Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος: Ο σκηνοθέτης πρέπει να είναι κοινωνός της διαπολιτισμικότητας

Η Παρασκευή Φαναριώτη, εκπαιδευτικός-θεατρολόγος-δημοσιογράφος, τακτικό μέλος του μη κερδοσκοπικού σωματείου Vision Network Athens, συνάντησε και μίλησε με τον σκηνοθέτη Βασίλη Βλαχοδημητρόπουλο.

Ο Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος, ο γνωστός σε όλους "Βλαχοτζίμ", όπως τον φωνάζουν οι συνεργάτες του για λόγους συντομίας, μετράει πάνω από πενήντα χρόνια στην τηλεόραση με σήριαλ-ορόσημο, όπως Πανθέοι, Γιούγκερμαν, Συνταγματάρχης Λιάπκιν, στο ενεργητικό του. Ο γνωστός τηλεοπτικός σκηνοθέτης μιλάει για τα χρόνια στην τηλεόραση από τη δεκαετία του ‘60 έως σήμερα, το ρόλο του τηλεσκηνοθέτη και καταλήγει να μας διδάσκει... διαπολιτισμικότητα σε μια εποχή όπου όλα δοκιμάζονται.

Τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να ακολουθήσετε την συγκεκριμένη πορεία στο χώρο της τέχνης;

Από πολύ μικρός πήγαινα στον κινηματογράφο, έβλεπα τα δύσκολα γυρίσματα ταινιών όπως Μπεν Χουρ και 10 εντολές και ήθελα πάντα να γνωρίζω τι γινόταν πίσω από τις κάμερες: το μοντάζ, τις λήψεις, την ερμηνεία των ηθοποιών, όλα αυτά ασκούσαν μία μεγάλη γοητεία επάνω μου και με έκαναν συνεχώς να ψάχνω ευκαιρία να μπω σε κάποιο στούντιο. Θυμάμαι κάποια στιγμή βρέθηκα στα γυρίσματα του Ελία Καζάν Αμέρικα Αμέρικα στον Πειραιά, τη γειτονιά μου. Ο θόρυβος της μηχανής, της λεγόμενης γκρίφας, η δουλειά των τεχνικών, των ηθοποιών, τα φώτα, όλη αυτή η μαγεία του κινηματογράφου με συνεπήρε τότε σε τέτοιο βαθμό που πλέον ήξερα από κει και πέρα πως τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά στούντιο και τα πλατόθα γίνονταν πλέον το δεύτερο σπίτι μου, αν και είχα μεγάλη έφεση στην χημεία – σπούδαζα τότε και στην Ανώτατη Βιομηχανική – όλα αυτά τα άφησα πίσω μου για να συνεχίσω την σκηνοθετική πορεία. Από οικονομολόγος έγινα τελικά «εικονολόγος»…

Ποιες είναι οι αρμοδιότητες ενός τηλεοπτικού σκηνοθέτη; Ποια τα κοινά σημεία και οι διαφορές με έναν σκηνοθέτη θεάτρου ή κινηματογράφου;

Διαφορές υπάρχουν σίγουρα. Σε μία τηλεοπτική θεατρική παράσταση για παράδειγμα θα πρέπει ο τηλεοπτικός σκηνοθέτης να καθοδηγήσει τους ηθοποιούς, να τους υποδείξει τις θέσεις τους, καθώς και – κάτι πολύ σπουδαίο που αποκλίνει από τις αρμοδιότητες του κινηματογραφικού και θεατρικού σκηνοθέτη και δημιουργεί μία ακόμη σημαντική ευθύνη στη δουλειά του τηλεοπτικού σκηνοθέτη –να βρίσκεται με την κάμερα στο κέντρο της δράσης προσπαθώντας να αποδώσει με πλάνα αυτό που ο θεατής θα παρακολουθούσε αν βρισκόταν στη θεατρική αίθουσα. Η τηλεοπτική αναμετάδοση μίας θεατρικής παράστασης στην τηλεόραση είναι ένα σύνολο από πλάνα όλων των ειδών (κοντινά, γενικά, γκρο κλπ), τα οποία το μάτι του τηλεοπτικού σκηνοθέτη θα πρέπει να εντοπίσει, να επιλέξει και να χειριστεί με τέτοιο τρόπο ώστε το παραγόμενο προϊόν να μην στερείται ποιότητας και ουσίας και να ικανοποιεί τον θεατή της τηλεόρασης με τον ίδιο τρόπο που θα ικανοποιούσε τον θεατρικό θεατή.

Οπότε πιστεύετε πως ο ρόλος του τηλεσκηνοθέτη σήμερα που οι παραστάσεις μεταδίδονται πλέον μέσω ίντερνετ (live streaming) γίνεται πιο αναγκαίος και απαραίτητος συγκριτικά με την προ-Covid εποχή;

Βεβαίως και εκεί θα καταλήξουμε. Τηλεσκηνοθεσία σημαίνει εκ του μακρόθεν σκηνοθεσία. Κατά τη διεξαγωγή π.χ. ενός ποδοσφαιρικού παιχνιδιού, μίας θεατρικής παράστασης ή μίας συναυλίας μπορεί ο τηλεοπτικός σκηνοθέτης να σκηνοθετήσει άλλοτε εκ του μακρόθεν και άλλοτε επεμβαίνοντας στο πλατό, ρυθμίζοντας την κίνηση, το φωτισμό, τα σκηνικά, τη θέση των μηχανών.

Μετράτε πλέον πάνω από 50 χρόνια αξιοσημείωτης πορείας στην τηλεόραση. Θεωρείστε από τους πρωτεργάτες της ελληνικής τηλεόρασης, από εκείνους που το όνομά τους ταυτίστηκε με την απαρχή της. Πόσο έχουν αλλάξει άραγε τα τηλεοπτικά δρώμενα από τότε έως σήμερα;

Με μία λέξη η τηλεόραση του τότε ήταν χειροποίητη. Όταν ξεκινήσαμε με την ασπρόμαυρη τηλεόραση και για πολλά χρόνια μετά, τότε όπου δεν υπήρχε το βίντεο και όλα μεταδίδονταν ζωντανά έπρεπε ο σκηνοθέτης να σκαρφιστεί μόνος του ποια φίλτρα ή αντικείμενα θα χρησιμοποιήσει για να πετύχει ένα τρικ. Σήμερα οποιοδήποτε σκηνοθετικό τρικ επιτυγχάνεται με το πάτημα ενός ηλεκτρονικού κουμπιού. Το 1980 σε μια συνέντευξή μου στο Νάσο Αθανασίου σχετικά με την τηλεόραση, όταν ρωτήθηκα πως θα είναι η τηλεόραση του 2000, απάντησα πως θα φθάσουμε σε τέτοιο σημείο όπου ο θεατής θα καθορίζει την έκβαση μιας ταινίας, όπου με την χρήση του κατάλληλου πληκτρολογίου θα επιλέγει τους πρωταγωνιστές, θα αποφασίζει για το είδος και τις επιθυμητές σκηνές και γενικότερα θα επεμβαίνει στην πλοκή και την εξέλιξη της ιστορίας. Ο ίδιος θα είναι δηλαδή ο δημιουργός της ταινίας που σκοπεύει να παρακολουθήσει πατώντας απλά ένα κουμπί. Με το ίδιο σκεπτικό βγαίνουν σιγά σιγά ρομποτικές κάμερες, αντικαθιστώντας το επάγγελμα του οπερατέρ, τα αυτόματα κοντρόλ που προγραμματίζουν τους φωτισμούς σηματοδοτώντας έτσι μία νέα τηλεοπτική εποχή, πολύ μακριά από την χειροποίητη τηλεόραση που λέω εγώ.

Πάνω σε αυτό το σκεπτικό σήμερα εν έτει 2021 φαίνεται πως τα σύγχρονα πρότυπα διαμορφώνονται όχι πλέον τόσο πολύ μέσω της τηλεόρασης αλλά μέσω των κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Σήμερα παρατηρείται για παράδειγμα έντονα το φαινόμενο youtubers, instagramers και gamers να αποκτούν γρήγορα φήμη μέσω του διαδικτύου και να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με αυτή την ανάγκη του κόσμου να ασχολείται περισσότερο με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να αναδεικνύει τα ανάλογα πρότυπα;

Εξαιτίας της μαζικής μετακίνησης ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο και της διαμόρφωσης του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα των κοινωνιών, όπου ο όρος οικονομικός μετανάστης αποτελεί οικεία φράση στο λεξιλόγιο του σύγχρονου ανθρώπου, είναι εύλογο έθνη και πολιτισμοί να βρίσκονται σε μία διαδικασία αλληλοπροσέγγισης. Ως αποδέκτης αυτής της διαπολιτισμικής ανταλλαγής είναι ο σύγχρονος άνθρωπος, ο οποίος είναι κοινωνός των τάσεων, στάσεων της εποχής του και μίας καθολικού τύπου αντίληψης που ενισχύεται από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, τα πιο δημοφιλή μέσα επικοινωνίας και έρευνας σήμερα. Δεν μου κάνει λοιπόν καθόλου εντύπωση που με την παγκοσμιοποίηση αναδείχτηκαν πρότυπα και σταρ του διαδικτύου που δεν σχετίζονται άμεσα με την τηλεόραση.

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια της τηλεοπτικής σας πορείας σίγουρα θα έχετε γνωρίσει σημαίνουσες προσωπικότητες, τραγουδιστές, ηθοποιούς πολιτικούς σε διεθνές και τοπικό επίπεδο. Μπορείτε να μας αναφέρετε μερικές;

Έχω συνεργαστεί με πολλούς καλλιτέχνες του εξωτερικού μετά από πρόσκληση να έρθουν στην Ελλάδα, όπως ο Iggy Pop, Tina Turner, Χούλιο Ιγκλέσιας, Grace Jones, Stefanie του Μονακό. Εκεί παρατήρησα πόσο πολύ σέβονταν αυτοί οι άνθρωποι τη δουλειά του σκηνοθέτη και εκτιμούσαν αυτό που είχαν κληθεί να κάνουν, αφού προσαρμόζονταν αμέσως στις ανάγκες του γυρίσματος επιδεικνύοντας τεράστια πειθαρχία και πνεύμα συνεργασίας. Για παράδειγμα η Μπρουκ Σιλντς που είχε έρθει στην Ελλάδα για να συμμετάσχει σε κάποιο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Χάι Ροκ, που τότε σκηνοθετούσα, ήταν για μένα το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Βρισκόμασταν τότε στο ξενοδοχείο Κάραβελ για γύρισμα με τους συντελεστές της σειράς να έχουν τα κείμενα στα χέρια και να διαβάζουν το ρόλο τους. Βλέπω εκείνη τη στιγμή την Μπρουκ Σιλντς να έρχεται διστακτικά προς το μέρος μου ζητώντας μου, αν είναι δυνατόν, να αλλάξει μία λέξη του κειμένου που της δόθηκε. Μπροστά μου εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα πως δεν είχα μία σταρ, μία βεντέτα, αλλά ένα ντροπαλό ταπεινό κορίτσι που ζητούσε διακριτικά κάτι. Παρόμοια περίπτωση ήταν ο Αλέκος Αλεξανδράκης. Πάντα τυπικός στα καθήκοντά του, γνώριζε τέλεια τα λόγια του, πάντα υπομονετικός, δεν παραπονιόταν ποτέ ακόμη και όταν χρειάστηκε να φοράει χλαίνη μέσα στο καλοκαίρι για τις ανάγκες μίας σκηνής στη σειρά Γιούγκερμαν, στην οποία είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του.

Με ποια κριτήρια επιλέγετε τους συνεργάτες σας; Τι σας κάνει να πείτε το «ναι» σε μία νέα συνεργασία;

Προσπαθώ γενικότερα να βλέπω τους ανθρώπους δίχως προκαταλήψεις και στερεότυπα, όπως ακριβώς είναι. Δεν με ενδιαφέρει το χρώμα, η καταγωγή, η εθνικότητα. Σημαντικό είναι κατ΄ εμέ να αγαπούν τη δουλειά τους, να υπηρετούν το αντικείμενό τους με σεβασμό, συνέπεια και εις βάθος, και να λειτουργούν ομαδοσυνεργατικά. Να είμαστε όλοι ένα σώμα, μία πνοή, και να λειτουργούμε με στόχο την καλύτερη περάτωση του οποιουδήποτε καλλιτεχνικού προϊόντος, το οποίο καλούμαστε να υπηρετήσουμε.

Ως βετεράνος της τηλεόρασης είχατε την τύχη να βρίσκεστε στο σκηνοθετικό τιμόνι πολλών και ποικίλων τηλεοπτικών προγραμμάτων. Ποια είναι τα συστατικά εκείνα που κατά την άποψή σας θα μπορούσαν να κάνουν μία σειρά ή μία εκπομπή να στεφτεί από επιτυχία;

Είχα πράγματι την τύχη να ζήσω την τηλεόραση από τα γεννοφάσκια της και να σκηνοθετήσω όλων των ειδών τις εκπομπές: 340 θεατρικά μονόπρακτα, πληθώρα σόου και μουσικών προγραμμάτων, παιδικών εκπομπών, αθλητικών μεταδόσεων και πολιτικών συγκεντρώσεων και πολλών δημοφιλών τηλεοπτικών σειρών όπως Γιούγκερμαν, Πανθέοι, Λωξάνδρα, Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Χάι Ροκ. Πιστεύω πως η αυθεντικότητα και η πρωτοτυπία του σεναρίου και των χαρακτήρων, η κατάλληλη επιλογή του καστ και των συνεργατών πίσω από τις κάμερες δημιουργούν το κατάλληλο υπόβαθρο για ένα επιτυχημένο εγχείρημα.

Η τέχνη περνάει δύσκολους καιρούς μέσα στην πανδημία. Ποιος πιστεύετε ότι πρέπει να είναι ο ρόλος της στη δύσκολη περίοδο του εγκλεισμού;

Ενώ οι επιστήμονες είναι εκείνοι που προσπαθούν να βρουν λύσεις κατά της πανδημίας, η τέχνη είναι εκείνη που στην ουσία απεικονίζει τις πραγματικές δυσκολίες της κρίσης. Και αυτό συμβαίνει σε κάθε κρίσιμη φάση κάθε χρονικής περιόδου. Η τέχνη αποτελεί λοιπόν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, ένας ζωντανός οργανισμός. Από τη μια στέκεται με σκεπτικισμό και αμφιβολία απέναντι στη νέα δύσκολη πραγματικότητα, από την άλλη είναι πάντα έτοιμη να την ξεπεράσει και να αναδείξει νέους φωτεινούς δρόμους έκφρασης και επικοινωνίας.

Έχετε ταξιδέψει σε πάρα πολλά μέρη, γνωρίζοντας ανθρώπους από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Σήμερα που τα σύνορα έχουν καταρριφθεί και οι άνθρωποι μπορούν να μετακινούνται από τη μία χώρα στην άλλη πολύ εύκολα μπαίνοντας έτσι στη διαδικασία να γνωρίζουν νέες κουλτούρες και πολιτισμούς πιστεύετε ότι ταυτόχρονα είναι και εκπαιδευμένοι διαπολιτισμικά;

Ένας διαπολιτισμικά εκπαιδευμένος άνθρωπος ταυτίζεται με ένα άτομο ανοιχτό σε νέους πολιτισμούς και νοοτροπίες πολλές φορές ξένες ως προς τη δικιά του. Δεν είμαι σίγουρος αν όλοι όσοι έχουν ταξιδέψει, έχουν ενστερνιστεί και την έννοια της διαπολιτισμικότητας. Η αποδοχή του ετέρου, του άλλου, του διαφορετικού δεν είναι εύκολη υπόθεση, χρειάζεται να αποδομήσει κανείς πολλά από αυτά που θεωρεί γνωστά ή οικεία και να επανατοποθετηθεί απέναντι τους μέσα από μία βαθιά, εσωτερική διεργασία. Είναι προσωπική υπόθεση να μην αντιμετωπίζεις τον άλλον με καχυποψία και σκεπτικισμό. Να ανοίξεις την ψυχή σου και να αποδεχτείς τη διαφορετικότητα με θετικά συναισθήματα. Με την γυναίκα μου, θεατρολόγο στο επάγγελμα, παιδί προσφύγων και μεταναστών, η οποία έχει ζήσει και εργαστεί στο εξωτερικό και στην πράξη ζει καθημερινά με δύο κουλτούρες, την ελληνική και την γερμανική, συζητάμε πολλές φορές σχετικά με αυτό. Μέσα από την οπτική της εκτιμώ και σέβομαι περισσότερο αυτήν τη ποικιλομορφία, την διαφορετικότητα. Οι συναναστροφές μου με ανθρώπους από όλο τον κόσμο με έκαναν να αποζητώ όλο και περισσότερο την επικοινωνία και την επαφή, να ζω και να μαθαίνω πάντα καινούρια και ενδιαφέροντα πράγματα. Άλλωστε ο σκηνοθέτης πρέπει να θεωρείται υπόδειγμα κοινωνού διαπολιτισμικότητας.

Ποιος είναι ο Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος

Ο Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος είναι σκηνοθέτης της τηλεόρασης και του κινηματογράφου. Έχει φοιτήσει στην Ανώτατη Βιομηχανική Πειραιά και είναι απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου με μετεκπαίδευση στο Thomson Foundation College της Γλασκώβης. Από τη δεκαετία του ‘60 και έπειτα έχει σκηνοθετήσει πληθώρα τηλεοπτικών σειρών, τηλεπαιχνιδιών, θεατρικών μονόπρακτων, σόου, ντοκυμαντέρ, ειδησεογραφικών, αθλητικών και άλλων εκπομπών. Θεωρείται απο τους πρωτεργάτες της τηλεόρασης, αφού η καριέρα του ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνισή της. Σκηνοθέτησε σειρές που αποτέλεσαν ορόσημο για την ελληνική τηλεόραση, όπως : Λωξάντρα, Γιούγκερμαν, Πανθέοι, Μαρία Πάρνη, Λούνα Παρκ κλπ. Υπήρξε προσωπικός σκηνοθέτης του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του Αντώνη Σαμαρά επί πρωθυπουργίας τους σκηνοθετώντας για χρόνια τις πολιτικές συγκεντρώσεις τους. Έχει συνεργαστεί επίσης με πλειάδα Ελλήνων καλλιτεχνών αλλά και ξένων όπως Ίγκι Ποπ, Μπρουκ Σιλντς, Γκρέις Τζόουνς, Χούλιο Ινγκλέσιας, Σκόρπιονς, Κάρλος Σαντάνα, Αλμπάνο και Ρομίνα Πάουερ, Βίκυ Λέανδρος, Μπόνι Τάιλερ κ.α.

Είχε αναλάβει τη σκηνοθεσία των εγκαινίων του νέου Μουσείου της Ακρόπολης σε πρώτη παγκόσμια μετάδοση. Σήμερα στην Covid εποχή ο "Βλαχοτζίμ", όπως τον αποκαλούν οι συνεργάτες του προς χάριν συντομίας, ασχολείται με τη συγγραφή του βιβλίου του καθώς και με επιλεγμένα τηλεοπτικά πρότζεκτ ως σύμβουλος και σκηνοθέτης.

Συνεργασία Flash.gr με μη κερδοσκοπικό σωματείο  Vision Network Athens

Vision Network Athens facebook

Επιμέλεια συνέντευξης: Παρασκευή Φαναριώτη