Τα ονόματα της Παναγίας και τι σημαίνουν

Τα θεοτοκωνύμια, τα ονόματα δηλαδή που αποδίδονται στην Παναγία είναι εκατοντάδες. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 500. Άλλα γνωστά και άλλα άγνωστα, αυτά τα ονόματα συνήθως συνδέονται με τον τόπο ή τον τρόπο που βρέθηκε η εικόνα της, κάποια είναι βγαλμένα από ύμνους και άλλα από τον τρόπο που έχει αγιογραφηθεί.

Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.

«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Όπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».

κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».

Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.

Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Ανδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.

«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.

Άλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.

Από τον τρόπο που βρέθηκε η εικόνα της:

Η Παναγία η Θαλασσινή στην Άνδρο που προστατεύει τους ταξιδιώτες.

Η Καλαμιώτισσα στην Ανάφη

Η Θεοσκέπαστη ή Σπηλαιώτισσα για εκκλησίες που βρίσκονται μέσα σε σπηλιές

Η Φιδού με τα ακίνδυνα φιδάκια που βγαίνουν στο πανηγύρι της

Η Αθηνιώτισσα

Η Σουμελά

Η Καμινιώτισσα

Η Δροσιανή στην Νάξο

Η Ψαριανή στα Ψαρά

Η Αμπελακιώτισσα  στην Ναύπακτο και την Αρκαδία

Η Αρχαγγελιώτισσα στην Ξάνθη

Από τις ιδιότητές της:

Η Ελεούσα

Η Αγία Λεχούσα που προστατεύει τις λεχώνες στις Σέρρες.

Η Επήκοος που προστατεύει την ακοή στην Άνδρο.

Η Παρηγορίτισσα στην Άρτα.

Η Γιάτρισσα στη Μάνη.

Η Οδηγήτρια

Η Ελευθερώτρια

Η Ανοιχτοπορτούσα που είναι εύσπλαχνη στην Κωνσταντινούπολη.

Η Αιματούσα που σταματάει την αιμορραγία.

Η Φανερωμένη

Η Παραμυθία στον Πόντο που παρηγορεί τους πιστούς.

Η Γοργοεπήκοος, επειδή ακούει γρήγορα τις ικεσίες των πιστών.

Από την τεχνοτροπία του ναού της:

Η Θολοσκέπαστη

Η Μολυβδοσκέπαστη

Η Πελεκητή

Η Κρεμαστή

Η Μαρμαριώτισσα

Από την παράσταση της Παναγίας στην εικόνα:

Η Μεγαλόχαρη στην Τήνο

Η Βρεφοκρατούσα

Η Γλυκοφιλούσα

Η Οδηγήτρια

Η Γαλακτοτροφούσα

Η Μεγαλομμάτα

Η Πλατυτέρα των Ουρανών, η οποία αποδίδεται καθισμένη στον θρόνο και έχει στην αγκαλιά τον Ιησού Χριστό παιδάκι. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τον στίχο του Ακάθιστου Ύμνου «χαίρε σκέπη του κόσμου, πλατύτερα νεφέλης».

Η Θρηνούσα

Από τον χρόνο που γιορτάζει η εκκλησία της:

Η Δεκαπεντούσα στην Σίφνο τον Δεκαπεντάυγουστο.

Η Τριτιανή στην Σαντορίνη, την Τρίτη ημέρα μετά το Πάσχα.

Η Σοτομπριανή στην Πάρο στις 8 Σεπτεμβρίου.

Η Ακαθή στην Κρήτη και τη Σχοινούσα επειδή γιορτάζει του Ακαθίστου Ύμνου, δηλαδή την τελευταία Παρασκευή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Από τα εγκωμιαστικά προσωνύμια:

Η Χρυσογαλούσα

Η Κεχαριτωμένη

Η Αερινή

Η Αναφωνήτρα

Η Χρυσοσπηλιώτισσα

Η Αγγελόκτιστη

Η Παντάνασσα

Η Τρανή