Χοσέ Μουχίκα: Ποιος ήταν ο «φτωχότερος» πρόεδρος χώρας που κυκλοφορούσε με τον δικό του «Σκαραβαίο»

Την τελευταία του πνοή άφησε χθες Τρίτη 13 Μαΐου σε ηλικία 89 ετών ο πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, Χοσέ Μουχίκα, που έγινε παγκοσμίως γνωστός ως «πρόεδρος των φτωχών».

Η αιτία θανάτου του Μουχίκα δεν είναι γνωστή, ωστόσο είναι γνωστό ότι έπασχε από καρκίνο του οισοφάγου.

«Σας ευχαριστούμε για όλα όσα μας δώσατε και για τη βαθιά σας αγάπη για τον λαό σας», τόνισε ο νυν πρόεδρος της Ουρουγουάης, Γιαμαντού Όρσι, σε ανάρτησή του στο X, μετά την είδηση του θανάτου του πρώην προέδρου της χώρας.

Ο Χοσέ Μουχίκα, γνωστός και ως «Πέπε», ήταν πρώην αντάρτης στην Ουρουγουάη, ενώ κυβέρνησε τη χώρα από το 2010 έως το 2015. Άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του λόγω του απλού τρόπου ζωής που είχε επιλέξει ως πρόεδρος, της κριτικής του στον καταναλωτισμό αλλά και μέσα από τις ριζοσπατικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που προώθησε.

Επί Μουχίκα, η Ουρουγουάη έγινε η πρώτη χώρα που νομιμοποίησε την ψυχαγωγική χρήση της μαριχουάνας.

Όπως αναφέρει το BBC, η παγκόσμια δημοτικότητά του είναι ασυνήθιστη για έναν πρόεδρο της Ουρουγουάης, μιας χώρας με μόλις 3,4 εκατομμύρια κατοίκους, όπου η κληρονομιά του έχει επίσης προκαλέσει κάποια διαμάχη.

Ο αντάρτης που έγινε πρόεδρος

Ως νέος, ο Μουχίκα ήταν αρχικά μέλος του Εθνικού Κόμματος, μιας από τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις της Ουρουγουάης, η οποία αργότερα έγινε κεντροδεξιά αντιπολίτευση στην κυβέρνησή του.

Τη δεκαετία του 1960, βοήθησε στην ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος Τουπαμάρος (MLN-T), μιας αριστερής ομάδας ανταρτών πόλεων που έκανε επιθέσεις, απαγωγές και εκτελέσεις, αν και πάντα υποστήριζε ότι δεν διέπραξε καμία δολοφονία.

Επηρεασμένο από την κουβανική επανάσταση και το διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα, το MLN-T ξεκίνησε μια εκστρατεία μυστικής αντίστασης κατά της τότε κυβέρνησης της Ουρουγουάης, την οποία η Αριστερά κατηγορούσε ότι γινόταν ολοένα και πιο αυταρχική.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Μουχίκα συνελήφθη τέσσερις φορές. Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις, το 1970, πυροβολήθηκε έξι φορές και παραλίγο να πεθάνει.

Δραπέτευσε από τη φυλακή δύο φορές, μία εξ αυτών χρησιμοποιώντας μια σήραγγα μαζί με 105 άλλους κρατούμενους του MLN-T.

Ήταν μια από τις μεγαλύτερες αποδράσεις στην ιστορία των φυλακών της Ουρουγουάης.

Χούντα, απομόνωση και «συνομιλία με μυρμήγκια»

Όταν ο στρατός της Ουρουγουάης πραγματοποίησε πραξικόπημα το 1973, τον συμπεριέλαβε σε μια ομάδα «εννέα ομήρων» τους οποίους απείλησε να σκοτώσει, αν οι αντάρτες συνέχιζαν τις επιθέσεις τους.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1970 και του 1989, ο Μουχίκα πέρασε πάνω από 14 χρόνια στη φυλακή, βασανίστηκε και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρόνου σε σκληρές συνθήκες και απομόνωση. Ο πρώην Ουρουγουανός πρόεδρος απελευθερώθηκε το 1985, όταν η χώρα επέστρεψε στη δημοκρατία.

Ο Μουχίκα συνήθιζε να λέει ότι κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, βίωσε την τρέλα από πρώτο χέρι, υποφέροντας από παραληρητικές ιδέες και μιλώντας ακόμη και με μυρμήγκια.

Όπως είπε, η ημέρα που απελευθερώθηκε ήταν η πιο ευτυχισμένη ανάμνησή του. «Το να γίνω πρόεδρος ήταν ασήμαντο σε σύγκριση με αυτό», είχε δηλώσει ο Μουχίκα.

Η ανάδειξη στην προεδρία

Λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωσή του, υπηρέτησε ως βουλευτής, τόσο στη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και στη Γερουσία, την κάτω και την άνω βουλή της χώρας, αντίστοιχα.

Το 2005, έγινε υπουργός στην πρώτη κυβέρνηση του Frente Amplio, του αριστερού συνασπισμού της Ουρουγουάης, πριν γίνει πρόεδρος της Ουρουγουάης το 2010.

Ήταν 74 ετών τότε και, για τον υπόλοιπο κόσμο, ακόμα άγνωστος.

Η εκλογή του σηματοδότησε μια σημαντική στιγμή για την αριστερά της Λατινικής Αμερικής, η οποία ήταν ήδη ισχυρή στην ήπειρο εκείνη την εποχή. Ο Μουχίκα έγινε ηγέτης μαζί με άλλους αριστερούς προέδρους, όπως ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα στη Βραζιλία και ο Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα.

Ωστόσο, ο Μουχίκα κυβέρνησε με τον δικό του τρόπο, με τους σχολιαστές να λένε ότι επέδειξε σε αρκτές περιπτώσεις πραγματισμό και τόλμη.

Οι εμβληματικές μεταρρυθμίσεις και η ζωή στο... δικό του σπίτι

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η οικονομία της Ουρουγουάης αναπτύχθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 5,4%, η φτώχεια μειώθηκε και η ανεργία παρέμεινε χαμηλή.

Η Ουρουγουάη προσέλκυσε επίσης την παγκόσμια προσοχή για τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που ψηφίστηκαν από το κοινοβούλιο εκείνα τα χρόνια, όπως η νομιμοποίηση των αμβλώσεων, η αναγνώριση του γάμου μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου και η κρατική ρύθμιση της αγοράς μαριχουάνας.

Ενώ βρισκόταν στο αξίωμα, ο Μουχίκα απέρριψε τη μετακόμιση στην προεδρική πολυτελή κατοικία, όπως συνήθως κάνουν οι αρχηγοί κρατών σε όλο τον κόσμο.

Αντίθετα, παρέμεινε με τη σύζυγό του - την επίσης πολιτικό και πρώην αντάρτισσα Λουσία Τοπολάνσκι- στο απλό σπίτι τους στα περίχωρα του Μοντεβιδέο, χωρίς οικιακή βοήθεια και με ελάχιστη ασφάλεια.

Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ντυνόταν πάντα πρόχειρα, ότι συχνά τον έβλεπαν να οδηγεί το ανοιχτό μπλε αυτοκίνητο Volkswagen Beetle του 1987 και να χαρίζει ένα μεγάλο μέρος του μισθού του, οδήγησε ορισμένα μέσα ενημέρωσης να τον αποκαλούν «τον φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου».

Αλλά ο Μουχίκα πάντα απέρριπτε αυτόν τον τίτλο: «Λένε ότι είμαι ο φτωχότερος πρόεδρος. Όχι, δεν είμαι», είπε σε μια συνέντευξη του 2012 στο σπίτι του. «Φτωχοί είναι αυτοί που θέλουν περισσότερα [...] επειδή βρίσκονται σε έναν ατελείωτο αγώνα δρόμου».

Η κριτική και η αναγνώριση

Η κυβέρνησή του αύξησε σημαντικά τις δημόσιες δαπάνες, διευρύνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα και οδηγώντας τους αντιπάλους του να τον κατηγορήσουν για σπατάλη.

Ο Μουχίκα επικρίθηκε επίσης για την αποτυχία του να αντιστρέψει τα αυξανόμενα προβλήματα στην εκπαίδευση της Ουρουγουάης, παρά το γεγονός ότι είχε υποσχεθεί ότι η εκπαίδευση θα ήταν κορυφαία προτεραιότητα για την κυβέρνησή του.

Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους ηγέτες στην περιοχή, δεν κατηγορήθηκε ποτέ για διαφθορά ή για υπονόμευση της δημοκρατίας στη χώρα του.

Μέχρι το τέλος της παραμονής του στα δημόσια πράγματα, ο Μουχίκα είχε υψηλό ποσοστό δημοτικότητας στο εσωτερικό (κοντά στο 70%) και εξελέγη γερουσιαστής. Πέρασε επίσης μέρος του χρόνου του ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο, μετά την παραίτησή του από την προεδρία.

«Τι είναι λοιπόν αυτό που τραβάει την προσοχή του κόσμου; Ότι ζω με πολύ λίγα, ένα απλό σπίτι, που το οδηγώ με ένα παλιό αυτοκίνητο; Τότε αυτός ο κόσμος είναι τρελός επειδή εκπλήσσεται από κάτι φυσιολογικό», είχε πει πριν αποχωρήσει από το αξίωμά του.

«Θάνατος, το αλάτι της ζωής»

Ο Μουχίκα αποσύρθηκε από την πολιτική το 2020, αν και παρέμεινε κεντρική προσωπικότητα στην Ουρουγουάη.

Ο πολιτικός του κληρονόμος, Γιαμαντού Όρσι, εξελέγη πρόεδρος της Ουρουγουάης τον Νοέμβριο του 2024 και το κόμμα του απέκτησε τον μεγαλύτερο αριθμό κοινοβουλευτικών εδρών από την επιστροφή της χώρας στη δημοκρατία.

Πέρσι, ο Μουχίκα ανακοίνωσε ότι είχε καρκίνο και οι αναφορές στην ηλικία του και την αδυσώπητη εγγύτητα του θανάτου έγιναν πιο συχνές - αλλά πάντα αποδεχόταν το τελικό αποτέλεσμα ως κάτι φυσικό, χωρίς δράμα.

Στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε στο BBC τον Νοέμβριο του 2024, είπε: «Κάποιος ξέρει ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος. Και ίσως είναι σαν το αλάτι της ζωής».