Κατερίνα Μάτσα Ψυχίατρος: Μην μείνει κανείς θεατής του δράματός του

Η Κατερίνα Μάτσα είναι μια επιστήμων που έχει προσφέρει τα μέγιστα στα ζητήματα της ψυχικής υγείας. Δια βίου αφοσιωμένη στην ανακούφιση των αδύναμων αλλά και στην πολιτική δράση, έχει κλείσει δεκαετίας στη μάχη της απεξάρτησης και έχει γράψει δεκάδες βιβλία στο ενεργητικό της

Κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown έγραψε το βιβλίο «Νιόβη. Το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας», εκδόσεις Άγρα. Έγραψε γι΄ αυτό που πιστεύει: «Οι δυνάμεις της ζωής μπορούν να κατανικήσουν τον θάνατο». Σε συνέντευξή της, στη δημοσιογράφο Πόλυ Κρημνιώτη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αυγή, μιλά για το πένθος που δεν εκφράζεται αλλά πετρώνει. Όπως ο μύθος της Νιόβης, που μαρμάρωσε όταν είδε νεκρά τα παιδιά της.  Και κάνει λόγο για το αδύνατο πένθος.

«Το αδύνατο πένθος είναι η διαδικασία της αδυναμίας του ανθρώπου να πενθήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα. Το πένθος περιλαμβάνει τον θρήνο, τα ταφικά έθιμα και άλλα στοιχεία που καθορίζονται από την κουλτούρα του νεκρού και των συγγενών του, από τον νεκρόδειπνο του Αχιλλέα μέχρι τη σημερινή μακαριά.

Το πένθος είναι μια διαδικασία συλλογικής επεξεργασίας της απώλειας του αγαπημένου προσώπου, εγγράφεται αυτή η διαδικασία στον ίδιο τον κοινωνικό ιστό. Ο Μποντριγιάρ λέει ότι είναι μια συμβολική ανταλλαγή μεταξύ νεκρών και ζωντανών, όπου οι ζωντανοί δίπλα στους πενθούντες με τη συμμετοχή τους στο πένθος δίνουν τη δυνατότητα στους πενθούντες να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα της απώλειας και να συνεχίσουν να ζουν. Δηλαδή η ζωή νικάει τον θάνατο. Αντίθετα, στην πανδημία, βρεθήκαμε μπροστά σε μια απαγόρευση, για υγειονομικούς λόγους, αυτής της διαδικασίας.

Έτσι είμαστε αντιμέτωποι με το φαινόμενο οι άνθρωποι να πεθαίνουν μόνοι τους, τα σώματα να μπαίνουν βιαστικά σε φέρετρα που σφραγίζονται και να πρέπει να ταφούν αμέσως, με τους συγγενείς να μένουν μακριά απ' αυτή τη διαδικασία, η οποία τελικά γίνεται απρόσωπη. Αυτό είναι στοιχείο που συνιστά μια ανθρωπολογική κρίση, μια κρίση του πολιτισμού ολόκληρου. Σ' αυτό το μεταίχμιο έχει φτάσει η ανθρωπότητα σήμερα».

Στην ερώτηση της δημοσιογράφου, αν έχουν καταγραφεί αντίστοιχες περιπτώσεις, απαντά:

Βεβαίως, αντίστοιχες περιπτώσεις υπάρχουν σε φυσικές καταστροφές, σε γενοκτονίες, στο Ολοκαύτωμα κι από τη δική μου κλινική εμπειρία μπορώ να αναφέρω τις περιπτώσεις παιδιών που στράφηκαν στη χρήση ουσιών, όταν έχασαν ένα αγαπημένο πρόσωπο και τους ήταν αδύνατον να αποδεχτούν αυτόν τον θάνατο.

Κράτησαν τον νεκρό μέσα, χωρίς να τον πενθήσουν, χωρίς να μιλήσουν γι' αυτόν. Ουσιαστικά, λειτουργούσαν σαν ζωντανοί νεκροί και αυτό το φορτίο, να κουβαλάς έναν νεκρό μέσα σου, είναι ασήκωτο, δεν αντέχεται και έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στο να ναρκώσουν αυτό το αίσθημα καταφεύγοντας στις ουσίες. Αυτό το τραύμα το βρίσκουμε στην αφετηρία της εξαρτητικής διαδρομής και μ' αυτό ασχολήθηκα στο βιβλίο μου «Το αδύνατο πένθος στον τοξικομανή και η κρύπτη».

Τρεις ιδιαίτερα σημαντικές ερωτήσεις και απαντήσεις, από τη συνέντευξη

Πώς θα αποφύγει κανείς την κατάρρευση λόγω ψυχολογικών προβλημάτων αυτή την περίοδο;

Αυτό είναι συνάρτηση της στάσης τού καθενός από μας απέναντι στα προβλήματα. Εννοώ με αυτό την ανάγκη να εκφραστεί η ανθρώπινη αλληλεγγύη και η συλλογική δράση. Για να σώσει ο λαός τον λαό. Να μην μείνει κανένας μόνος του απέναντι στο πρόβλημά του. Μια μεγάλη στήριξη στον άνθρωπο που υποφέρει είναι η έμπρακτη αλληλεγγύη των συνανθρώπων του που του απλώνουν το χέρι.

Αυτό παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε εποχές κρίσης: να μην μείνει κανείς θεατής του δράματός του και να αντισταθεί συλλογικά στην καταστροφή. Στην Κατοχή έγινε μια έρευνα από τους ψυχιάτρους Καλούτση, Παπαδημητρίου κ.ά. σε νοσοκομεία της Αθήνας, για να καταγραφεί η ψυχοπαθολογία της πείνας, του άγχους και του φόβου εκείνη την περίοδο, και βρέθηκε ότι τα μικρότερα ποσοστά ψυχοπαθολογίας αντιμετώπιζαν αυτοί που εντάχθηκαν στις δυνάμεις της Αντίστασης. Η συλλογική αντίσταση ενισχύει πάντα τις ατομικές άμυνες μπροστά στην κοινωνική καταστροφή και τώρα την πανδημία.

Αυτός ο ιός, όπως γράφετε και στο βιβλίο σας, είναι πολύ ταξικός, κυρίως αν δούμε το παράδειγμα της Αμερικής, είναι όμως και ένας ιός που μετατρέπει τον άνθρωπο σε αριθμό.

Έχει αποδειχτεί ότι είναι πιο δολοφονικός στους πιο αδύναμους, στα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Στο βιβλίο αναφέρω το παράδειγμα των κρατουμένων γειτονικής φυλακής, που στην αρχή υποχρεώθηκαν να κάνουν τις μαζικές ταφές στο Λονγκ Άιλαντ. Αυτό σημαίνει ότι οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται πάντα από τη βιοεξουσία ως αναλώσιμα είδη.

Το βλέπουμε και στις ελληνικές φυλακές, όπου θερίζει ο κορωνοϊός λόγω των άθλιων συνθηκών στις οποίες ζουν οι κρατούμενοι. Παράλληλα με το γεγονός ότι οι καταπιεσμένοι είναι πολύ πιο εκτεθειμένοι στον θανάσιμο κίνδυνο από τον ιό, παρατηρούμε και φαινόμενα πολύ αισιόδοξα, όπως το κίνημα Black Lives Matter, που συσπείρωσε όλους τους καταπιεσμένους της Αμερικής και πυροδότησε μια εξέγερση που δεν έχει τελειώσει ακόμα και που επεκτάθηκε και εκτός Αμερικής.

Πώς μπορεί να προχωρήσει από εδώ και μπρος ο άνθρωπος;

Όπως γράφω και στο βιβλίο, οι δυνάμεις της ζωής μπορούν να κατανικήσουν τον θάνατο. Στο βιβλίο αναφέρεται ότι μέσα στην πανδημία δημιουργήθηκαν πολλές μορφές συλλογικής δράσης και κοινωνικής αλληλεγγύης, αυτοοργάνωσης συλλογικών αντιστάσεων. Η ελπίδα είναι ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη συνειδητοποιούν πως το καπιταλιστικό σύστημα είναι ασύμβατο με τις ανάγκες της ζωής του ανθρώπου. Είναι αυτή η συνειδητοποίηση που μπορεί να οργανώσει σε παγκόσμια κλίμακα την αντίσταση στην καταστροφή του ανθρώπου, την κοινωνική επανάσταση.