Λεωφορεία και Ασφάλεια: Όταν η τεχνολογία δεν αρκεί και ο άνθρωπος καταρρέει

Στη Βούλα, δύο καινούργια λεωφορεία (MAN Lion’s City Efficient Hybrid) συγκρούστηκαν μεταξύ τους – ένα περιστατικό που προκαλεί σοκ, αλλά ευτυχώς έληξε χωρίς νεκρούς. Το γεγονός ότι επρόκειτο για οχήματα νέας τεχνολογίας φαίνεται ότι «έπαιξε» καθοριστικό ρόλο στο ατύχημα. Η κατασκευή, τα υλικά και τα test ασφαλείας στα οποία δοκιμάζονται, η απορρόφηση της ενέργειας της σύγκρουσης και η διατήρηση της δομικής ακεραιότητας του θαλάμου επιβατών βοήθησαν να μην έχουμε θύματα.

Τα λεωφορεία αυτά διαθέτουν το σύνολο των συστημάτων ασφαλείας που συναντάμε στα αυτοκίνητα που οδηγούμε καθημερινά (ESP, ABS, ASR, EBS/BrakeMatic, AEBS για αυτόματο φρενάρισμα, LDWS, περιμετρική παρακολούθηση με κάμερες και αισθητήρες). Επιπλέον, ακολουθούν αυστηρές ευρωπαϊκές δοκιμές ασφαλείας (ECE R66.02 για ανατροπή και EP29 για πρόσκρουση) και έλαβαν διεθνές βραβείο ποιότητας και ασφάλειας «Safety Label Bus» στα Busworld Awards. Είναι λεωφορεία σχεδιασμένα με έμφαση στην παθητική/ενεργητική ασφάλεια και στην εργονομία για τον οδηγό.

Αυτό το τεχνολογικό υπόβαθρο είναι σημαντικό· όμως, όπως απέδειξε το περιστατικό στη Βούλα, η τεχνολογία πρέπει να συνδυάζεται με τον ανθρώπινο παράγοντα για να έχει πλήρη αποτέλεσμα.

Δύσκολος ρόλος: Το ανθρώπινο φορτίο που μεταφέρει το λεωφορείο

Η οδήγηση λεωφορείου δεν είναι απλή μετακίνηση. Ο οδηγός διαχειρίζεται έναν κινητό “μικρόκοσμο” – δεκάδες επιβάτες, με διαφορετικές ανάγκες, ψυχολογικές καταστάσεις, ακόμη και ακραίες συμπεριφορές. Οι επιβάτες δεν είναι απλά φορτίο: Κλαίνε, φωνάζουν, ανυπομονούν, καθημερινά δοκιμάζουν τον οδηγό και εκείνος πρέπει να διατηρεί ψυχραιμία σε κυκλοφοριακό χάος, αντιμετωπίζοντας και επιθετική συμπεριφορά, χωρίς να αποσπάται στιγμή από το τιμόνι.

Το λεωφορείο, γεμάτο επιβάτες, μεταμορφώνεται σε όχημα μεγάλου βάρους και αδράνειας, με τις παραμικρές εντολές (επιβράδυνση, στροφή, επιτάχυνση) να απαιτούν χρόνο και ακρίβεια. Αυτή η ψυχοφυσική επιβάρυνση, σε συνδυασμό με τη διαχείριση φόρτου και κρίσεων, καθιστά την εργασία αυτή από τις πιο απαιτητικές και επικίνδυνες στους δρόμους.

Νέα λεωφορεία και… νέοι οδηγοί;

Κάποιες φορές και λόγω ελλείψεων προσωπικού οι οδηγοί καλούνται να αναλάβουν υπηρεσία με ελάχιστο χρόνο εξοικείωσης. Το «μάθε στην πορεία» δεν έχει καμία θέση όταν πρόκειται για όχημα 18 μέτρων που μεταφέρει δεκάδες επιβάτες. Ένα λάθος, μια στιγμή αβεβαιότητας μπροστά μία κατάσταση ή ένα σφάλμα στην οδήγηση μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Σύμφωνα με τον ΟΣΥ: «Οι οδηγοί της εταιρείας μας βάσει της Οδηγίας 2003/59/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, πρέπει να κατέχουν το Πιστοποιητικό Επαγγελματικής Ικανότητας (Π.Ε.Ι.) μεταφοράς επιβατών» και η «Ο.ΣΥ. Α.Ε.» ίδρυσε και λειτουργεί την «ΣΧΟΛΗ Π.Ε.Ι. ΟΣΥ» από το έτος 2013 μέχρι σήμερα για τον συγκεκριμένο σκοπό.Η ανανέωση του Π.Ε.Ι. είναι υποχρεωτική ανά πενταετία και τα προγράμματα που αφορούν το Π.Ε.Ι. εγκρίνονται από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.

Από την «ΣΧΟΛΗ Π.Ε.Ι. της ΟΣΥ», τα τελευταία έτη (2022-2023), εκπαιδεύθηκαν χίλιοι πεντακόσιοι εξήντα τέσσερις (1.564) οδηγοί και οι ώρες εκπαίδευσης τους ανέρχονται σε σαράντα επτά χιλιάδες τετρακόσιες εβδομήντα τέσσερις (47.474). 

Η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία της ΟΣΥ την οδήγησε να εκπαιδεύσει τους οδηγούς της σε προγράμματα που έχουν επίκεντρο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, αλλά και την ενεργή στήριξη του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό οι οδηγοί της εταιρείας εκπαιδεύτηκαν και στα ακόλουθα προγράμματα:

Οικολογική Οδήγηση – Eco Driving
Διαχείριση Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης Πυρόσβεση – Πυροπροστασία
Διαχείριση & Αντιμετώπιση Ατόμων ΑΜΕΑ

Ξεκούραση: Το δικαίωμα που έγινε πολυτέλεια

Η κόπωση είναι ίσως η πιο υποτιμημένη αιτία ατυχημάτων στις συγκοινωνίες. Οι οδηγοί λεωφορείων στην Ελλάδα εργάζονται συχνά σε εξαντλητικά ωράρια, με συνεχείς αλλαγές βάρδιας, ελάχιστα διαλείμματα και πίεση για να «βγάλουν» περισσότερα δρομολόγια. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η έλλειψη σεβασμού από άλλους οδηγούς, ακόμα και η επιθετική ή προσβλητική συμπεριφορά επιβατών, μετατρέπουν το τιμόνι σε ψυχολογικό πεδίο μάχης.

Η πολιτεία έχει αφήσει τους οδηγούς χωρίς επαρκή υποστήριξη. Δεν υπάρχουν μηχανισμοί ψυχολογικής ενίσχυσης, η εργοδοτική πίεση αυξάνεται, ενώ συχνά οι οδηγοί δηλώνουν «ξεκούραστοι» για να μην χάσουν εισόδημα, παρά την κούραση. Η καθημερινότητά τους είναι ένας συνεχής αγώνας μεταξύ ευθύνης και επιβίωσης.

Η Ευρώπη δείχνει άλλον δρόμο

Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία ή οι σκανδιναβικές χώρες, η οδήγηση λεωφορείου θεωρείται υψηλής ειδίκευσης επάγγελμα, με συνεχή επιμόρφωση, αυστηρούς κανόνες ανάπαυσης, και υποχρεωτικά διαλείμματα. Οδηγοί δεν επιτρέπεται να εργαστούν πάνω από συγκεκριμένες ώρες ημερησίως και εβδομαδιαίως. Η κατάσταση του λεωφορείου ελέγχεται ψηφιακά καθημερινά, πριν αναχωρήσει για το δρομολόγιό του.

Επιπλέον, το επάγγελμα περιβάλλεται από σεβασμό και αξιοπρέπεια, κάτι που στην Ελλάδα συχνά απουσιάζει. Δεν είναι λίγες οι φορές που στην Ευρώπη ο οδηγός έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί να οδηγήσει όχημα που δεν θεωρεί ασφαλές, χωρίς συνέπειες. Εδώ, ένας τέτοιος ισχυρισμός αντιμετωπίζεται με απειλές για κυρώσεις ή αποβολή από τη βάρδια.

Ευθύνη δεν φέρει μόνο ο οδηγός

Φυσικά, ο οδηγός φέρει μερίδιο ευθύνης όταν υπάρχει αμέλεια ή απερισκεψία. Όμως, σε συστηματικά δυσλειτουργικές συνθήκες, ο οδηγός δεν είναι το πρόβλημα — είναι το θύμα και ταυτόχρονα ο τελευταίος κρίκος μιας αλυσίδας που έσπασε πολύ πριν πιάσει τιμόνι. Η πολιτεία, οι συγκοινωνιακοί φορείς και οι εργοδότες οφείλουν να εξασφαλίσουν ασφαλή και ανθρώπινα πλαίσια λειτουργίας. Οι ζωές επιβατών και οδηγών δεν είναι στατιστικά σε πίνακες excel. Είναι οικογένειες, άνθρωποι, που χάνονται σε μια στροφή.

Κάτι πρέπει να αλλάξει. Τώρα.

Η πολιτεία οφείλει να θεσπίσει:

• Υποχρεωτική εξειδικευμένη εκπαίδευση για τα νέα λεωφορεία.
• Αυστηρούς ελέγχους στα οχήματα πριν την έναρξη βάρδιας.
• Όρια εργασίας και διαλείμματα, με ηλεκτρονική εποπτεία.
• Ψυχολογική στήριξη και αναγνώριση του έργου των οδηγών.

Η δημόσια συγκοινωνία είναι το νευρικό σύστημα μιας πόλης. Αν σπάσει, το κόστος δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι κοινωνικό και, δυστυχώς, πολλές φορές τραγικό.