Από τη Βαρκελώνη στην Αθήνα: Το 47 και ιστορίες που χωράνε σε μια διαδρομή λεωφορείου

Με αφορμή την ταινία «El 47» (Το 47) βλέπουμε τις κοινές διαδρομές που έχουν τα λεωφορεία στις πόλεις. Από τον αγώνα για την αναγνώριση του 47 και την ένωση του Τόρε Μπάρο με τη Βαρκελώνη μέχρι την Κοκκινιά και την γραμμή 914 Ομόνοια-Λαχαναγορά - Παλ.Κοκκινιά.

Είχα χρόνια να συγκινηθώ τόσο έντονα. Να νιώσω εκείνο το μείγμα χαράς, νοσταλγίας και δικαίωσης για έναν αγώνα, που δικαιώνεται. Που φαίνεται απλός στην επιφάνεια, αλλά με ουσία που ξεπερνά δεκαετίες. Είχα καιρό να δω μία ταινία που με έβαλε να ψάξω ιστορίες και ομοιότητες ανάμεσα σε δύο πόλεις (στη Βαρκελώνη και την Αθήνα).

Όσο και αν οπτικά δεν μοιάζουν καθόλου (στολίδι αρχιτεκτονικής η Βαρκελώνη, μία λύση ανάγκης για στέγαση η Αθήνα) έχουν κοινά σημεία. Φτωχογειτονιές που φιλοξενούν ανθρώπους, οι οποίοι έχουν ανάγκη για ένταξη για επικοινωνία.

Η ταινία «Το 47», που σάρωσε στα Βραβεία Γκόγια και Γκαουντί, δεν είναι απλώς σινεμά· είναι η αληθινή ιστορία μιας γειτονιάς που πάλεψε για το αυτονόητο: Να έχει σύνδεση με το κέντρο της πόλης να φτάνει εκεί ένα λεωφορείο.

Μια ιστορία από την καρδιά της Βαρκελώνης

Στη δεκαετία του ’50 και του ’60, χιλιάδες άνθρωποι από την Εξτρεμαδούρα και την Ανδαλουσία άφησαν πίσω τους χωριά βυθισμένα στη φτώχεια. Το όνειρο τους έφερε στην Καταλονία, εκεί όπου οι καμινάδες των εργοστασίων, υπόσχονταν δουλειά και ένα καλύτερο αύριο. Κάποιοι έκτισαν μικρά σπίτια σε φθηνά οικόπεδα, πολλοί ζούσαν σε παράγκες.

Ένας νόμος της εποχής έλεγε ότι αν το κτίσμα είχε στέγη την ώρα που ανέτειλε ο ήλιος, δεν μπορούσε να κατεδαφιστεί. Έτσι όσοι ήθελαν μία στέγη, δούλευαν όλη νύχτα για να προλάβουν την ανατολή. Τα οικόπεδα γύρω από το κάστρο του Τόρε Μπαρό, που αρχικά σχεδιάστηκε ως μελλοντική περιοχή για τους πλούσιους, μετατράπηκαν σε μία από αυτές τις φτωχογειτονιές. Αυτό το κάστρο έδωσε το όνομά του στην συνοικία: Τόρε Μπαρό.

Ο άνθρωπος που έφερε το Λεωφορείο και την επανάσταση

Το Τόρε Μπαρό ήταν απομονωμένο. Οι αρχές έλεγαν πως οι δρόμοι ήταν στενοί για λεωφορείο. Μέχρι που ο Μανόλο Βιτάλ, οδηγός στη διαδρομή 47, πήρε το τιμόνι και την κατάσταση στα χέρια του.

Στις 7 Μαΐου 1978, οδήγησε το Pegaso Monotral 6035A μέχρι την καρδιά της γειτονιάς. Χωρίς άδεια, αλλά με τη στήριξη όλων. Ήταν μια μέρα γιορτής, που έμεινε στην ιστορία ως η μέρα που ένα λεωφορείο ένωσε μια κοινότητα.

Συμπρωταγωνιστής με ρόδες

Το Pegaso Monotral 6035A είναι κλασικό μοντέλο λεωφορείου της Ισπανίας. Με τον κινητήρα κάτω από το πάτωμα, τις χαρακτηριστικές καμπύλες και το (πορτοκαλοκόκκινο χρώμα της TMB, Transportes Metropolitanos de Barcelona) ήταν ο βασιλιάς των δρόμων τη δεκαετία του ’70. Το συγκεκριμένο όχημα που χρησιμοποιήθηκε στα γυρίσματα ανήκει στη συλλογή ιστορικών οχημάτων της ARCA. Το χαρακτηριστικό του ήταν πως ο κινητήρας 10.000 κ.εκ. (170 ίππων) της Pegaso ήταν τοποθετημένος (πλάγια) κάτω από το δάπεδο του λεωφορείου για να μην κλέβει χώρο.

Μία σύντομη ιστορία των Ελληνικών Λεωφορείων

Στην Ελλάδα, τα λεωφορεία έχουν ιστορία πάνω από έναν αιώνα και είναι φυσικά κομμάτι από την πόλη αλλά και την χώρα…

1910 – Το πρώτο θορυβώδες ατμήλατο: Ένα πρωτότυπο λεωφορείο εμφανίζεται στην Αθήνα. Ο θόρυβός του τρόμαζε άλογα και περαστικούς, μέχρι που κάποια μέρα οι κάτοικοι του επιτέθηκαν με πέτρες και το κατέστρεψαν. Ναι οι Έλληνες αντιδρούμε λίγο περίεργα στο καινούργιο και διαφορετικό.

Δεκαετία 1920 – Τα πρώτα «κανονικά» οχήματα: Μικρά, αργά, και συχνά με περισσότερους επιβάτες απ’ όσους χωρούσαν. Τα λεωφορεία εμφανίζονται για να καλύψουν τις ανάγκες των συνοικισμών που ιδρύθηκαν μετά τον ερχομό των προσφύγων. Μέχρι τότε, η Αθήνα εκτεινόταν μέχρι και τα σημεία που έφτανε το τραμ. Στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης των συγκοινωνιών, η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη, το 1927, καθόρισε τα λεωφορεία να πραγματοποιούν μία γραμμή και να υπάρχει μέγιστος αριθμός οχημάτων που θα εντάσσεται σε αυτή. Την ίδια περίοδο, καθορίστηκαν, για πρώτη φορά, κανόνες για το μέγεθος του λεωφορείου, των πινακίδων, των καθισμάτων είτε ακόμα και για τα ρούχα που έπρεπε να φοράει ο εισπράκτορας.

1950-1960: Μετά τον πόλεμο και τα διασκευασμένα στρατιωτικά οχήματα που άφησαν πίσω οι σύμμαχοι, ξεκίνησε η παραγωγή αμαξωμάτων στην Ελλάδα: Βιοτεχνίες (Ταγκαλάκης ή και βιομηχανίες όπως ο Σαρακάκης και η Βιαμάξ) δημιούργησαν λεωφορεία προσαρμοσμένα στα ελληνικά δεδομένα. Στα μέσα της δεκαετίας του 60, κυκλοφόρησαν και τα πρώτα τρίθυρα λεωφορεία των 100 επιβατών (28 σε καθίσματα – 72 όρθιοι).

1970: Ξεκινά η… κάθοδος για τα λεωφορεία Είναι η περίοδος που οι Έλληνες μπαίνουν μαζικά στην αγορά αυτοκινήτου με αποτέλεσμα να μειώνεται η επιβατική κίνηση. Το 1977, αφαιρούνται με νόμο οι άδειες λειτουργίας Αττικής Συγκοινωνίας από τους ιδιώτες ιδιοκτήτες λεωφορείων και ιδρύεται η κρατική ΕΑΣ (Επιχείρηση Αστικών Συγκοινωνιών) για το σχεδιασμό, το συντονισμό και την εποπτεία του όλου συστήματος συγκοινωνιών της Πρωτεύουσας, που το 1993 έγινε ο σημερινός ΟΑΣΑ (Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών).

1980-1990: Η εποχή των Ikarus από την Ουγγαρία. Το... ξεβράκωμα των οδηγών ΣΕΠ στην Ομόνοια. Η απόλυση 8.500 εργαζομένων της ΕΑΣ σε μια νύχτα. Οι 18μηνες συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, κατά της ιδιωτικοποίησης των λεωφορείων.

2000 και μετά – Η πράσινη εποχή: Νέα οχήματα, φυσικό αέριο, ηλεκτρικά λεωφορεία χαμηλά δάπεδα, και ο ΟΑΣΑ να επεκτείνει δρομολόγια

Οι διαδρομές της... ζωής

535Α (Ζηρίνειο – Εύξεινος Πόντος – Φράγμα Μαραθώνα)
91 στάσεις, 119 λεπτά. Αν έχετε μαζί σας βιβλίο, καφέ και φορτιστή, είστε έτοιμοι. Η διαδρομή περνάει από γειτονιές, βουνά, λίμνες, μέχρι να φτάσει στο φράγμα. Είναι σχεδόν σαν μικρή ημερήσια εκδρομή.

140 (Γλυφάδα – Πολύγωνο)
89 στάσεις, 76 λεπτά. Από το κύμα της Γλυφάδας στις ανηφόρες του Πολυγώνου. Περνάει από γειτονιές που δεν θα γνωρίζατε ποτέ αν δεν μένατε εκεί. Κάποιοι λένε ότι αν τη διανύσεις ολόκληρη, κερδίζεις… διδακτορικό στην τοπογραφία της Αθήνας έγινε μάλιστα και σκετς σε stand up comedy

Η Μικρότερη με χαρακτήρα

021 (Κάνιγγος – Γκύζη)
4,9 χλμ, 21 στάσεις. Μικρή αλλά περιπετειώδης. Μπορεί να είναι σύντομη, αλλά περνάει από πυκνοκατοικημένες περιοχές, με στροφές και στάσεις που μόνο οι ντόπιοι ξέρουν καλά.

Η γραμμή λεωφορείων που έμεινε στη μουσική ιστορία 705 Αθήνα – «Νέα Ζωή»

Η γραμμή 705 εξυπηρετούσε την περιοχή «Νέα Ζωή» στο Αιγάλεω. Δεν θα ήταν κάτι ξεχωριστό… αν δεν την είχαν κάνει αθάνατη οι Στέρεο Νόβα.

Στη δεκαετία του ’90, οι Κωνσταντίνος Βήτα και Μιχάλης Δέλτα χρησιμοποίησαν το όνομα της γραμμής για ένα μουσικό κομμάτι που έμελλε να γίνει ορόσημο της ελληνικής ηλεκτρονικής σκηνής. Το βιντεοκλίπ, με εικόνες από την καθημερινότητα της Αθήνας, αποτύπωνε το αστικό τοπίο όπως το ζούσαν οι νέοι της εποχής: λίγο μελαγχολικό, λίγο ποιητικό, και βαθιά αληθινό. Το «Νέα Ζωή 705» δεν ήταν απλώς ένα μέρος· ήταν σύμβολο μιας γενιάς που μεγάλωσε μέσα στα λεωφορεία, με walkman και εισιτήριο στο χέρι.

Μετά από όλη αυτή την περιήγηση στο χρόνο και τις εικόνες, «Το 47» μας θυμίζει ότι οι πόλεις δεν χτίζονται μόνο με τσιμέντο. Χτίζονται με ιστορίες, πρόσωπα και εκείνες τις διαδρομές —κυριολεκτικές ή μεταφορικές— που φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά. Όπως και να το δεις, είτε είναι το Pegaso, που κάνει τη γραμμή Plaça Catalunya- La Guineueta στη Βαρκελώνη, είτε ένας «Δεινόσαυρος» Volvo που έκανε τη διαδρομή Πειραιάς – Αγία Παρασκευή, το λεωφορείο είναι κάτι περισσότερο από μέσο: Είναι φορέας ζωής, ελπίδας και… άσκησης υπομονής.