Μαρία Ευσταθίου 
Μια σπάνια, ακατάτακτη εμπειρία τέχνης δημιουργήθηκε στο νησί της Τήνου, πήρε ψυχή από τον Γιώργο Λάνθιμο και την εμπνευσμένη ανάθεση του ΝΕΟΝ και της Λυρικής. Η «Βληχή» ταξιδεύει το τοπίο και την ψυχή του νησιού με τον πιο άγριο και τρυφερό μαζί τρόπο σε όλο τον κόσμο, με την Εμα Στόουν σε διαρκείς θανάτους και αναστάσεις.
«Είναι δώρο να συνεργάζεσαι με τον Λάνθιμο» είπε η Εμα Στόουν, μια πηγή φωτός καθισμένη στη μωβ πολυθρόνα στη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Η βραβευμένη με Οσκαρ ηθοποιός ξεπέρασε κάθε όριό της, έριξε κάθε ασπίδα, κάθε χολιγουντιανή προδιαγραφή και παραδόθηκε με έναν τρόπο πρωτοφανή στον Γιώργο Λάνθιμο. Δέκα μέρες στην Τήνο γύριζαν τη «Βληχή», τη μικρού μήκους ταινία που προβάλλεται μόνο με συνοδεία ζωντανής μουσικής και ανάθεση του πρότζεκτ The Artist on the Performer που έχουν δημιουργήσει ο ΝΕΟΝ και η Λυρική.
Επειδή τα πρόσωπα είναι αυτά που δίνουν πάντα νόημα, η Ελίνα Κουντούρη και ο Γιώργος Κουμεντάκης είναι αυτοί που εμπνεύστηκαν και υλοποιούν το πρόγραμμα. Ετσι, μετά το συγκλονιστικό έργο του Νίκου Ναυρίδη το 2019, που οι θεατές ανέβηκαν στη σκηνή και άδεια κοστούμια κατέλαβαν την αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, τώρα είναι η ώρα του κορυφαίου κινηματογραφιστή της εποχής μας, Γιώργου Λάνθιμου, να γίνει μέρος του The Artist on the Performer.
Η απουσία του σώματος στην περίπτωση του Ναυρίδη, η υπόμνηση αυτού που υπήρξε μέσα από τα άδεια κοστούμια, τώρα έχει δώσει τη θέση της στην απουσία των λέξεων… Του λόγου. Ένα ασπρόμαυρο φιλμ χωρίς ήχο είναι η Βληχή, μια ωδή, ένα προσκύνημα του Γιώργου Λάνθιμου στη ρίζα του κινηματογράφου, στην εσώτερη πατρίδα, στη μνήμη του λαού, στην προσωπική του ιστοριογραφία και σφαίρα εμμονών και ιστοριών.
Ο Λάνθιμος ρισκάρει, ξεκάθαρα
«To ενδιαφέρον ήταν ότι κάνοντας αυτή την ταινία μπόρεσα να γυρίσω σε ένα αρχικό στάδιο του κινηματογράφου, στον κινηματογράφο τού μη χρώματος» είπε ο Γιώργος Λάνθιμος στη συνέντευξη Τύπου.
«Μια ευκαιρία να κάνω μια ταινία χωρίς λόγια, να πω την ιστορία με αυτόν τον τρόπο, να ξεκινήσω ουσιαστικά από την αρχή και να δω πώς όλο αυτό συνδέεται και με τις άλλες τέχνες. Ο Γιώργος Κουμεντάκης μού έστελνε μουσικές και συζητούσαμε. Ετσι άρχισα να έχω εικόνες στο μυαλό μου και αυτό με οδήγησε στο να περιορίσω κάποιες πιθανότητες. Ολη η διαδικασία δεν είχε λογική πίσω της, ήταν κυρίως ενστικτώδης. Καθώς η ιστορία μου εξελισσόταν, επίσης περιορίζονταν οι επιλογές της μουσικής. Όπως πάντα, στο μυαλό σου έχεις το σενάριο και πώς θα κυλίσουν τα πράγματα, όμως στο τέλος προκύπτει κάτι διαφορετικό από αυτό που φαντάζεσαι».
Το φιλμ προβάλλεται στην αίθουσα, ενώ στη σκηνή ζωντανά οι μουσικοί ερμηνεύουν έργα των Johann Sebastian Bach / Knut Nystedt, Toshio Hosokawa. Ακούμε τους σολίστ Angelina Tkatcheva (τσίμπαλο), Wu Wei (σενγκ), το κουαρτέτο «Μαρία Κάλλας» και τη Χορωδία της ΕΡΤ να δίνουν στην ταινία που στερείται λέξεων ακόμα μεγαλύτερο βάθος.
Κάθε βλέμμα της Εμα Στόουν κάθε πλάνο στο τοπίο της Τήνου που ανατριχιάζει από τον δυνατό αέρα ή στο σαγρέ λευκό τοίχο του σπιτιού που το νιώθεις να σου γρατζουνάει το χέρι, προκαλεί έναν διαρκή, έντονο, σχεδόν παραληρηματικό διάλογο στο μυαλό του θεατή. Οι λέξεις ήταν πάντα εκεί, και τώρα ξύπνησαν και στοιχήθηκαν. Καθηλωμένος, μαγεμένος, σε συνθήκη σοκ, άναυδος παρακολουθεί. O τρόπος του Λάνθιμου είναι εδώ, με μια τρυφερότητα και έναν πρωτογονισμό να τον οδηγούν.
«Ένας δεξιοτέχνης αφηγητής που μας δείχνει τι σημαίνει να παθιάζεται κάποιος με τις ιστορίες» είναι ο Γιώργος Λάνθιμος, όπως τόνισε η Ελίνα Κουντούρη. «Η ταινία ”Βληχή” έχει ξεκάθαρη πρόθεση να ρισκάρει, και έτσι αποτυπώνει τη διαχρονική εξερεύνηση της ανθρώπινης υπόστασης. Ο Λάνθιμος βρίσκει νόημα στη διάσπαση των καθιερωμένων, τις προσωπικές ιστορίες, τις μνήμες, τον κύκλο της επιβίωσης, την ανθεκτικότητα της κοινωνίας, τη φύση. Η ατμόσφαιρα της ταινίας είναι σκοτεινή αλλά μεθυστική. Εξερευνά τις ιδέες της μοναξιάς και της σύνδεσης, της όρεξης και της επιθυμίας, της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τα ζώα».
Δεν θα κάνουμε spoiler, αλλά το διαρκείας περίπου 35 λεπτών φιλμ εικόνες, μνήμες, η αγριότητα των νησιών τον χειμώνα είναι σε διαρκή έκρηξη.
«Στις μαυρόασπρες εικόνες της ταινίας είδα την ιστορία του κινηματογράφου μέσα από τη μοναδική κινηματογραφική προσωπικότητα του Λάνθιμου, με έναν απίστευτα σύγχρονο τρόπο», λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Είναι αδύνατον να πάρεις τα μάτια σου από το ζευγάρι, τις μοναδικές γριές του νησιού, το κατσικάκι, σε αυτόν τον κύκλο ζωής και θανάτου που εικονοποιείται με έναν ωμό και ταυτόχρονα ποιητικό τρόπο. Ως άνθρωπο της μουσικής, αυτό που με εντυπωσίασε πάνω από όλα είναι ο τρόπος που αποκτά φωνή η ταινία, μέσα από τα μουσικά έργα που τη συνοδεύουν ζωντανά. Αυτή η σύμπραξη των τεχνών προσφέρει μια νέα βιωματική εμπειρία για το κοινό και έναν νέο δρόμο για μας».
Ο Λάνθιμος είναι για την Εμα Στόουν «το δώρο»
Και ενώ στη συνέντευξη Τύπου αναδύονταν όλα τα μυστικά της ταινίας, αιθέρια, χαμογελαστή, χωρίς ιδιαίτερη διάθεση να μιλήσει, η Εμα Στόουν κοίταζε στα μάτια τον Λάνθιμο…
«Ο Γιώργος είναι δώρο», είπε κάποια στιγμή. «Θα μπορούσα να μιλάω ώρες για όσα μου αρέσουν όταν συνεργάζομαι με τον Γιώργο. Πρώτα από όλα τα πάμε πολύ καλά, ταιριάζουμε ως άνθρωποι. Καλλιτεχνικά, είναι μεγάλη ευτυχία το να εμπιστεύεσαι ολοκληρωτικά έναν σκηνοθέτη. Οταν κάθεται στην κάμερα ο Γιώργος, δεν ανησυχώ για τίποτα, για καμία λεπτομέρεια. Είναι πολύ προσεκτικός, έχει εμμονή με τη λεπτομέρεια (και το λέω για καλό), δεν του ξεφεύγει τίποτα. Σε κάνει να νιώθεις ασφαλής, ενώ ταυτόχρονα σπας τα όριά σου. Και θα σας μιλήσω ειλικρινά: ποιο θα ήταν το νόημα να συνεχίσω αυτή την ”ηλίθια” δουλειά αν δεν έβρισκα προκλητικούς ρόλους, όπως αυτούς που μου προσφέρει ο Γιώργος;».
Και κάπου εκεί αποκαλύφθηκε ότι η Εμα Στόουν συμμετείχε χωρίς αμοιβή στο πρότζεκτ. Μετά από μια επίμονη ερώτηση για το budget της ταινίας, η Ελίνα Κουντούρη τόνισε ότι η ταινία είναι εξαιρετικά χαμηλού προϋπολογισμού. Γιατί το τίμημα της πληρωμής δεν ήταν οικονομικό. Είχε νόμισμα τη φιλία! Όπως τόνισε η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, η Εμα Στόουν το έκανε δωρεάν λόγω της φιλίας της με τον Λάνθιμο, ο Λάνθιμος με το ελάχιστο δυνατό budget λόγω της φιλίας με τον Κουμεντάκη και η συνεργασία και φιλία του Κουμεντάκη με την Κουντούρη έδωσε την αρχή και το τέλος της αλυσίδας αυτής.
Το φιλμ θα ταξιδέψει σε μουσεία και όπερες του κόσμου
Το φιλμ θα ταξιδέψει, φυσικά, το αξίζει. «Θα ήταν μεγάλη χαρά να πάει και αλλού το έργο, το έχουμε ήδη συζητήσει αυτό με το Γιώργο Λάνθιμο. Υπάρχουν φορείς που ήδη ενδιαφέρονται. Τώρα θα το δουν, διότι δεν μπορούσε παρά να κάνει πρεμιέρα στην Ελλάδα, και αμέσως μετά θα αρχίσουμε να συζητάμε με μουσεία, φεστιβάλ και άλλους χώρους όπερας αντίστοιχου επιπέδου σε όλο τον κόσμο», αποκάλυψε η Ελίνα Κουντούρη…
Και ο Γιώργος Κουμεντάκης συμπλήρωσε: «Ο κορωνοϊός δεν μας επέτρεψε να κάνουμε τέτοιες κινήσεις για την παρουσίαση του έργου στο εξωτερικό ακόμα. Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι η αλήθεια. Σηματοδοτεί με ιδιαίτερο, με μοναδικό τρόπο τη δυνατότητα να παρουσιαστεί και αλλού, αρκεί να έχει τις απαραίτητες συνθήκες για να προκύψει το αποτέλεσμα που χρειάζεται. Το ταξίδι θα είναι έντονο, σημαντικό».
Θα επανέλθουμε με αναλυτική παρουσίαση του φιλμ, που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα το βράδυ της Παρασκευής στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Λυρικής.
«Ο στόχος ήταν να γυρίσουμε μία ταινία πέρα από χρόνο και τόπο. Η ιστορία να είναι άχρονη» λέει ο Γιώργος Λάνθιμος, που κάνει ήρωες της ταινίας του και ηλικιωμένους του νησιού, σαν τον χορό μιας αρχαίας τραγωδίας. «Για παράδειγμα, τα κοστούμια είναι εμπνευσμένα από παραδοσιακές ενδυμασίες, αλλά είναι ραμμένα με σύγχρονα υλικά, έχουν μία σύγχρονη ερμηνεία. Το σπίτι είναι παλιό, όμως το αυτοκίνητο είναι σύγχρονο. Με γοητεύει η παράδοση σε μία εποχή παγκοσμιοποίησης. Νομίζω ότι είναι ωραίο να διατηρούμε κάποια πράγματα, όσο εξελισσόμαστε -όχι με διδακτικό τρόπο φυσικά. Αλλά έχει μία γοητεία το παρελθόν. Μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης στις ζωές μας».
Η «Βληχή» θα παρουσιαστεί στις 6, 7 και 8 Μαΐου, ενώ περιμένουμε τις ανακοινώσεις για την πορεία της στον κόσμο, σε μουσεία και σκηνές όπερας.
«Καλλιτέχνες, κινηματογραφιστές, παραγωγοί ταινιών, συνθέτες και μουσικοί ενώνονται και δημιουργούν ένα κοινό αφήγημα. Βλέποντας και ακούγοντάς τους γινόμαστε μάρτυρες του χρόνου που μένει μετέωρος, του πολιτισμού, της εξέλιξης», σημειώνει η Ελίνα Κουντούρη.
