Αγία Σοφία: Έτσι άκουγε τις ψαλμωδίες ο Ιουστινιανός - Οι βυζαντινοί ήχοι ζωντανεύουν ξανά με AI

Ήταν σαν να άνοιξε ένα παράθυρο στον χρόνο. Για πρώτη φορά μετά από αιώνες, ο ήχος των ψαλμωδιών, όπως ακουγόταν στην Αγία Σοφία στα χρόνια του Ιουστινιανού, πριν από σχεδόν 1.500 χρόνια, ζωντάνεψε ξανά μέσα σε μια βυζαντινή εκκλησία της Κωνσταντινούπολης.

Αυτό το επίτευγμα δεν ήρθε μέσω απλών αναγνώσεων, αλλά μέσα από μια επιστημονικά τεκμηριωμένη ακουστική αναβίωση με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, χάρη στην πρωτοβουλία του Βύρωνα Νικολαΐδη, ιδρυτή και CEO της PeopleCert.

Το εγχείρημα και οι συνεργάτες

Με τη συμβολή καθηγητών από το Πανεπιστήμιο του Stanford και τα προηγμένα τεχνολογικά τους μέσα, σε συνεργασία με τη Χορωδία Αγ. Σοφία PeopleCert –την οποία ίδρυσε ο Β. Νικολαΐδης και αποτελείται από 30 κορυφαίους ιεροψάλτες– επιτεύχθηκε η αναβίωση της ακουστικής εμπειρίας του ναού. Αυτό προσφέρει στο ακροατήριο την αίσθηση ότι βρίσκεται πραγματικά μέσα στην Αγία Σοφία.

Οι περισσότεροι από τους ψάλτες έχουν ρίζες από την Κωνσταντινούπολη, ενισχύοντας τον αυθεντικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Η χορωδία ενώνει τη βυζαντινή ψαλτική παράδοση με τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας, δημιουργώντας μια μοναδική εμπειρία που γεφυρώνει αιώνες ιστορίας.

Ευρύτερη προσφορά στην Ομογένεια της Πόλης

Το έργο αυτό δεν είναι μεμονωμένο. Εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στήριξης της ομογένειας, που περιλαμβάνει πολιτιστικές και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες μεγάλης σημασίας.

Η πολύπλευρη προσφορά του Βύρωνα Νικολαΐδη προς την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης εκτείνεται από την αναστήλωση ναών, τη χορήγηση υποτροφιών και τη δημιουργία παιδότοπου στη Χαλκηδόνα, έως τον εκσυγχρονισμό των σχολείων της ομογένειας με τεχνολογικά μέσα και την έναρξη, τον προσεχή Σεπτέμβριο, ενός τριετούς Προγράμματος Αναβάθμισης της Παιδείας. Όλα αυτά κορυφώνονται με το έργο της ακουστικής αναβίωσης της Αγίας Σοφίας, ένα εγχείρημα μοναδικής πνευματικής και πολιτισμικής σημασίας. Η προσφορά αυτή αναγνωρίστηκε επισήμως με την ανακήρυξή του ως Μεγάλου Ευεργέτη από την ελληνική κοινότητα.

Το όραμα για τη Ρωμιοσύνη: Γέφυρα με το παρελθόν

Το όραμα της αναβίωσης της ακουστικής εμπειρίας της Αγίας Σοφίας –βαθιά, ουράνια, σχεδόν μεταφυσική– δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνολογικό κατόρθωμα. Όπως επισημαίνει ο Βύρων Νικολαΐδης, πρόκειται για μια ζωντανή γέφυρα με το παρελθόν, που επαναφέρει στην επιφάνεια την ψυχή της Ρωμιοσύνης μέσα από τον ήχο.

Η Παναγία Μπαλίνου σημείο πολιτιστικής αναφοράς

Το σκηνικό για αυτό το βαθιά συγκινητικό θαύμα είναι η εκκλησία της Παναγίας Μπαλίνου, η οποία άνοιξε ξανά τις πόρτες της τον Ιούλιο του 2023, έπειτα από μακρά περίοδο εγκατάλειψης.

Πριν από λίγες ημέρες, στον ίδιο χώρο πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή εκδήλωση, όπου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το καινοτόμο ακουστικό σύστημα, με το άκουσμα οκτώ βυζαντινών ψαλμών, αποδοσμένων σε αυθεντικό Πατριαρχικό ύφος.

Ο επισκέπτης, είτε βλέποντας τις εικόνες είτε κλείνοντας τα μάτια του, ταξιδεύει πίσω στον χρόνο, βιώνοντας το μεγαλείο της βυζαντινής λειτουργίας ως μια σχεδόν μυσταγωγική εμπειρία.

Η Παναγία Μπαλίνου, χτισμένη τον 19ο αιώνα, βρίσκεται στα νότια της Κωνσταντινούπολης, κοντά στη Χαλκηδόνα. Η ανακαίνισή της, με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση της PeopleCert, την επανέφερε στο φως, λειτουργώντας πλέον όχι μόνο ως τόπος λατρείας αλλά και ως σημείο πολιτιστικής αναφοράς.

«Η κληρονομιά μας δεν πρέπει να παραμείνει κλειδωμένη στο παρελθόν» 

Ο Βύρων Νικολαΐδης μίλησε με συγκίνηση για το όραμά του για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πόλης και την αναβίωση της ελληνικής κοινότητας, στοχεύοντας στην αύξηση των μελών της από τα σημερινά 2.000 στα 20.000 που αριθμούσε στα παιδικά του χρόνια. Αυτό το όραμα είναι τόσο ποσοτικό όσο και ποιοτικό.

Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Πόλη, ο Βύρων Νικολαΐδης μετανάστευσε στην Ελλάδα το 1981, αλλά διατήρησε βαθιές ρίζες και τη ρωμαίικη ταυτότητα. Όπως έχει αναφέρει, ο Ρωμιός της Πόλης συνδυάζει το βυζαντινό, το ελληνικό, το οθωμανικό και το κοσμοπολίτικο, μαθαίνοντας να ζει με αξιοπρέπεια σε δύσκολες συνθήκες.

«Αναβιώνουμε τον αυθεντικό ήχο των βυζαντινών ψαλμών όπως αντηχούσαν στην Αγία Σοφία, όχι ως αναπαράσταση του παρελθόντος, αλλά ως ζωντανή φωνή που μιλά σε όλους, ανεξαρτήτως καταγωγής ή πίστης», τόνισε ο ίδιος.

«Η Αγία Σοφία ήταν πάντα σύμβολο πνευματικότητας και υπέρβασης. Σήμερα, γίνεται και σύμβολο ενότητας. Μια γέφυρα που ενώνει την ιστορία με το παρόν και το μέλλον. Μέσα από τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης και του ήχου, προσφέρουμε μια πολιτιστική εμπειρία που διασώζει, συνδέει και ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Η κληρονομιά μας δεν πρέπει να παραμείνει κλειδωμένη στο παρελθόν, αλλά να γίνει ζωντανή και προσβάσιμη για κάθε άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται.»

Το ακουστικό εγχείρημα στην Παναγία Μπαλίνου είναι κάτι περισσότερο από τεχνολογικό επίτευγμα. Είναι μια γέφυρα ανάμεσα στον χρόνο και τον τόπο, μια υπενθύμιση πως οι ψαλμοί μπορούν να ξανακουστούν. Από τον Σεπτέμβριο, το εγχείρημα ανοίγει επίσημα για το κοινό, επιτρέποντας σε κάθε επισκέπτη να ακούσει όχι μόνο τον ήχο της Αγίας Σοφίας, αλλά και τον αντίλαλο μιας κοινότητας που επιμένει να υπάρχει.

Η ακουστική της Αγίας Σοφίας και η επιστημονική προσέγγιση

Ο ναός της Αγίας Σοφίας, χτισμένος τον 6ο αιώνα, χαρακτηρίζεται από τον τεράστιο εσωτερικό του θόλο και τις πολυάριθμες καμπύλες επιφάνειες, που επηρεάζουν την πορεία και την αντήχηση του ήχου. Η ιδιαίτερη δομή του επιτρέπει στην ηχώ να διαρκεί περίπου 11 δευτερόλεπτα, δημιουργώντας ένα καθηλωτικό και επιβλητικό ακουστικό περιβάλλον ιδανικό για τη βυζαντινή ψαλτική.

Η επιστημονική ομάδα από το Stanford University, με επικεφαλής τον Dr. Jonathan Abel, καθηγητή στο Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA), αξιοποίησε τεχνολογίες αιχμής για την ακουστική αναπαράσταση του ναού. Χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της ψηφιακής προσομοίωσης, βασισμένη σε λεπτομερή ηχητικά δεδομένα και φυσικές μετρήσεις του χώρου. Μια χαρακτηριστική στιγμή της διαδικασίας ήταν η επίσκεψη του Τζόναθαν Άμπελ στην Αγία Σοφία, όπου, καθισμένος στο κέντρο του ναού, έσπασε ένα μπαλόνι για να καταγράψει την ηχητική του συμπεριφορά. Το ηχητικό αποτύπωμα που προέκυψε, μοναδικό για κάθε χώρο, αποθήκευσε την ηχώ και την αντήχηση της Αγίας Σοφίας, επιτρέποντας στους ερευνητές να μεταφέρουν αυτόν τον ήχο σε οποιοδήποτε περιβάλλον.

Όπως τόνισε ο Βύρων Νικολαΐδης, η σημασία αυτής της ακουστικής ανασύστασης είναι τεράστια. Η ιδιότυπη αντήχηση του ναού λειτουργεί σχεδόν μυστηριακά, ενισχύοντας τη μυσταγωγική διάσταση των βυζαντινών ψαλμών. Ο ήχος, μέσα από τη μακρά διάρκεια και τη διάχυσή του στον χώρο, δημιουργεί μια αίσθηση πνευματικής παρουσίας. Σήμερα, οι βυζαντινοί ψαλμοί φτάνουν στ' αυτιά μας όπως τους άκουγε ο Ιουστινιανός μέσα στην Αγία Σοφία, αιώνες πριν.

Επιστημονική επιτροπή και συντελεστές

Το έργο υλοποιείται υπό την επίβλεψη ειδικής Επιτροπής, με Πρόεδρο τον Βύρωνα Νικολαΐδη. Στην Επιτροπή συμμετέχουν επίσης:

• Γρηγόριος Νταραβάνογλου, Άρχων της Μ.τ.Χ.Ε., Αντιπρόεδρος
• Σταμάτης Κίσσας, Άρχων της Μ.τ.Χ.Ε., μέλος
• Χρήστος Μηνάογλου, Άρχων της Μ.τ.Χ.Ε., μέλος
• Χαράλαμπος Σιούφας, Άρχων της Μ.τ.Χ.Ε., μέλος

Επιστημονικός συνεργάτης του έργου είναι ο Dr. Jonathan Abel, Καθηγητής του Stanford University και ερευνητής του Stanford Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA), ο οποίος ανέλαβε την ακουστική ανάλυση και την τεχνολογική αναπαραγωγή του ήχου της Αγίας Σοφίας. Η Χορωδία Αγία Σοφία της PeopleCert τελεί υπό τη διεύθυνση του χοράρχη Γρηγορίου Νταραβάνογλου, Άρχοντα Μαΐστορος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.