Η επόμενη κρίση της Ευρώπης: Το νερό

Είναι μόλις άνοιξη και η Ευρώπη στερεύει. Μια βασική δεξαμενή που εξυπηρετεί εκατομμύρια Καταλανούς μειώνεται. Μια σύγκρουση για το νερό προκάλεσε συγκρούσεις στη Γαλλία, όπου πολλά χωριά δεν μπορούν πλέον να παρέχουν στους κατοίκους τους νερό βρύσης. Και ο μεγαλύτερος ποταμός της Ιταλίας τρέχει ήδη τόσο χαμηλά όσο τον περασμένο Ιούνιο.

Σύμφωνα με πρωτοσέλιδο δημοσίευμα του Politico, περισσότερο από το ένα τέταρτο της ηπείρου βρίσκεται σε ξηρασία από τον Απρίλιο και πολλές χώρες προετοιμάζονται για μια επανάληψη -ή χειρότερα- του καλοκαιριού του περασμένου έτους.

Μια μελέτη που χρησιμοποιεί δορυφορικά δεδομένα επιβεβαίωσε νωρίτερα φέτος ότι η Ευρώπη υποφέρει από σοβαρή ξηρασία από το 2018. Η άνοδος της θερμοκρασίας δυσκολεύει την ανάκαμψη από αυτό το έλλειμμα, αφήνοντας την ήπειρο κολλημένη σε έναν επικίνδυνο κύκλο όπου το νερό γίνεται όλο και πιο επισφαλές.

Πριν από μερικά χρόνια θα έλεγα ότι έχουμε αρκετό νερό στην Ευρώπη», δήλωσε ο Torsten Mayer-Gürr, επικεφαλής συγγραφέας της δορυφορικής μελέτης. «Τώρα φαίνεται ότι θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε προβλήματα».

Ενώ οι υγρές συνθήκες τις επόμενες εβδομάδες θα μπορούσαν να αναπληρώσουν τα εδάφη και να βοηθήσουν τη γεωργία, ακόμη και μια βροχερή άνοιξη δεν μπορεί να διορθώσει τη συνεχιζόμενη έλλειψη υπόγειων υδάτων στην Ευρώπη, προειδοποιούν οι ειδικοί.

Με το καλοκαίρι να πλησιάζει, οι κυβερνήσεις προσπαθούν τώρα να αντιμετωπίσουν τόσο τις τρέχουσες όσο και τις μελλοντικές ελλείψεις — ενώ διαχειρίζονται τις εντάσεις που προκύπτουν από τον αυξανόμενο ανταγωνισμό για το νερό.

Η ξηρασία, δήλωσε ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ την περασμένη εβδομάδα, «θα είναι μια από τις κεντρικές πολιτικές και εδαφικές συζητήσεις της χώρας μας τα επόμενα χρόνια».

Χειμερινή ξηρασία

Η ιστορική ξηρασία του περασμένου έτους εξάντλησε τις επιφανειακές και υπόγειες δεξαμενές της Ευρώπης.

Ο χειμώνας έπρεπε να φέρει ανακούφιση. Αλλά πολλές από τις περιοχές της ηπείρου που επλήγησαν περισσότερο είδαν λίγη βροχή ή χιόνι.

Η Γαλλία, όπου δεν έπεσε βροχή για περισσότερες από 30 συνεχόμενες ημέρες τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, γνώρισε τον πιο ξηρό χειμώνα της εδώ και 60 χρόνια.

Το ερευνητικό ίδρυμα CIMA της Ιταλίας διαπίστωσε μείωση 64% στις χιονοπτώσεις μέχρι τα μέσα Απριλίου. Ο ποταμός Πά είναι τόσο χαμηλά όσο το περασμένο καλοκαίρι. Η λίμνη Garda βρίσκεται ήδη σε λιγότερο από το μισό της μέσης στάθμης της.

Μια έκθεση από την ισπανική ένωση αγροτών COAG ανέφερε ότι ορισμένα σιτηρά πρέπει να «διαγραφούν» σε τέσσερις ολόκληρες περιοχές φέτος. ένας μετεωρολόγος είπε στην El País «να πει αντίο σε ολόκληρη σχεδόν τη συγκομιδή της ελιάς».

Η δεξαμενή Sau βόρεια της Βαρκελώνης έχει πέσει τόσο χαμηλά που οι αρχές αποφάσισαν να αφαιρέσουν τα ψάρια για να αποφύγουν να πεθάνουν και να μολύνουν το νερό της περιοχής. Σε ολόκληρη την Καταλονία, οι ταμιευτήρες ανέρχονται σε μόλις 27 τοις εκατό — τον Απρίλιο. Την επόμενη εβδομάδα, η Ισπανία αντιμετωπίζει πρώιμο κύμα καύσωνα.

Σύμφωνα με την υπουργό Οικολογικής Μετάβασης Teresa Ribera, η διαθεσιμότητα νερού στην Ισπανία, όπως και στη Γαλλία, θα μπορούσε να μειωθεί έως και 40 τοις εκατό έως το 2050.

Οι χειμερινές βροχοπτώσεις είναι ζωτικής σημασίας για τις μεσογειακές χώρες ιδιαίτερα, δήλωσε ο Φρεντ Χάτερμαν, υδρολόγος στο Ινστιτούτο Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσνταμ.

Δεδομένων των πενιχρών βροχοπτώσεων φέτος και της λεπτής χιονοκάλυψης των Άλπεων, «εάν δεν υπάρχουν πολλές βροχοπτώσεις τώρα… τότε μια ξηρασία είναι ουσιαστικά κλειδωμένη», πρόσθεσε.

Ωστόσο, οι ανοιξιάτικες βροχές θα χρησιμεύουν μόνο για τον μετριασμό του στρες του νερού αυτό το καλοκαίρι.

Για να ξεφύγει η Ευρώπη από τον φαύλο κύκλο του να ξεκινά κάθε χρόνο με ένα σημαντικό έλλειμμα υπόγειων υδάτων, «θα χρειαζόμασταν σχεδόν μια δεκαετία χρόνιας με μεγάλες βροχοπτώσεις», προειδοποίησε ο Χάτερμαν.

Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής

Η πρόβλεψη της βροχόπτωσης για τόσο μεγάλες περιόδους είναι δύσκολη, ειδικά με την κλιματική αλλαγή που μεταβάλλει τα πρότυπα βροχοπτώσεων. Μία από τις λίγες μακροπρόθεσμες προβλέψεις, η πρόβλεψη της γερμανικής μετεωρολογικής υπηρεσίας για το 2020, προβλέπει ότι η χώρα θα δει λιγότερες παρά περισσότερες βροχοπτώσεις για μεγάλο μέρος της δεκαετίας.

Αλλά ακόμα κι αν τα επίπεδα βροχοπτώσεων παραμείνουν ίδια, η κλιματική αλλαγή θα μειώσει τη διαθεσιμότητα νερού σε όλες τις περιοχές της Ευρώπης.

Η ξηρασία είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο και πολλοί παράγοντες — όπως η κακή διαχείριση ή η υπερκατανάλωση νερού — μπορούν να παίξουν ρόλο. Ωστόσο, η αύξηση της θερμοκρασίας είναι βέβαιο ότι θα ασκήσει περαιτέρω πίεση στην παροχή νερού της Ευρώπης.

Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους η υπερθέρμανση του πλανήτη κάνει την ήπειρο πιο ξηρή, είπε ο Hattermann. Πρώτον, όσο περισσότερες θερμοκρασίες αυξάνονται, τόσο περισσότερο νερό θα εξατμίζεται.

«Αυτό και μόνο το κάνει πιο στεγνό», είπε. «Βασικά, θα έπρεπε να έχουμε μια σταθερή αύξηση των βροχοπτώσεων για να αντισταθμίσουμε την αύξηση της εξάτμισης».

Δεύτερον, η κλιματική αλλαγή αποδυναμώνει το ευρωπαϊκό jet stream, πράγμα που σημαίνει ότι τα συστήματα πίεσης αέρα μπορεί να κολλήσουν, δημιουργώντας παρατεταμένες περιόδους ζεστών, ξηρών συνθηκών -όπως συνέβη πέρυσι- ή παρατεταμένων έντονων βροχοπτώσεων, όπως συνέβη στις φονικές πλημμύρες του 2021.

Και τέλος, οι παγετώνες και η χιονοκάλυψη της Ευρώπης συρρικνώνονται γρήγορα χάρη στην άνοδο της θερμοκρασίας — στερώντας σημαντικούς ποταμούς όπως ο Ρήνος, ο Δούναβης, ο Ροδανός ή ο Πάδος από ζωτικής σημασίας.

Φέτος, η συνεισφορά του λιωμένου νερού στις δεξαμενές νερού της Ευρώπης «θα είναι πραγματικά πολύ μικρότερη από το συνηθισμένο», δήλωσε ο Andrea Toreti, ανώτερος ερευνητής στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Επειδή το 2023 ήταν χειρότερο από πέρυσι – και αυτό ήταν ήδη το χειρότερο, κοιτάζοντας πίσω τα τελευταία 10 χρόνια και τώρα είναι ακόμα χειρότερο».

Περνώντας αυτό το καλοκαίρι, η Ισπανία, η νότια Πορτογαλία, η Ιταλία και η Γαλλία φαίνονται ιδιαίτερα ευάλωτες, σύμφωνα με τον Toreti.

«Αλλά η Πολωνία και άλλες περιοχές όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ελλάδα παρουσιάζουν προειδοποιητικές συνθήκες για ξηρασία», είπε. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας υποδεικνύει επίσης το υδατικό στρες στις σκανδιναβικές χώρες.

Το Βραδεμβούργο, ένα γερμανικό σημείο ξηρασίας, παρουσίασε βροχοπτώσεις άνω του μέσου όρου τους τελευταίους μήνες - και ωστόσο τα επίπεδα των υπόγειων υδάτων είναι χαμηλότερα από πέρυσι, σημείωσε ο Hattermann.

«Παρά τη βροχή που είχαμε, δεν έχει βελτιωθεί αλλά χειρότερα», είπε.

Ανάληψη δράσης

Η Ευρώπη ξυπνά σιγά σιγά μπροστά στην απειλή.

Τα κεφάλαια - που έχουν πληγεί από τις καταστροφικές επιπτώσεις του περασμένου καλοκαιριού σε τομείς όπως η γεωργία, η ενέργεια και η βιομηχανία - προσπαθούν να συντάξουν απαντήσεις στις τρέχουσες και τις αναμενόμενες ελλείψεις.

Νωρίτερα αυτό το μήνα, η Ιταλία εξέδωσε διάταγμα για την ξηρασία που μειώνει τη γραφειοκρατία για τις υποδομές νερού, συμπεριλαμβανομένων των μονάδων αφαλάτωσης. Η Ισπανία δημοσίευσε τον Ιανουάριο μια νέα σειρά σχεδίων διαχείρισης των υδάτων.

Η νέα εθνική στρατηγική διαχείρισης του νερού του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στοχεύει στη μείωση της συνολικής κατανάλωσης νερού κατά 10% μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Σύμφωνα με το σχέδιο, κάθε τομέας θα κληθεί να καταρτίσει προτάσεις για τη μείωση της χρήσης του νερού.

Η στρατηγική της Γερμανίας, που εγκρίθηκε τον Μάρτιο, περιλαμβάνει βήματα για να καταστεί η χρήση του νερού «βιώσιμη» σε 10 τομείς έως το 2050, καθώς και ένα πλάνο 78 μέτρων που θα εφαρμοστούν έως το 2030.

Ο ποταμός Ter σχεδόν, τελείως στέγνωσε, λόγω της ξηρασίας που πλήττει την Καταλονία | Simone Boccaccio/LightRocket μέσω Getty Images

Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι χώρες κάνουν πολύ λίγα για να αντιμετωπίσουν την κακή διαχείριση των πόρων, η οποία εξακολουθεί να αφθονεί σε ολόκληρη την ήπειρο, επιδεινώνοντας τις επιπτώσεις της συρρίκνωσης της διαθεσιμότητας νερού. Το ένα τέταρτο του πόσιμου νερού της Ευρώπης εκτιμάται ότι χάνεται από διαρροές αγωγών, σύμφωνα με τη βιομηχανία.

Η Ιταλίδα πολιτικός των Πρασίνων και πρώην ευρωβουλευτής Ελεονώρα Εύη στο Twitter κατέρριψε το σχέδιο της κυβέρνησής της για αποτυχία να αντιμετωπίσει τη ρίζα της κρίσης του νερού στη χώρα. Η κυβέρνηση θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αναδάσωση και σε πολιτικές για να σταματήσει η απώλεια πόσιμου νερού που προκαλείται από διαρροές, είπε.

«Προφανώς, το νερό είναι ένας πεπερασμένος πόρος και εμείς ως κοινωνία δεν ήμασταν όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικοί στη διαχείριση αυτού του πεπερασμένου πόρου», δήλωσε η Samantha Burgess, αναπληρώτρια διευθύντρια στο Copernicus, την ευρωπαϊκή υπηρεσία παρατήρησης του κλίματος.

Πόλεμοι του νερού

Εν τω μεταξύ, η διαχείριση του νερού - και η απόφαση ποιος έχει πρόσβαση σε αυτό - μετατρέπεται σε πολιτικό ζήτημα σε ολόκληρη την ήπειρο.

Το περασμένο καλοκαίρι, επιβλήθηκαν περιορισμοί στη χρήση του νερού στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την ιεράρχηση της χρήσης του νερού για τουριστικές υποδομές, μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και γεωργία.

Ορισμένοι δήμοι αντιμετωπίζουν ήδη νέους περιορισμούς — σε άλλους, δεν άρθηκαν ποτέ. Η Καταλονία επέβαλε πρόσφατα όρια, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής μείωσης κατά 40 τοις εκατό στην κατανάλωση νερού για τη γεωργία.

Στη νότια Γερμανία, οι νομικές διαμάχες για το νερό έχουν διπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Και στη Γαλλία, οι εντάσεις μεταξύ περιβαλλοντολόγων και αγροτών σχετικά με την κατασκευή δεξαμενών νερού τον περασμένο μήνα πυροδότησε βίαιες συγκρούσεις.

Οι ταμιευτήρες προορίζονται να βοηθήσουν τους αγρότες να αντιμετωπίσουν ξηρότερες συνθήκες το καλοκαίρι αντλώντας υπόγεια νερά το χειμώνα που μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για άρδευση το καλοκαίρι, αλλά οι πράσινες ομάδες λένε ότι ο τομέας πρέπει να λάβει μέτρα για να μειώσει τη χρήση του νερού.

Η Marine Tondelier, επικεφαλής του κόμματος των Πρασίνων της Γαλλίας, χαρακτήρισε τις δεξαμενές «άδικες» και «μια ιδιοποίηση και ιδιωτικοποίηση του υδάτινου πόρου από λίγους σε βάρος της πλειοψηφίας».

Στην περιοχή της Ανδαλουσίας της Ισπανίας, τα σχέδια του κυβερνώντος κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος και του ακροδεξιού Vox για αύξηση της άρδευσης κοντά στους προστατευόμενους από την UNESCO υγροτόπους Doñana έχουν προκαλέσει οργή στους περιβαλλοντολόγους και τα κόμματα της αντιπολίτευσης.

εξέθεσε τον πυθμένα ενός από τους βραχίονες της λίμνης Solinskie στην Πολωνία | Darek Delmanowicz/EFE μέσω EPA

Η Maribel Mora του ακροαριστερού κόμματος Podemos νωρίτερα αυτό το μήνα έριξε ένα φλιτζάνι άμμο στην κοινοβουλευτική καρέκλα του πρωθυπουργού της Ανδαλουσίας, υποστηρίζοντας ότι η Doñana θα μοιάζει «σαν έρημος» εάν εγκριθεί το επίμαχο νομοσχέδιο.

«Οι άνθρωποι το νιώθουν», είπε ο Χάτερμαν. "Η μάχη γύρω από τη διανομή είναι ήδη λίγο σε εξέλιξη".

Πηγή: Politico