Παπαδιαμάντης Χριστούγεννα: Διηγήματα που αξίζει και πρέπει να γνωρίζουμε [vid]
Ο χριστουγεννιάτικος Παπαδιαμάντης -όπως σε όλο το έργο του- είναι ο συνθέτης του πανανθρώπινου κονσέρτου. Η σκληρή όψη της φτώχειας, της τοκογλυφίας και της απονιάς γίνεται ένα με τον ηρωισμό, τη γενναιοδωρία και την αυταπάρνηση.
Τα βάσανα, η στέρηση, ο φόβος, οι κακουχίες, η απώλεια, η χαρά, το γέλιο, με δυο λόγια η ευτυχία και η δυστυχία είναι τα εργαλεία του μεγάλου δημιουργού. Αυτό που μένει, ως παντοτινή κληρονομιά, είναι η αγάπη για τους ανθρώπους. Γι’ αυτό ο Παπαδιαμάντης είναι βαθύτατα νοσταλγικός. Γιατί η νοσταλγία είναι η συνείδηση της αξίας που κρύβεται στο παρελθόν, δηλαδή στα πορτρέτα των ανθρώπων που πέρασαν
Τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι τόσα πολλά σε αριθμό, που θα μπορούσε κανείς να τα ταξινομήσει σε μια ξεχωριστή κατηγορία. Εξάλλου, κυκλοφορούν αρκετές συλλογές που εστιάζουν σ’ αυτά και που έχουν τίτλους όπως «χριστουγεννιάτικα διηγήματα» ή «χριστουγεννιάτικες ιστορίες» αναδεικνύοντας ακριβώς αυτό το λογοτεχνικό κομμάτι.
Όμως, το αδιαμφισβήτητο της χριστουγεννιάτικης θεματολογίας δε σηματοδοτεί ένα αυτόνομο τμήμα στο έργο του Παπαδιαμάντη, αφού τα Χριστούγεννα δεν αποτελούν αφορμή προς αναζήτηση νέων εκφραστικών ή ιδεολογικών διαδρομών. Με άλλα λόγια, τα Χριστούγεννα στον Παπαδιαμάντη δε λειτουργούν ούτε προς τόνωση της θρησκευτικής κατάνυξης ούτε ως πεδίο κατήχησης ή παραγωγής διδαγμάτων ούτε ως ευκαιρία για πάσης φύσεως συγκινησιακή κατανάλωση.
https://www.youtube.com/watch?v=N-xmxHh5W58
Ο Παπαδιαμάντης αντιμετωπίζει τα Χριστούγεννα, όπως και κάθε άλλη θεματογραφία, από την οπτική του λαϊκού βιώματος, που αποδίδεται ακριβώς όπως έχει, χωρίς εξιδανικεύσεις, διδακτισμό ή τυμπανοκρουσίες. Οι γιορτές είναι το αναπόσπαστο μέρος της συνολικής παρουσίας των ανθρώπων ολοκληρώνοντας την εικόνα μιας εποχής τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Κι αυτός είναι ο λόγος που οι χριστουγεννιάτικες ιστορίες συνυφαίνονται αξεδιάλυτα με την καθημερινή ζωή.
Ο ανθρώπινος μόχθος, ο κίνδυνος, η βοή των λαϊκών καφενείων, η αρρώστια, η ξενιτειά, όλα εκείνα που συνθέτουν και αναδεικνύουν το παπαδιαμαντικό μεγαλείο θα ήταν αδύνατο να εκλείπουν από τη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα. Σε τελική ανάλυση, τα Χριστούγεννα, δε θα μπορούσαν να αποδοθούν σαν κάτι ξεκομμένο από τη ζωή των ανθρώπων. Θα ήταν απολύτως αφύσικο, δηλαδή λογοτεχνικά ατυχές.
Οι λογοτεχνικές υπερβολές, που θέλουν τους ανθρώπους να μεταλλάσσονται ή να αποκτούν διαστάσεις αγιοσύνης επηρεασμένοι από το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν ανήκουν στον Παπαδιαμάντη. Στο διήγημα «Χριστόψωμο» η γριά Καντάκαινα προσφέρει στη νύφη της «φαρμακωμένο χρυστόψωμον» προκειμένου να την ξεκάνει. Όταν τελικά, από λάθος, το τρώει ο γιος της και «ενομίσθη ότι ο θάνατος προήλθεν εκ παγώματος…» η Καντάκαινα δε λέει τίποτε και βυθίζεται σε δυστυχισμένα γηρατειά.
Το νόημα της χριστουγεννιάτικης παπαδιαμαντικής ευτυχίας· η εκπλήρωση των εργασιών που θα φέρουν τα προς το ζην και η συντροφιά με τα αγαπημένα πρόσωπα. Ο καπετάν Ηρακλής στο διήγημα «Ο χαραμάδος» είναι πανευτυχής που πέτυχε ευνοϊκό άνεμο κι επέστρεψε στη Σκιάθο από τη Θεσσαλονίκη για Χριστούγεννα. Η αναποδιά που του έτυχε, επειδή δεν μπόρεσε να πουλήσει το φορτίο με τα κρασιά που μετέφερε, έχει ελάχιστη σημασία, αφού, τελικά, τα πούλησε στη Σκιάθο.
Ο μπάρμπα – Στάθης ο Γρούτσος κι ο γιος του ο Στεφανής, στο διήγημα «Το κρυφό Μανδράκι», είναι απόλυτα ευτυχείς, επειδή κατάφεραν να εξασφαλίσουν λίγα αρνιά και να φτάσουν με τη βάρκα στο χωριό χάρη στην εύνοια των ανέμων: «… εις τας δύο μετά τα μεσάνυχτα – την ώραν όπου η χαρμόσυνος κλαγγή των κωδώνων εκάλει τους πιστούς εις την νυκτερινήν ακολουθίαν των Χριστουγέννων».
Ήταν αποσπάσματα από την ανάλυση του Θανάση Μπάντες, με τίτλο: Ο χριστουγεννιάτικος Παπαδιαμάντης