Σαν σήμερα: Όταν ο Μίκης Θεοδωράκης άρχισε να μελοποιεί τη «Ρωμιοσύνη» επειδή τον είπαν «Βούλγαρο»

Πολλά ιστορικά γεγονότα συμβαίνουν επειδή κάτι δυσάρεστο τα «ενεργοποίησε». Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη που ο εμβληματικός μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης πήρε την απόφαση να μελοποιήσει τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου, επειδή λίγες ώρες πριν είχε φάει ξύλο από αστυνομικούς και τον είχαν αποκαλέσει... «Βούλγαρο».

Όλα ξεκίνησαν όταν, σαν σήμερα, στις 6 Ιανουαρίου του 1966 πραγματοποιήθηκε η επεισοδιακή τελετή του αγιασμού των υδάτων στο λιμάνι του Πειραιά, σε μία περίοδο που έχει μείνει γνωστή στην ελληνική ιστορία ως η «εποχή της Αποστασίας».

Η απόφαση του αρχηγού της Ένωσης Κέντρου, Γεωργίου Παπανδρέου, να κατέβει στον Πειραιά για τα Θεοφάνεια, προχωρώντας σε μία επίδειξη δύναμης κόντρα στον βασιλιά Κωνσταντίνο, όξυνε τα ήδη τεταμένα πνεύματα, με χιλιάδες κόσμου να σπεύδουν στο λιμάνι για να φωνάξουν υπέρ του Παπανδρέου.

Ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου έγινε δεκτός με αποθέωση από το ενθουσιώδες πλήθος ενώ τα συνθήματα «Δημοκρατία», «Είσαι ο πρωθυπουργός» και «1-1-4» κυριάρχησαν στον Πειραιά.

Στην τελετή του αγιασμού των υδάτων συμμετείχε και αντιπροσωπεία της ΕΔΑ με επικεφαλής τον τότε βουλευτή, Μίκη Θεοδωράκη, θέλοντας να εκφράσει την αποδοκιμασία της προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του είχε χαρακτηρίσει τον κομμουνισμό ως «μίασμα».

«Θεοδωράκη Βούλγαρε»

Το ενθουσιώδες κλίμα στον Πειραιά ακολούθησαν σφοδρά επεισόδια, με την Αστυνομία να επιτίθεται σε μία ομάδα οπαδών της ΕΔΑ που είχε φτάσει έως τα γραφεία της Εισαγγελίας Πειραιά, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη. Από την επίθεση των αστυνομικών τραυματίστηκαν επτά διαδηλωτές, ανάμεσά τους και δύο ανήλικοι, ενώ τρεις συνελήφθησαν. Μεταξύ των τραυματιών και ο δημοφιλής μουσικοσυνθέτης. Μάλιστα, η κίνηση ενός αστυνομικού να τον αποκαλέσει «Βούλγαρο» φαίνεται πως «άναψε τη σπίθα» για την απαρχή ενός από τα μεγαλύτερα έργα του Μίκη Θεοδωράκη.

Ο δημοσιογράφος και στιχουργός, Φώντας Λάδης, στο βιβλίο του «Μίκης Θεοδωράκης: Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967» περιγράφει το σκηνικό: «Ένας υπαστυνόμος ούρλιαξε: “Ακούς εκεί να μην πάει κανένας στο βασιλιά και να ‘ρθουν όλοι στον Παπανδρέου και την ΕΔΑ!”. Άρχισε η επίθεση της αστυνομίας. Έπεφταν με λύσσα σ’ όποιον έβρισκαν στο πέρασμά τους. Ρίχτηκαν πάνω στο Μίκη. Τον τραυμάτισαν.

Ένας αρχιφύλακας ούρλιαξε με τη σειρά του: “Θεοδωράκη Βούλγαρε!” Ο “Βούλγαρος” γύρισε στο σπίτι, τρέμοντας από οργή και συγκίνηση. “Έφτασε η ώρα της Ρωμιοσύνης!” σκέφτηκε. Οι στίχοι τον περίμεναν. Κείνη τη μέρα δε βγήκε από το σπίτι, ούτε έφαγε. Άρχισε και τέλειωσε τη σύνθεση της Ρωμιοσύνης».

«Όπως ήμουν λερωμένος με λάσπη και αίματα, συνέθεσα μονορούφι τη Ρωμιοσύνη»

Όπως έχει αναφέρει ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης, μετά τα επεισόδια και το ξύλο που είχε φάει στη συγκέντρωση, επέστρεψε από τον Πειραιά στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη, όπου και βρήκε το χειρόγραφο του Ρίτσου με τη Ρωμιοσύνη πάνω στο αναλόγιο του πιάνου του.

«Τη Ρωμιοσύνη μου την είχαν φέρει στο σπίτι γυναίκες κρατουμένων πολλά χρόνια πριν. Είχαν περάσει πρώτα από τον Ρίτσο, που διάλεξε ο ίδιος τα αποσπάσματα από τη δοκιμασία για να μου τα εμπιστευθεί. Όμως τα χειρόγραφα σκεπάστηκαν από άλλα. Χάθηκαν. Ξεχάστηκαν. Ώσπου εκείνη ακριβώς τη στιγμή κάποιο χέρι (χωρίς να ξέρει κανείς το πώς και το γιατί) τα ανέσυρε και τα ακούμπησε στο πιάνο. Είχαν προηγηθεί συγκρούσεις στον Πειραιά με την Αστυνομία. Ο άγριος ξυλοδαρμός και η κακοποίησή μου, γεγονότα που με επηρέασαν βαθιά. Τόσο που, μόλις διάβασα τον πρώτο στίχο «Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό…», κάθισα, όπως ήμουν λερωμένος με λάσπη και αίματα, και συνέθεσα μονορούφι τη Ρωμιοσύνη».

Ο Μίκης Θεοδωράκης κατέληξε να αφιερώσει έναν ολόκληρο δίσκο στο ποίημα του Ρίτσου, ονομάζοντάς τον επίσης «Ρωμιοσύνη», ο οποίος κυκλοφόρησε το 1966. Μάλιστα, μερικά από αυτά τα τραγούδια του δίσκου τραγουδήθηκαν από το κοινό και ερμηνεύθηκαν από πολλούς καλλιτέχνες, ενώ έως και σήμερα, μερικά από αυτά, είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα κομμάτια του συνθέτη, όπως για παράδειγμα το «Αυτά τα δέντρα», το «Όταν σφίγγουν το χέρι» και το «Θα σημάνουν οι καμπάνες».

Ως κατακλείδα του άρθρου θα θυμίσουμε τους πρώτους στίχους της Ρωμιοσύνης, οι οποίοι αποτυπώνουν πλήρως το πνεύμα που ήθελε να αποδώσει ο Γιάννης Ρίτσος. Τα τραγούδια που δημιούργησε στη συνέχεια ο Μίκης Θεοδωράκης, βασισμένα στους στίχους του Ρίτσου, έμελλε να γίνουν σύμβολο της αντίστασης και του αγώνα ενάντια στη χούντα:

«Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,

αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ᾿ τα ξένα βήματα,

αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,

αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο».