Αποκαλυπτική μελέτη: Πώς ο καύσωνας «πλήττει» τα νεφρά, το έντερο και το ανοσοποιητικό

Στη σκιά της κλιματικής κρίσης, μια ερευνητική συνεργασία ανάμεσα στο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Human and Environmental Physiology Research Unit του Πανεπιστημίου της Οτάβα καταγράφει, για πρώτη φορά, «βιοχημικά σημάδια κινδύνου» που εκδηλώνονται στον οργανισμό ακόμη και μετά από μόλις τρεις ώρες έκθεσης σε συνθήκες καύσωνα.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε υπό την επιστημονική καθοδήγηση του καθηγητή Ανδρέα Φλουρή, ο οποίος εκτός από τη θέση του καθηγητή Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κατέχει παράλληλα τη θέση του επισκέπτη καθηγητή στην Περιβαλλοντική Υγεία στο καναδικό πανεπιστήμιο.

Το πείραμα

Συνολικά 46 υγιή άτομα -19 νέοι (μέση ηλικία 23 ετών) και 27 μεγαλύτερης ηλικίας εθελοντές (μέση ηλικία 62 ετών)- παρέμειναν καθιστοί επί τρεις ώρες μέσα σε ένα ειδικό περιβαλλοντικό θάλαμο που προσομοίωνε τις συνθήκες ενός καύσωνα στην Ελλάδα (44°C). Αιμοληψίες πριν και αμέσως μετά την έκθεση, αποκάλυψαν τις μεταβολές σε εννέα δείκτες που σχετίζονται με φλεγμονή, διαταραχή του εντερικού φραγμού, οξειδωτικό στρες και νεφρική δυσλειτουργία.

Όπως αναφέρει στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Δρ Ανδρέας Φλουρής, τα αποτελέσματα υπήρξαν αποκαλυπτικά.

Αυξημένη συστημική φλεγμονή στους ηλικιωμένους

Μόνο η μεγαλύτερη ηλικιακά ομάδα εμφάνισε στατιστικά σημαντική άνοδο της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP), ενός σημαντικού δείκτη φλεγμονής που συνδέεται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Παρότι οι φλεγμονώδεις κυτοκίνες TNFα και IL6 δεν μεταβλήθηκαν ουσιαστικά σε καμία ομάδα, οι ηλικιωμένοι είχαν εξ αρχής υψηλότερες τιμές, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι η «φλεγμονή χαμηλού βαθμού» αποτελεί χαρακτηριστικό της γήρανσης

Πρώιμα σημάδια οξείας νεφρικής βλάβης

Συνεχίζοντας, ο Δρ Φλουρής εξηγεί ότι ακόμη πιο ανησυχητικά είναι τα ευρήματα για τα νεφρά. Η λιποκαλίνη, η οποία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς βιοδείκτες οξείας νεφρικής βλάβης, σχεδόν διπλασιάστηκε στους ηλικιωμένους μετά την έκθεση στη ζέστη, χωρίς όμως να μεταβληθεί στους νέους. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι νεφροί των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στη ζέστη, ακόμη και σε σύντομες περιόδους καύσωνα.

Ανεπάρκεια κυτταροπροστατευτικών μηχανισμών

Την ίδια στιγμή, εξηγεί ο Δρ Φλουρής, καταγράφηκε αξιοσημείωτη διαφορά στους κυτταρο-προστατευτικούς μηχανισμούς του σώματος. Στους νέους, η αντιφλεγμονώδης και αντιγηραντική πρωτεΐνη «Κλωθώ» αυξήθηκε σημαντικά μετά την έκθεση στη ζέστη, επιβεβαιώνοντας την ικανότητα του νεανικού οργανισμού να πυροδοτεί μηχανισμούς επιδιόρθωσης. Αντίθετα, στους ηλικιωμένους η Κλωθώ παρέμεινε αμετάβλητη, αφήνοντας τα κύτταρα λιγότερο προστατευμένα στο οξειδωτικό στρες.

Επιβαρυμένος εντερικός φραγμός

Ο δείκτης iFABP, που απεικονίζει βλάβη στο επιθήλιο του εντέρου, ήταν μονίμως υψηλότερος στους ηλικιωμένους, υποδεικνύοντας ότι ο εντερικός φραγμός τους είναι ήδη επιβαρυμένος και πιθανόν επιτρέπει τη διακίνηση ενδοτοξινών στο αίμα, τροφοδοτώντας περαιτέρω τη φλεγμονή.

Τι σημαίνει για τη δημόσια υγεία

Όπως τονίζει ο Δρ Φλουρής, «η θερμοκρασία σώματος των εθελοντών μας και στις δύο ηλικιακές ομάδες δεν αυξήθηκε ιδιαίτερα. Η μέση άνοδος της θερμοκρασίας ήταν περίπου 0,5°C. Παρόλα αυτά, είδαμε ένα ανησυχητικό βιοχημικό "αποτύπωμα" στους ηλικιωμένους». Συνεχίζοντας, εξηγεί ότι «τα ευρήματά μας καταδεικνύουν πως οι υψηλές θερμοκρασίες δεν απειλούν τα άτομα άνω των 60 ετών μόνο μέσω θερμικής εξάντλησης ή θερμοπληξίας, αλλά μπορούν να πυροδοτήσουν χαμηλού βαθμού βλάβες στα νεφρά και να ενεργοποιήσουν χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες σε χρονικό διάστημα μικρότερο από εκείνο ενός μεσημβρινού καύσωνα. Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός γηράσκει και η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες γίνεται ολοένα συχνότερη και εντονότερη, τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι τα υφιστάμενα όρια προειδοποίησης στους καύσωνες πρέπει να επαναπροσδιοριστούν ειδικά για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Και αυτό γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό, αν λάβουμε υπόψη την αύξηση της συχνότητας και της έντασης των καυσώνων στην ανατολική Μεσόγειο.»

Αναφερόμενος στις πιθανές λύσεις, ο Δρ Φλουρής εξηγεί ότι «από πλευράς δημόσιων υπηρεσιών υγείας, προκύπτει ανάγκη για ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων προστασίας των ηλικιωμένων. Οι δήμοι πρέπει να δημιουργούν κλιματιζόμενους χώρους δροσιάς και να ενεργοποιήσουν τηλεφωνικές γραμμές ελέγχου ευπαθών ατόμων. Επίσης, είναι σημαντική η εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού στην έγκαιρη αναγνώριση βιοδεικτών όπως η λιποκαλίνη που θα μπορούσαν να μειώσουν τα επείγοντα περιστατικά και τις νοσηλείες κατά τη διάρκεια των καυσώνων. Παράλληλα, τα μέτρα θα πρέπει να εμπλουτιστούν με αστικές λύσεις μικροκλίματος όπως σκιάσεις και αστικό πράσινο ώστε να μειωθεί η θερμική καταπόνηση στα κέντρα των πόλεων.»

Η αξία της ελληνο-καναδικής συνεργασίας

Η ελληνοκαναδική συνεργασία αποδείχθηκε καθοριστική για την επιτυχία της μελέτης, αξιοποιώντας τη συμπληρωματική τεχνογνωσία των δύο εργαστηρίων: το FAME Lab, με πλούσιο ιστορικό σε κλινικές δοκιμές θερμικής καταπόνησης, σχεδίασε το πρωτόκολλο και συντόνισε την ανάλυση βιοδεικτών, ενώ το εργαστήριο της Οτάβας παρείχε τον υπερσύγχρονο θάλαμο άμεσης θερμιδομετρίας και την υποδομή ακριβούς μέτρησης της θερμορύθμισης. «Η διεθνής συνεργασία επιτρέπει να βλέπουμε το ίδιο πρόβλημα από διαφορετικές οπτικές, παράγοντας δεδομένα με μεγαλύτερη αξιοπιστία και βαρύτητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε δύο υπείρους», σχολιάζει ο Δρ Φλουρής. Οι δύο ομάδες, τις οποίες γεφυρώνει ο Δρ Φλουρής ήδη προγραμματίζουν να υποβάλουν ανθρώπους σε πολυήμερες προσομοιώσεις καύσωνα με και χωρίς σωματική δραστηριότητα για να εκτιμηθεί η σωρευτική βιολογική καταπόνηση και να δοκιμαστούν διαφορετικές λύσεις.

Γιατί μας αφορά όλους

Ο Δρ Φλουρής τονίζει πως «καθώς η Ελλάδα γηράσκει δημογραφικά και το κλίμα μεταβάλλεται ταχύτερα απ' ό,τι προσαρμόζονται οι πόλεις και τα συστήματα υγείας, η προστασία των ευάλωτων ομάδων από την ακραία ζέστη αποτελεί ζήτημα δημόσιας υγείας υψηλής προτεραιότητας. Η νέα μελέτη παρέχει απτά, εργαστηριακά τεκμήρια ότι πολλές από τις ημέρες ενός ελληνικού καλοκαιριού μπορεί να κρύβουν μικρές, αθόρυβες βλάβες στη λειτουργία των νεφρών, στην ακεραιότητα του εντέρου, αλλά και στο ίδιο το ανοσοποιητικό που αθροιστικά μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικά και χρόνια προβλήματα υγείας. Η ενσωμάτωση αυτής της γνώσης στις εθνικές στρατηγικές για την κλιματική προσαρμογή μπορεί να σώσει ζωές και να μειώσει το κόστος στο σύστημα υγείας κατά τους όλο και πιο καυτούς ελληνικούς καλοκαιρινούς μήνες.»