Το δημοτικό σχολείο που οι τοίχοι του «μιλούν» και διδάσκουν Ιστορία - Πού βρίσκεται

Ιανουάριος 1911. Το πρώτο κουδούνι χτυπά στο ολοκαίνουργιο σχολείο, στην περιοχή Καραγάτσια της Θεσσαλονίκης και 442 μαθητές, με ενθουσιασμό και δίψα για γνώση, τρέχουν στο στρωμένο με πλακάκι διάδρομο για να φτάσουν γρήγορα στις τάξεις τους. Σήμερα, ο ίδιος διάδρομος και οι αίθουσες του 81ου δημοτικού σχολείου Θεσσαλονίκης, μετά από 113 χρόνια λειτουργίας, δεν μετρούν μόνο ατελείωτες ώρες διδασκαλίας, αλλά «κουβαλούν» τεράστιο ιστορικό βάρος. Οι τοίχοι «αφηγούνται» στιγμές από την προσφυγιά και «μιλούν» για την εισβολή των Γερμανών κατακτητών καθώς και για τα μαρτύρια που υπέστησαν αντιστασιακοί κρατούμενοι στα υπόγεια του σχολείου. Για τους λόγους αυτούς, οι χώροι που, κατά το παρελθόν, αποτέλεσαν καταφύγιο για κάποιους και κρατητήριο για άλλους, τώρα μετατρέπονται σε «Μουσείο Εθνικής Αντίστασης».

«Το σχολείο μας είναι συνυφασμένο με όλα τα μεγάλα γεγονότα της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας», εξηγεί, μιλώντας στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Μιχαέλα Παπαδοπούλου, διευθύντρια του 81ου δημοτικού σχολείου, επί της οδού Δελφών 131, το οποίο ετοιμάζεται να ανοίξει τις πόρτες του και να «αφηγηθεί» σε όλους τους κατοίκους της πόλης τη μεγάλη του ιστορία.

Η αρχή έγινε το 1908 με τη λήξη του Μακεδονικού Αγώνα, όταν μια οκταμελής επιτροπή, έμποροι με μεγάλη οικονομική επιφάνεια από τη Θεσσαλονίκη, τη Σιάτιστα και τα Σκόπια, συγκέντρωσαν τις πρώτες 940 τουρκικές λίρες -διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για εκείνη την εποχή- για την ανέγερση του σχολείου. Άλλες 985 λίρες πρόσθεσε στον «κουμπαρά» ο θείος του Παύλου Μελά, Βασίλης Μελάς, για να μπουν τα θεμέλια. Το κτίριο ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα, οπότε και λειτούργησε για πρώτη φορά ως διδακτήριο.

Καταφύγιο για οικογένειες προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής

Η αρχική ονομασία του σχολείου ήταν Αστική Σχολή Πύργων. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους το 1912 μετονομάστηκε σε Αστική Σχολή Αναλήψεως με τον αριθμό των μαθητών ολοένα και να αυξάνεται.

Η πρώτη επίταξη έγινε στην αρχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου από τους Συμμάχους, ενώ με τη Μικρασιατική Καταστροφή αποτέλεσε καταφύγιο για δεκάδες οικογένειες προσφύγων. Τόσο οι αίθουσες όσο και το ημιυπόγειο φιλοξένησαν για περίπου 2-3 χρόνια ανθρώπους που προσπαθούσαν να σταθούν ξανά στα πόδια τους. Κοιμόντουσαν στρωματσάδα στα ξύλινα σανίδια μέσα στις τάξεις, ενώ παράλληλα το κτίριο λειτουργούσε ως σχολείο: μόνο που τα μαθήματα γίνονταν στην αυλή, κάθε φορά που ο καιρός το επέτρεπε.

«Είναι πολύ συγκινητικό να ξέρουμε ότι στο σχολείο μας έμεναν και κοιμόντουσαν οικογένειες προσφύγων, ενώ παράλληλα η σχολική αυλή λειτουργούσε για το μάθημα. Στην πορεία, το σχολείο άλλαξε πολλά ονόματα, ενώ ο μαθητικός πληθυσμός έφτασε να αριθμεί έως και 1.000 παιδιά σε μία μόλις σχολική χρονιά. Λειτουργούσαν τρεις βάρδιες, πρωί, μεσημέρι, βράδυ, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες», τονίζει η κ. Παπαδοπούλου.

Η Γκεστάπο και τα κρατητήρια - Δημιουργείται Μουσείο Εθνικής Αντίστασης

Οι επόμενες σελίδες του κτιρίου έμελλε να είναι πιο μελανές, καθώς το σχολείο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς την περίοδο 1941-1944. Στο ανώγειο, η Γκεστάπο έστησε τα γραφεία της, ενώ το ημιυπόγειο χρησιμοποιήθηκε ως κρατητήριο, στήθηκε ένα μικρό νοσοκομείο και λειτούργησε ως μαγειρείο για τη σίτιση των Γερμανών στρατιωτών.

Είναι ενδεικτικό πως ακόμη και σήμερα, στην αίθουσα του τότε κρατητηρίου, εκεί από όπου βασανίστηκε κόσμος, ο επισκέπτης βλέπει χαραγμένα στους τοίχους αμέτρητα ονόματα και ημερομηνίες: «Τσακμακόπουλος Στέφανος», «Παπαδιαμαντάκης», «Σκόρδος», «Καλαφάτης», «7/11/43», «19/4/43» και πολλά άλλα στοιχεία που καταμαρτυρούν τη φρίκη της εποχής.

«Οι τοίχοι αυτού του σχολείου έχουν φωνή...», σημειώνουν με νόημα οι δάσκαλοι στις συζητήσεις με τους σημερινούς μαθητές και τις μαθήτριες. Για τους λόγους αυτούς, αποφασίστηκε από το εκπαιδευτικό προσωπικό η αίθουσα όπου κάποτε υπήρξε τόπος μαρτυρίου για αμέτρητους κρατουμένους να λειτουργεί ως «Μουσείο Εθνικής Αντίστασης».

«Πολλές από αυτές τις πόρτες ήταν από τότε κλειδωμένες. Αποφασίσαμε με τους συναδέλφους μου να σπάσουμε τα λουκέτα και να τις ανοίξουμε όλες. Αποκαλύψαμε το 90% των ονομάτων που χαράχτηκαν από τους φυλακισμένους. Είναι φοβερό το συναίσθημα που υποβάλλει σε κάποιον αυτή η μικρή αίθουσα», σημειώνει η διευθύντρια του δημοτικού.

«Θέλουμε να μάθει η γειτονιά για το σχολείο μας, που είναι ιστορικό κόσμημα. Υπάρχει κόσμος που δεν το ξέρει. Κι αποφασίσαμε να το επικοινωνήσουν τα ίδια τα παιδιά. Μαθητές μας να γίνουν ξεναγοί», προσθέτει η κ. Παπαδοπούλου.

Αυτές τις ημέρες, με τη βοήθεια του δήμου Θεσσαλονίκης, τοποθετήθηκαν στην αίθουσα του υπό διαμόρφωση Μουσείου, φωτισμός και προβολείς, ώστε να τονίζονται τα ονόματα των φυλακισμένων και οι ημερομηνίες, ενώ σε δεύτερο χρόνο θα ζητηθεί να συμβάλουν στην προσπάθεια μουσειολόγοι, προκειμένου να συντηρηθούν οι τοίχοι που έχουν υποστεί φθορές στο πέρασμα του χρόνου.

Το μοναδικό σχολείο με δικό του εκκλησάκι στον αύλειο χώρο

Πέρα όλων των άλλων, το 81ο δημοτικό σχολείο είναι το μοναδικό στη Θεσσαλονίκη που έχει δικό του εκκλησάκι στον αύλειο χώρο, το οποίο ανοίγει κάθε χρόνο την ημέρα του αγιασμού. Αρχειακό υλικό για το πότε χτίστηκε δεν υπάρχει, ωστόσο οι μαρτυρίες αναφέρουν πως κατασκευάστηκε την περίοδο του 1950-1960.

Κάποιοι γείτονες είπαν στους δασκάλους πως οι γονείς τους βοήθησαν να χτιστεί με τα ίδια τους τα χέρια και πλέον θα αρχίσουν οι συνεντεύξεις ώστε μέσα από προσωπικές μαρτυρίες των απογόνων να συλλεχθούν περισσότερες πληροφορίες.

Τα δύο «πρόσωπα» του σχολείου

«Το σχολείο μας έχει δύο πρόσωπα. Το ιστορικό αλλά και το σύγχρονο, με τους διαδραστικούς πίνακες στις αίθουσες και το κομμάτι των νέων τεχνολογιών», τονίζει η κ. Παπαδοπούλου, αναφέροντας παράλληλα πως από το συγκεκριμένο δημοτικό αποφοίτησαν -μεταξύ άλλων- ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο οποίος πρόσφατα βραβεύτηκε με το Αργυρό Μετάλλιο της Θεσσαλονίκης, και η ηθοποιός Κατιάνα Μπαλανίκα.

Παράλληλα, όμως, σε μία παλιά αίθουσα, εκεί όπου είχαν διατηρηθεί ακόμη σε καλή κατάσταση τα πρώτα ξύλινα σανίδια και δεν αντικαταστάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, στήθηκε κι ένα «Μουσείο Σχολικής Ζωής», ενώνοντας με τον τρόπο αυτό το χθες με το σήμερα.

Στα ράφια, οι μαθητές βλέπουν όργανα προβολικά μιας άλλης εποχής, παλιά βιβλία, ανθολόγια, αναγνωστικά και περιοδικά που ήταν διάσπαρτα τα προηγούμενα χρόνια μέσα στο σχολείο. Πολλά από τα αντικείμενα προκαλούν το ενδιαφέρον των παιδιών και ρωτούν τους δασκάλους τους με περιέργεια ποια ήταν η χρήση τους κατά το παρελθόν. Μεταξύ αυτών, οι κασέτες ήχου που για την προηγούμενη γενιά αποτελούσαν βασική διέξοδο ψυχαγωγίας «παρέα» με τα κασετόφωνα.