησε το δικαστήριο.

Για το λόγο αυτό, πρότεινε την ενίσχυση της ευρωπαϊκής εποπτείας με «σαφή» καθορισμό του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Ταμείο.

Η ύπαρξη επαρκούς πλαισίου ελέγχου είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η Επιτροπή έχει ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συγκεντρώσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις για να πολλαπλασιάσουν τον αντίκτυπο του ταμείου.

Ήδη στην Ευρώπη που έχει "εμπειρία από το νότο" ειδικά τις δεκαετίες του 80 και του 90 συζητείται πως πρέπει να καθιερωθεί μια αποτελεσματική διαδικασία για ελέγχους, που θα υποχρεώνουν τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς φορείς να ελέγχονται από έναν αποτελεσματικό μηχανισμό (one-stop shop) για επαλήθευση επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων.

Εκτός λοιπόν από τα χρήματα εδώ θα είναι πιο συχνά πλέον και οι ...θεσμοί