Boυλή: Κατατέθηκε η συμφωνία για τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες - Σφοδρές αντιδράσεις από την αντιπολίτευση

Κατατέθηκε την Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου στη Βουλή το σχέδιο νόμου «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».

Με το σχέδιο νόμου κυρώνεται και αποκτά ισχύ νόμου η συμφωνία που υπεγράφη την 21η Ιουλίου 2022 μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας, του εδρεύοντος στην Αθήνα νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία «Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης», του εδρεύοντος στην Νέα Υόρκη νομικού προσώπου με την επωνυμία «Μetropolitan Museum of Art» (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης) και του εδρεύοντος στην Πολιτεία του Ντελαγουέρ των ΗΠΑ νομικού προσώπου με την επωνυμία «Hellenic Ancient Culture Institute» (Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού). Η συμφωνία αφορά στην επιστροφή στην Ελλάδα ιδιωτικής συλλογής 161 αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού, που βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής και άλλων τέχνεργων του κυκλαδικού πολιτισμού στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Η συμφωνία εισάγεται για κύρωση με νομοθετική πράξη, καθώς το αντικείμενό της αφορά σε ζητήματα επιστροφής, έκθεσης και δανεισμού αρχαιοτήτων υπό συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον αρχαιολογικό νόμο.

Με την κατάρτιση της συναφθείσας σύμβασης:

—Το ελληνικό δημόσιο έχει καταστεί, μετά την κατάρτιση των αναφερομένων συμφωνιών, αποκλειστικός ιδιοκτήτης και νομέας της Συλλογής.

—Το υπουργείο, ως εκπρόσωπος του ελληνικού δημοσίου, εγκρίνει την κατοχή, έκθεση και επιστροφή της Συλλογής από το ΜΕΤ με μέριμνα και δαπάνη του τελευταίου.

Προβλέπεται η δυνατότητα του Ελληνικού Κράτους σύναψης με το ΜΕΤ συμφωνίας δανεισμού της Συλλογής από την 1η Ιανουαρίου 2049 και για διάστημα έως 25 έτη.

Σε περίπτωση μη άσκησης της ως άνω δυνατότητας, προβλέπεται η επιστροφή των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα, με ίση δαπάνη του Ελληνικού Κράτους και του Κυκλαδικού Μουσείου, για τη μόνιμη έκθεσή τους σε μουσεία της Ελλάδας.

Βραχυπρόθεσμοι στόχοι, όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, είναι:

—Η επιστροφή στην Ελλάδα άγνωστης έως τώρα συλλογής με τόσο μεγάλο αριθμό αρχαιοτήτων και με ιδιαίτερη αρχαιολογική και επιστημονική αξία και σημασία. Πρόκειται για 161 αριστουργήματα του κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία περιλαμβάνουν μοναδικής τέχνης ειδώλια, αγγεία, εργαλεία και κοσμήματα, κατασκευασμένα από μάρμαρο στην πλειονότητά τους, πηλό και χαλκό. Πολλά από τα αντικείμενα της συλλογής, λόγω του τύπου και των διαστάσεών τους, αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του κυκλαδικού πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας παγκοσμίως. Η ποικιλία των τύπων και των μορφών τους παρέχει νέα δεδομένα στη γνώση μας για την εξέλιξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης κατά την 3η χιλιετία π.Χ.

—Η έκθεση, με δεδηλωμένη την ιδιοκτησία του Ελληνικού Κράτους, στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης («MET»), ένα από τα σημαντικότερα και με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα μουσεία του κόσμου, πολιτιστικών αγαθών που προέρχονται από τον ελλαδικό χώρο και ήταν, μέχρι σήμερα, άγνωστα στο Ελληνικό Κράτος και εν πολλοίς στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, το ΜΕΤ υποχρεούται να εκθέσει τις αρχαιότητες τόσο της συγκεκριμένης συλλογής, όσο και άλλες που θα προτείνει το Ελληνικό Κράτος, σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, στην οποία, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, θα αναφέρεται για πρώτη φορά και με σταθερή επιτοίχια χάραξη ότι οι συγκεκριμένες αρχαιότητες ανήκουν στο Ελληνικό Κράτος, το οποίο επιτρέπει την έκθεσή τους, υπό την κυριαρχική ιδιότητα του ιδιοκτήτη. Επισημαίνεται ότι η αναφορά «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ και ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ» υιοθετείται για πρώτη φορά από το ΜΕΤ για τις αρχαιότητες της συγκεκριμένης συλλογής.

—Η αποστολή, τον Οκτώβριο 2022, 15 εξαιρετικά σημαντικών αντικειμένων της συλλογής και η έκθεσή τους για πρώτη φορά στο διεθνές κοινό, κατά τη ρητή πρόβλεψη της προς κύρωση σύμβασης, στην Ελλάδα, σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του Κυκλαδικού Μουσείου, για ένα έτος.

—Η πολυετής και διαρκής προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στο ΜΕΤ της Νέας Υόρκης, καθώς το ΜΕΤ δεσμεύεται, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, να εκθέτει πέραν των μνημείων της συλλογής, επιπλέον και άλλα τέχνεργα του κυκλαδικού πολιτισμού, από μουσεία της Ελλάδας, πάντοτε υπό την επιτοίχια αναφορά της ιδιοκτησίας του Ελληνικού Κράτους.

—Η επίτευξη των ανωτέρω άμεσα και χωρίς αντιδικία, αλλά και χωρίς καμία απολύτως οικονομική επιβάρυνση του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, όλες οι δαπάνες βαραίνουν το ΜΕΤ (μεταφορά, έκδοση καταλόγου έκθεσης).

—Η κυριαρχική προβολή του Ελληνικού Κράτους, μέσω του καταλόγου της συλλογής που θα εκδώσει, με ίδια δαπάνη, το ΜΕΤ. Συγκεκριμένα, η προς κύρωση σύμβαση προβλέπει την έκδοση από το ΜΕΤ και με δική του δαπάνη, ενός πλήρους καταλόγου της συλλογής. Στη συγγραφική ομάδα του καταλόγου θα περιλαμβάνονται δύο επιστήμονες αρχαιολόγοι εξειδικευμένοι στον κυκλαδικό πολιτισμό, που κατά ρητή πρόβλεψη της προς κύρωση σύμβασης, επιλέγονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Περαιτέρω, σύμφωνα με ρητή πρόβλεψη της προς κύρωση συμφωνίας, ο κατάλογος θα προλογίζεται από τον Διευθυντή του ΜΕΤ, από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας και τον πρόεδρο του Κυκλαδικού Μουσείου.

Μακροπρόθεσμοι στόχοι του σχεδίου νόμου, όπως αναφέρεται, είναι:

—Η πρόβλεψη διαδικασίας και τρόπου, που ενθαρρύνει και προτρέπει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, να προβαίνουν σε αντίστοιχες κινήσεις, οι οποίες οδηγούν σε επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, η ύπαρξη των οποίων δεν είναι καν γνωστή στις αρμόδιες ελληνικές αρχές, άμεσα και οικειοθελώς, χωρίς τα μειονεκτήματα μιας δικαστικής αντιδικίας, όπως είναι ο χρόνος, το κόστος, η αμφίβολη έκβαση, οι δυσχέρειες της αποδεικτικής διαδικασίας, οι αμφισβητήσεις ως προς την αρμοδιότητα του δικαστηρίου [ελληνικού ή της αλλοδαπής], οι αντιδικίες ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο [ελληνικός νόμος «Περί Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς» ή αλλοδαπή νομοθεσία], η παραμονή των αρχαιοτήτων για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα σε αποθήκευση στο αλλοδαπό κράτος, μέχρι να εκδοθεί τελική δικαστική κρίση, μετά από εξάντληση και των προβλεπόμενων ενδίκων μέσων κατά της πρωτόδικης απόφασης.

—Η ενίσχυση της φυσιογνωμίας της Ελλάδας ως πρωτεύουσας δύναμης στα θέματα διεκδίκησης και επαναπατρισμού των αγαθών της πολιτιστικής της κληρονομιάς αλλά και ως σύγχρονης χώρας με εξωστρεφή μουσειακή πολιτική, που υποστηρίζει τη διεθνή προβολή του πολιτισμού της σε ολοένα και μεγαλύτερα ακροατήρια, αντανακλώντας έτσι το αξιακό σύστημα ενός ανεπτυγμένου κράτους με εγνωσμένο πολιτιστικό υπόβαθρο.

—Η ενίσχυση της ηθικής του επαναπατρισμού, μέσω της προς κύρωση σύμβασης που συνιστά συνέργεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ), του αλλοδαπού νομικού προσώπου, του Κυκλαδικού Μουσείου και του ΜΕΤ, έχει ιδιαίτερο πολιτιστικό βάρος και εκπέμπει μήνυμα ισχυρού συμβολισμού προς τα κράτη, τους θεσμούς και τις ίδιες τις κοινωνίες, τις ειδικές ομάδες αρμόδιων επιστημόνων, αλλά και το γενικό κοινό, όπως όλοι αυτοί οι αποδέκτες ευαισθητοποιούνται, διαμορφώνουν θέσεις και αντιλήψεις και εν τέλει συντελούν στη δημιουργία του κατάλληλου υπόβαθρου για την επίτευξη των ευκταίων συγκλίσεων υπέρ των εθνικών μας επιδιώξεων συνολικά.

—Η ανάδειξη της Ελλάδας, χώρας με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και με σταθερό προσανατολισμό στην επιστροφή των αρχαιοτήτων της, σε κομιστή πρότασης προοδευτικού διαπολιτισμικού διαλόγου μέσω φυγόκεντρων πολιτικών πολιτιστικής αλληλοδιείσδυσης που μπορούν και πρέπει να συνυπάρχουν με τη θεμελιώδη αρχή του ανήκειν.

—Η ίδρυση πολυετούς και δυναμικής συνεργασίας μεταξύ του ΥΠΠΟΑ και του ΜΕΤ και η συνέργεια στην παραγωγή επιστημονικής γνώσης και καινοτομίας, μέσω των δράσεων, καθώς η προς κύρωση σύμβαση προβλέπει την κατάρτιση Μνημονίου Συνεργασίας έως την 31η Δεκεμβρίου 2022, που θα αφορά στην προκήρυξη, ανά τρία έτη, υποτροφίας από το ΜΕΤ για Έλληνες αρχαιολόγους σχετικά με τη μελέτη του κυκλαδικού πολιτισμού. Επιπλέον, προβλέπεται η παραγωγή στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, υψηλής ποιότητας οπτικοακουστικού εκπαιδευτικού υλικού για τον κυκλαδικό πολιτισμό, το οποίο θα προβάλλεται εντός της αίθουσας της συλλογής στο ΜΕΤ, θα χρησιμοποιηθεί στις ιστοσελίδες του ΥΠΠΟΑ και του ΜΕΤ, ενώ θα απευθύνεται και σε σχολεία και πανεπιστήμια της Ελλάδας και της αλλοδαπής. Τέλος, σύμφωνα με την προς κύρωση σύμβαση, προβλέπεται η συνεργασία μεταξύ ΥΠΠΟΑ και ΜΕΤ στον τομέα της συντήρησης και της εκπαίδευσης, στη διοργάνωση συνεδρίων, τη χορήγηση εκπαιδευτικών και ερευνητικών υποτροφιών, καθώς και την ανάπτυξη συνεργειών σε αρχαιολογικές εργασίες πεδίου.

Η αντίδραση της αντιπολίτευσης

Από την πλευρά της, σύσσωμη η αντιπολίτευση κατήγγειλε τη Λίνα Μενδώνη με αφορμή την κύρωση Συμφωνίας ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης αλλά και το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ για την παραχώρηση ιδιωτικής συλλογής 161 κυκλαδίτικων αρχαιοτήτων.

Η Σία Αναγνωστόπουλου, από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, κατήγγειλε πως «παραβιάζεται ο αρχαιολογικός νόμος προκειμένου να ξεπλυθούν παράνομες συναλλαγές». Το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ έκανε λόγο για «καινοφανή» σύμβαση στα κοινοβουλευτικά χρονικά. Το ΚΚΕ μίλησε για «απαράδεκτη» συμφωνία και ζήτησε την κατάθεση στη Βουλή του καταστατικού του Ινστιτούτου. Για συγκάλυψη αρχαιοκαπηλίας μίλησε το ΜέΡΑ25. Τονίζεται πως το νομοσχέδιο εισήχθη το απόγευμα της Δευτέρας στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή, με σκοπό να ψηφιστεί από την Ολομέλεια την Πέμπτη.

Η απάντηση Μενδώνη

Με τη σειρά της, η υπουργός Πολιτισμού θέλησε να απαντήσει στις καταγγελίες της αντιπολίτευσης και τόνισε πως «επιστρέφει στην Ελλάδα η μεγαλύτερη, σε αριθμό αρχαιοτήτων συλλογή, που έχει επιστρέψει ποτέ». Θα επιστρέψει δε, σημείωσε, χωρίς δικαστική αντιδικία, που σε πολλές περιπτώσεις έχει ουσιαστικές δυσχέρειες και αβέβαιο αποτέλεσμα. Η σημαντικότερη διάσταση της συμφωνίας όμως, όπως είπε, είναι η πρόταση που κομίζει η Ελλάδα, σχετικά με τις επιστροφές πολιτιστικών αγαθών, χωρίς να αλλάζει σε τίποτα η αρχαιολογική νομοθεσία. «Είναι μια πρόταση που εξασφαλίζει το θεμελιώδες πρόταγμα της πολιτιστικής πολιτικής του υπουργείου Πολιτισμού, που είναι η ανάκτηση των αγαθών της Ελλάδας, και μάλιστα το εξασφαλίζει κυριαρχικά και εκτός δικαστικού πλαισίου», είπε η Λίνα Μενδώνη.

«Η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών της χώρας συνιστά νομική και ηθική υποχρέωσή της - τόνισε η υπουργός. Η ανταπόκριση στην υποχρέωση αυτή, δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω δικαστικής διεκδίκησης αλλά και μέσω ήπιων στρατηγικών, που σκοπούν στην οικειοθελή παράδοση των αγαθών, χωρίς τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει μια δικαστική εμπλοκή.

Σία Αναγνωστόπουλου: Η Βουλή γίνεται συνένοχος σε ντιλάρισμα αρχαιοτήτων

Σε δήλωση της μετά το τέλος της συνεδρίασης της επιτροπής η Σία Αναγνωστόπουλου τόνισε, μεταξύ άλλων, πως «ήρθε μία κύρωση σύμβασης, σήμερα στην Επιτροπή της Βουλής και την Πέμπτη στην Ολομέλεια, και διαπιστώσαμε όλοι ότι όχι μόνο δεν πρόκειται για επαναπατρισμό, αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού, η κα Μενδώνη, κατ΄ εντολή προφανώς του κ. Μητσοτάκη, έκανε ένα ντιλάρισμα, αν μου επιτρέπετε την έκφραση, των αρχαιοτήτων».

Παράλληλα, τόνισε πως: «εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού, που είναι η κατοχή των αρχαιοτήτων, των πολιτιστικών αγαθών. Τα εκχωρεί σε ένα πολιτιστικό ίδρυμα στο Ντελαγουέρ, του οποίου δε ξέρουμε τίποτα, κανένα καταστατικό, καμία σύνθεση διοικητικού συμβουλίου δεν έχει δοθεί στη Βουλή. Η Βουλή δηλαδή γίνεται συνένοχος σε ένα πράγμα για το οποίο δεν γνωρίζει».

Αναλυτικά η δήλωση της Σίας Αναγνωστόπουλου αναφέρει πως:

«Με τυμπανοκρουσίες στο τελευταίο υπουργικό συμβούλιο ακούσαμε ότι επαναπατρίζονται από τη Νέα Υόρκη 161 αρχαιότητες κυκλαδικής τέχνης.

Ήρθε μία κύρωση σύμβασης, σήμερα στην Επιτροπή της Βουλής και την Πέμπτη στην Ολομέλεια, και διαπιστώσαμε όλοι ότι όχι μόνο δεν πρόκειται για επαναπατρισμό, αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού, η κα Μενδώνη, κατ΄ εντολή προφανώς του κ. Μητσοτάκη, έκανε ένα ντιλάρισμα, αν μου επιτρέπετε την έκφραση, των αρχαιοτήτων.

Εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού, που είναι η κατοχή των αρχαιοτήτων, των πολιτιστικών αγαθών. Τα εκχωρεί σε ένα πολιτιστικό ίδρυμα στο Ντελαγουέρ, του οποίου δε ξέρουμε τίποτα, κανένα καταστατικό, καμία σύνθεση διοικητικού συμβουλίου δεν έχει δοθεί στη Βουλή. Η Βουλή δηλαδή γίνεται συνένοχος σε ένα πράγμα για το οποίο δεν γνωρίζει.

Η Βουλή, επίσης, που καλείται να κυρώσει δεν γνωρίζει από που προήλθαν αυτές οι κυκλαδικές αρχαιότητες. Είναι προϊόντα παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων; Είναι αρχαιοκαπηλίας; Αφού όλοι γνωρίζουμε ότι κυκλαδικής περιόδου αρχαιότητες δεν υπάρχουν πουθενά αλλού εκτός της Ελλάδας.

Τρίτο και εξίσου σημαντικό: Αυτό δεν είναι κύρωση σύμβασης, κατά παράβαση του κανονισμού της Βουλής, ενώ παραβιάζονται 20 άρθρα του αρχαιολογικού νόμου, έρχεται ως Κύρωση, ενώ θα έπρεπε να έρθει ως νομοθέτημα, ως διάταξη.

Με όλα αυτά και επειδή πια είναι ο κατήφορος αυτής της κυβέρνησης τεράστιος, εμείς ως ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία μπορούμε να πούμε μόνο ένα πράγμα: Ότι βεβαίως καταψηφίζουμε με νύχια και με δόντια, βεβαίως όταν γίνουμε κυβέρνηση που θα είναι γρήγορα, αυτό θα φύγει εντελώς πίσω, θα αλλάξει και θα ακολουθηθεί η διεθνής και εθνική νομοθεσία για επαναπατρισμό αρχαιοτήτων.

Τρίτον και σημαντικότερο, θα αποδοθούν ευθύνες εκεί όπου υπάρχουν».