Από τα λιβάδια της Ποσειδωνίας στις μπάλες του Ποσειδώνα: Πώς παγιδεύουν μικροπλαστικά στη Μεσόγειο

Στις ακτές της Μεσογείου το θέαμα δεν είναι ασυνήθιστο. Σπογγώδεις μπάλες, καλυμμένες από φύκια ξεβράζονται στις παραλίες. Κι αν στην πρώτη ματιά αυτές οι μπάλες μοιάζουν να χαλούν την ομορφιά του τοπίου, στην πραγματικότητα προσφέρουν ένα ανεκτίμητο έργο στο περιβάλλον. 

Οι «μπάλες του Ποσειδώνα» είναι ο τρόπος με τον οποίο η θάλασσα επιστρέφει στη στεριά τα σκουπίδια. Πρόκειται για το απόλυτο φυσικό καθαριστικό, που παγιδεύει μέσα τα άκρως επικίνδυνα για την υγεία μας μικροπλαστικά, που καταλήγουν στις θάλασσες του κόσμου. 

Καθώς μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικού καταλήγουν στους ωκεανούς μας, τα φυσικά λιβάδια από θαλάσσια χόρτα, πιο γνωστά ως «λιβάδια της Ποσειδωνίας» συσσωρεύουν τα μικροπλαστικά και τα επιστρέφουν πίσω στις παραλίες ως «μπάλες του Ποσειδώνα».

Τι είναι οι μπάλες του Ποσειδώνα

Οι μπάλες του Ποσειδώνα, ή Posidonia oceanica, είναι στρογγυλές, συμπαγείς δέσμες από θαλάσσια χόρτα που βρίσκονται κυρίως στη Μεσόγειο Θάλασσα. Για αιώνες, το φυτό της Ποσειδωνίας έχει χρησιμοποιηθεί για συσκευασίες στρώματα, ακόμη και για μόνωση σπιτιών.

Αλλά ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης διαπίστωσαν ότι αυτές οι σπογγώδεις μπάλες εκτελούν αυθόρμητα μια άλλη λειτουργία: καθαρίζουν τα μικροπλαστικά από τον πυθμένα της θάλασσας.

Στους ωκεανούς, τα μικροπλαστικά -σωματίδια μεγέθους κάτω των 5 χιλιοστών- συχνά προέρχονται από αντικείμενα όπως πλαστικές σακούλες, μπουκάλια και δίχτυα ψαρέματος. Αυτά τα θραύσματα πλαστικού μπορούν να βλάψουν την υγεία μας, επηρεάζοντας τα πάντα, από τη λειτουργία των οστών και του εγκεφάλου έως τις ορμόνες.

Αν και το μεγαλύτερο μέρος της πλαστικής ρύπανσης προέρχεται από την ξηρά, ο ωκεανός -συμπεριλαμβανομένων των λιβαδιών της Ποσειδωνίας- λειτουργεί ως καταβόθρα.

Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας

«Υπάρχουν λιγότερα ρεύματα στα λιβάδια της Ποσειδωνίας, επομένως παγιδεύουν άνθρακα και ιζήματα και λειτουργούν ως καταφύγιο για τη βιοποικιλότητα», λέει στο BBC η Anna Sanchez-Vidal, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης της Βαρκελώνης.

Αλλά αυτά τα λικνιζόμενα υποθαλάσσια λιβάδια συσσωρεύουν επίσης υψηλότερες συγκεντρώσεις πλαστικού. Κάθε χρόνο, μεταξύ 1,15 και 2,41 εκατομμυρίων τόνων πλαστικού ρέουν από τα ποτάμια στη θάλασσα. Εάν ένα ποτάμι εισέλθει στη θάλασσα όπου αναπτύσσεται η Ποσειδωνία, ένα μέρος αυτού του πλαστικού παγιδεύεται και συσσωρεύεται. Αλλά δεν μένει όλο αυτό το πλαστικό παγιδευμένο στα λικνιζόμενα λιβάδια της Ποσειδωνίας.

Κάθε φθινόπωρο, η Ποσειδωνία ρίχνει τα φύλλα της. Αυτές οι ίνες, πλούσιες στο σκληρό οργανικό πολυμερές λιγνίνη, μπλέκονται μεταξύ τους σε πυκνές μπάλες. «Καθώς κινούνται, μεταφέρουν πλαστικό που είναι συνυφασμένο με τις ίνες», λέει η Sanchez-Vidal. Οι ερευνητές εκτίμησαν ότι τα λιβάδια της Ποσειδωνίας ενδέχεται να παγιδεύουν σχεδόν 900 εκατομμύρια θραύσματα πλαστικού στη Μεσόγειο κάθε χρόνο.

Σύμφωνα με τη WWF, παρόλο που ζει αποκλειστικά στη θάλασσα, η Ποσειδωνία είναι ένα πραγματικό φυτό με ρίζες, άνθη, καρπούς, και μακριά φύλλα σαν κορδέλες. Η ιστορία της ξεκίνησε πριν από 70 με 100 εκατομμύρια χρόνια, όταν ανθισμένοι χερσαίοι πρόγονοί της αποίκησαν τον βυθό των ωκεανών δημιουργώντας ένα νέο μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας προσφέρουν ανεκτίμητα οφέλη στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, ενώ έχουν καταφέρει να επιβιώσουν σε όλες τις αλλαγές και τις ακραίες κλιματικές συνθήκες από την εποχή των δεινοσαύρων μέχρι και σήμερα.

Τα φυτά της Ποσειδωνίας έχουν ρίζες που τους επιτρέπουν να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Αναπτύσσονται εξαιρετικά αργά (1 εκατοστό ανά έτος) και ζουν έως αρκετές χιλιάδες χρόνια.

Τα λιβάδια Ποσειδωνίας αποτελούν βασικό βιότοπο για διάφορα θαλάσσια είδη. Δεν είναι μόνο ένας τόπος όπου ζουν και τρέφονται πολλά ψάρια, αλλά και ένας σημαντικός τόπος αναπαραγωγής και τροφοληψίας για πολλά θαλάσσια είδη. Επιπλέον, οι Ποσειδωνίες παρέχουν εξαιρετικά σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως η δέσμευση άνθρακα, λειτουργώντας ως αποθήκες ή αλλιώς καταβόθρες άνθρακα (carbon sinks), η προστασία των παραλιών από τη διάβρωση, η φιλοξενία πολλών θαλάσσιων ειδών, κ.α.

Η οικονομική αποτίμηση των υπηρεσιών που προσφέρουν οι Ποσειδωνίες ανά εκτάριο λιβαδιού, υπερβαίνει κατά πολύ αυτή των κοραλλιογενών υφάλων και του τροπικού δάσους του Αμαζονίου.

Το φυσικό καθαριστικό της θάλασσας

Το 2018 και το 2019, η ομάδα της Sanchez-Vidal εξέτασε μπάλες από φύκια που ξεβράστηκαν σε τέσσερις παραλίες στο νησί της Μαγιόρκα στην Ισπανία. Στις ακτές της Sa Marina, της Son Serra de Marina, της Costa dels Pins and της Es Peregons Petits, βρήκαν πλαστικά υπολείμματα στα μισά από τα δείγματα. Η συγκέντρωση ήταν έως και 600 θραύσματα ανά κιλό φύλλων.

Μόνο το 17% από τις μπάλες του Ποσειδώνα περιείχαν πλαστικό, αλλά όπου βρέθηκε η πυκνότητα ήταν εντυπωσιακή. Σχεδόν 1.500 τεμάχια ανά κιλό. Οι σφιχτά δεμένες μπάλες αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικές στο να παγιδεύουν το πλαστικό.

«Αφού δημοσιεύτηκε η εργασία μας, πολλοί άνθρωποι άρχισαν να μου στέλνουν φωτογραφίες από τεράστιες μπάλες του Ποσειδώνα», λέει η Sanchez-Vidal. 

Πολλές φορές μάλιστα, οι μπάλες του Ποσειδώνα παγιδεύουν και μεγαλύτερα κομμάτια πλαστικού. «Μερικές φορές είχαν σερβιέτες, ταμπόν, υγρά μαντηλάκια -πράγματα με πολλή κυτταρίνη, με αποτέλεσμα να βυθίζονται».

Οι ταραγμένες θάλασσες, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια καταιγίδων και παλιρροιακών μοτίβων, μπορούν να απομακρύνουν τις μπάλες του Ποσειδώνα από τον πυθμένα, λέει η Sanchez-Vidal. Μερικές μπάλες του Ποσειδώνα παρασύρονται σε βαθύτερα νερά, ενώ άλλες ξεβράζονται στην ακτή.

«Λέμε ότι είναι ένας τρόπος με τον οποίο η θάλασσα μας επιστρέφει τα σκουπίδια που δεν προορίζονταν ποτέ να βρίσκονται στον πυθμένα», λέει η Sanchez-Vidal.

Η ίδια τονίζει ότι οι μπάλες του Ποσειδώνα δεν αποτελούν λύση στο πρόβλημα των πλαστικών στον ωκεανό. «Δεν τις έχουμε δει ποτέ ως μέσο αποκατάστασης ή ως τρόπο καθαρισμού των σκουπιδιών από τη θάλασσα».

Προτρέπει όποιον βρει μπάλες του Ποσειδώνα να τις αφήσει εκεί που βρίσκονται -στην παραλία ή στον ωκεανό. «Οι μπάλες φέρνουν υγρασία και θρεπτικά συστατικά στην παραλία. Αν τις πετάξουμε, καταστρέφουμε αυτό το αναδυόμενο οικοσύστημα της παραλίας», προειδοποιεί.

Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας κινδυνεύουν

Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που τα θαλάσσια λιβάδια βρίσκονται σε παγκόσμια παρακμή. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η παγκόσμια έκταση που καλύπτεται από λιβάδια της Ποσειδωνίας έχει μειωθεί κατά 29% από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Τα λιβάδια κινδυνεύουν από την κακή ποιότητα του νερού, την ανάπτυξη των ακτών, τα χωροκατακτητικά είδη, την άνοδο της θερμοκρασίας των ωκεανών και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Στην ανατολική Μεσόγειο, η Posidonia oceanica αντιμετωπίζει μια διαρκή και αυξανόμενη απειλή από καύσωνες και βιομηχανική ρύπανση. Ένα συγγενικό είδος στην Αυστραλία, η Posidonia australis, βρίσκεται επίσης σε παρακμή παρά τις προσπάθειες διατήρησης.

Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας παρέχουν ζωτικές οικοσυστημικές υπηρεσίες -βελτιώνοντας την ποιότητα του νερού, απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα, προστατεύοντας τις ακτές και χρησιμεύοντας ως φυτώρια και καταφύγια για θαλάσσια είδη. «Αλλά δεν αποτελεί επίσης λύση η φύτευση λιβαδιών παντού ώστε να λειτουργούν ως φίλτρα για το πλαστικό», προσθέτει η Sanchez-Vidal.

Αντίθετα, λέει, η πραγματική λύση βρίσκεται στην πηγή. «Απλώς πρέπει να αποτρέψουμε την είσοδο πλαστικού στη θάλασσα -και αυτό σημαίνει μείωση της παραγωγής πλαστικού».