Χωρίς social μέχρι τα 16: Στο τραπέζι ο ηλικιακός «αποκλεισμός», η Ελλάδα στα χνάρια της Αυστραλίας

Η συζήτηση για τον καθορισμό «ψηφιακής ενηλικίωσης» και την απαγόρευση χρήσης των social media σε ανηλίκους επανήλθε δυναμικά μετά τις δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο της 80ής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Ο πρωθυπουργός υπογράμμισε ότι η ελληνική κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο να θεσπίσει όριο ηλικίας - πιθανότατα τα 16 έτη -  για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από παιδιά και εφήβους.

Εξάλλου, η κοινωνική δικτύωση έχει γίνει καθημερινή πρακτική σε πολύ μεγάλη μερίδα των παιδιών και των εφήβων, γεγονός που έχει προβληματίσει σε μεγάλο βαθμό πρωτίστως τους γονείς και ακολούθως ειδικούς και πολιτεία. Τα παιδιά χρησιμοποιούν κατά κόρον το διαδίκτυο και έχουν το δικό τους προφίλ κοινωνικής δικτύωσης. Οι εφαρμογές γονικού ελέγχου είναι ένα «όπλο» γονιών και πολιτείας στην αλόγιστη χρήση των social από τους ανήλικους. 

Χρήση ανά ηλικία και ηλικιακοί περιορισμοί

Φαίνεται ότι η δημοτικότητα των κοινωνικών δικτύων αυξάνεται με την ηλικία αλλά η προσοχή της κοινής γνώμης έχει επικεντρωθεί στην προεφηβική χρήση των κοινωνικών δικτύων, και στους ηλικιακούς περιορισμούς για την εγγραφή σε αυτά. Κάποιες ιστοσελίδες απαγορεύουν τη χρήση σε παιδιά κάτω των 13 (Facebook, Ηι5), ενώ άλλες επιβάλουν τη γονική συναίνεση (Hyves) ή εφαρμόζουν και μηχανισμούς προστασίας σε χρήστες κάτω των 18.

Επίσης, γίνεται εμφανές ότι οι εν λόγω όροι συχνά παραβιάζονται αφού το ένα τέταρτο των παιδιών στην προεφηβική ηλικία 9-11 ετών στην Ευρώπη, και το ήμισυ των παιδιών ηλικίας 11-12 ετών, έχουν δικό τους προφίλ κοινωνικής δικτύωσης. Στην Ελλάδα, το ένα τρίτο των παιδιών 9-12 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν προφίλ στο Facebookδηλώνοντας ψευδώς μεγαλύτερη ηλικία. Πιθανόν οι γονείς στην Ελλάδα δεν ελέγχουν επαρκώς τη χρήση του διαδικτύου ή δεν είναι αρκετά ενήμεροι για τους ηλικιακούς περιορισμούς που υπάρχουν.

Το βλέμμα στρέφεται πλέον στην Αυστραλία, τη χώρα που πρωτοπορεί στη διεθνή σκηνή με μια παρόμοια νομοθεσία, η οποία έχει ήδη θεσπιστεί και αναμένεται να εφαρμοστεί από τον Δεκέμβριο του 2025.

Η εμπειρία της Αυστραλίας

Με τον Online Safety Amendment (Social Media Minimum Age) Act 2024, η Αυστραλία καθιέρωσε όριο ηλικίας τα 16 έτη για τη χρήση social media. Ο νόμος υποχρεώνει πλατφόρμες όπως Facebook, Instagram, TikTok, X και YouTube να λαμβάνουν “λογικά μέτρα” ώστε να αποτρέπουν τη δημιουργία ή διατήρηση λογαριασμών από χρήστες κάτω των 16.

Σε περίπτωση παραβίασης, οι εταιρείες αντιμετωπίζουν αυστηρά πρόστιμα, που φτάνουν έως και τα 49,5 εκατ. δολάρια Αυστραλίας. Οι ανήλικοι ή οι γονείς τους δεν φέρουν ευθύνη , οι κυρώσεις στοχεύουν αποκλειστικά τις ίδιες τις πλατφόρμες.

Η νομοθεσία συνοδεύεται από πιλοτικά προγράμματα «age assurance», τεχνολογίες επαλήθευσης ηλικίας που υπόσχονται να αποτρέψουν τους ανήλικους χρήστες, χωρίς όμως να λείπουν τα τεχνικά και ηθικά ερωτήματα γύρω από την ιδιωτικότητα.

Η εικόνα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η χρήση των social media από εφήβους είναι ήδη εκτεταμένη:

• Σύμφωνα με το Youth Study 2024 Greece, σχεδόν 1 στους 4 εφήβους 14–18 ετών (23,7%) είναι «heavy users», περνώντας πάνω από δύο ώρες την ημέρα στα social media. Στα κορίτσια το ποσοστό φτάνει το 36,8%.
• Έρευνα του ΕΠΙΨΥ δείχνει ότι περίπου 13% των εφήβων 11–15 ετών δυσκολεύονται να ελέγξουν τη χρήση των social media - με τα κορίτσια να εμφανίζουν μεγαλύτερη δυσκολία (16% έναντι 10% των αγοριών).
• Πανελλαδική έρευνα σε 14.000 μαθητές (saferinternet4kids) έδειξε ότι 9 στα 10 παιδιά έχουν κινητό, ενώ η συντριπτική πλειονότητα μπαίνει στο διαδίκτυο χωρίς επίβλεψη. Σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΠΑ, πάνω από το 80% των εφήβων περνά υπερβολικό χρόνο στις οθόνες.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η καθημερινή ζωή των νέων είναι ήδη στενά δεμένη με τον ψηφιακό κόσμο, γεγονός που καθιστά την εφαρμογή ενός τόσο αυστηρού μέτρου ακόμη πιο απαιτητική.  

Διεθνές πλαίσιο

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο GDPR επιτρέπει στα κράτη-μέλη να καθορίζουν όριο ηλικίας για τη συναίνεση ανηλίκων στην επεξεργασία δεδομένων, μεταξύ 13 και 16 ετών. Στην Ελλάδα, το όριο έχει οριστεί στα 15 έτη, χωρίς ωστόσο να υπάρχει ρητή απαγόρευση χρήσης social media.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλές Πολιτείες (όπως η Γιούτα και η Αριζόνα) έχουν εισαγάγει ή εξετάζουν νομοθεσίες με ελάχιστη ηλικία για social media, αν και οι περισσότερες προσκρούουν σε συνταγματικά εμπόδια για τα δικαιώματα έκφρασης.

Η Αυστραλία παραμένει η πρώτη χώρα που υλοποιεί μια τόσο σκληρή και σαφή ρύθμιση.

Προκλήσεις και αντιδράσεις

Η εφαρμογή δεν είναι χωρίς δυσκολίες:

• Πολλά παιδιά μπορούν να παρακάμψουν τους ελέγχους δηλώνοντας ψεύτικη ηλικία, όπως επισημαίνει σε άρθρο του ο Guardian. 
• Η πρόσβαση σε περιεχόμενο χωρίς λογαριασμό (π.χ. στο YouTube) δεν καλύπτεται από τον νόμο. Υπάρχουν αντιδράσεις οργανώσεων που προειδοποιούν για περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης και των δικαιωμάτων των νέων.
• Ήδη η εταιρεία X του Έλον Μασκ ζήτησε καθυστέρηση στην εφαρμογή, επικαλούμενη νομικά και πρακτικά προβλήματα, ενώ ερευνητικά κέντρα στην Αυστραλία ξεκίνησαν να παρακολουθούν την επίδραση του μέτρου στην ψυχική υγεία, τη σχολική επίδοση και τη συμπεριφορά των εφήβων.

Τι σημαίνει για την Ελλάδα

Η ελληνική κυβέρνηση, συζητώντας το όριο των 16 ετών, έχει μπροστά της ένα διπλό μάθημα από την Αυστραλία: 

• Από τη μία, το παράδειγμα δείχνει πώς μια χώρα μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλία απέναντι στους κινδύνους του διαδικτύου.
• Από την άλλη, οι δυσκολίες εφαρμογής και οι κοινωνικές αντιδράσεις αποκαλύπτουν ότι ο δρόμος δεν είναι εύκολος.

Η «ψηφιακή ενηλικίωση» μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για την προστασία των παιδιών, αρκεί να συνδυαστεί με σοβαρή τεχνολογική υποδομή, εκπαίδευση γονέων και μαθητών αλλά και σεβασμό στα δικαιώματα των νέων.