Θεοφάνεια 1966: Μία θρησκευτική τελετή εξελίσσεται σε συμπλοκή

Βρισκόμαστε στο μακρινό και πολυτάραχο 1966. Στην Ελλάδα η κλεψύδρα της Δημοκρατίας ήδη έχει αρχίσει κι αδειάζει επικίνδυνα. Τα τραγικά γεγονότα που έχουν προηγηθεί, έχουν κλονίσει συθέμελα την ομαλότητα του πολιτεύματος.

Το 1963 παρακρατικοί έχουν δολοφονήσει στη Θεσσαλονίκη, τον βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, στα περίφημα «Ιουλιανά» της Αθήνας το 65, σε μια από τις μεγάλες διαδηλώσεις έχει δολοφονηθεί ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας και η αποστασία είναι ιστορικό συμβάν. Η Ελλάδα είχε μπει σε ένα δρόμο χωρίς επιστροφή κι όλα δείχνουν πως η επιβολή μιας δικτατορίας είναι θέμα χρόνου.

Ο εορτασμός λοιπόν δεν μπορούσε να είναι μία ήρεμη δημόσια και ανοιχτή τελετή. Η κοινωνία ήταν σε αναβρασμό με φανερή διάθεση νε μετατρέψει το τελετουργικό γεγονός σε πολιτική διαμαρτυρία. Αλλά κι ο ίδιος ο Γεώργιος Παπανδρέου θεωρεί πως είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία να στείλει μήνυμα δύναμης κατά του Παλατιού. Ο αγιασμός των υδάτων είχε προγραμματιστεί να γίνει στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, τον Πειραιά.Ο Γεώργιος Παπανδρέου αποφασίζει λοιπόν, σε συνεννόηση με τους επιτελείς του κόμματός του, να μετατραπεί η ημέρα του εορτασμού και σε ημέρα αντίστασης.

«Ασχήμιαι χθες εις τον Πειραιά»

Τόσο η κινητοποίηση της Ένωσης Κέντρου όσο και η εκπεφρασμένη θέληση της Αριστεράς να συμμετάσχει στη διαδήλωση [θυμίζουμε ότι στο πρωτοχρονιάτικό του μήνυμα ο βασιλιάς είχε χαρακτηρίσει «μίασμα» τον κομμουνισμό], αναγκάζουν την κυβέρνηση και το Παλάτι να μην ρισκάρει να κάνει την πατροπαράδοτη τελετή στο λιμάνι του Πειραιά, αλλά να την «μετακομίσει» στο γειτονικό Τουρκολίμανο. Όμως αυτό δεν απέτρεψε την ένταση.

Την ημέρα των Θεοφανίων στο λιμάνι λαμβάνει χώρα μία πρωτοφανής σε μέγεθος  συγκέντρωση. Η Ένωση Κέντρου δηλώνει ότι οι συμμετέχοντες ξεπερνούν τις 200.000. Το διεθνές πρακτορείο «Assosciated Press»μιλά για 40.000, ενώ η αστυνομία κάνει λόγο για λιγότερους από 10.000. Στη συγκέντρωση – εκδήλωση δίνει το παρών κι ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου, ο οποίος φθάνει στον Πειραιά με μια τεράστια αυτοκινητοπομπή που ξεκινά από την κατοικία του, στο Καστρί.

Τα συνθήματα που κυριαρχούν, πριν και κατά τη διάρκεια της τελετής είναι το περιβόητο «1-1-4», το αίτημα «Εκλογές», «Δημοκρατία» καθώς επίσης «Παπανδρέου και υιός, η Ελλάδα πάει εμπρός» και «Είσαι ο πρωθυπουργός». Επικρατεί μεγάλος ενθουσιασμός του πλήθους και οι λιμενικοί, θέλοντας να προστατεύσουν τον Γεώργιο Παπανδρέου, του προτείνουν να αναχωρήσει με πλοιάριο. Αυτός αρνείται και επιλέγει να διέλθει ανάμεσα στους οπαδούς του, που τον ζητωκραυγάζουν. Θυμίζουμε ότι είναι η εποχή της «Αποστασίας» και τα πνεύματα είναι ιδιαίτερα οξυμένα.

Σε συνδυασμό με τη δυναμική παρουσία μεγάλους πλήθους, όσα θα ακολουθήσουν μετά το πέρας της θρησκευτικής εορτής, είναι αναπόφευκτα. Μετά το Εν Ἰορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε ακολουθούν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας. Οι πρώτες συμπλοκές ξεκινούν στη διασταύρωση των οδών Γεωργίου Α’ και Βασιλέως Κωνσταντίνου [σήμερα επονομαζόμενη Ηρώων Πολυτεχνείου]. Κι όσο περνά η ώρα ο Πειραιάς μετατρέπεται σε πεδίο μάχης.

Το ξύλο, οι τραυματισμοί και οι συλλήψεις σημαδεύουν την ημέρα. Μεταξύ των διαδηλωτών που συγκρούονται με ένταση με τους αστυνομικούς είναι ο βουλευτής της ΕΔΑ και πρόεδρος της νεολαίας «Λαμπράκη», Μίκης Θεοδωράκης. Σύμφωνα με την αφήγηση του δημοσιογράφου και εξαίρετου στιχουργού Φώντα Λάδη στο βιβλίο του «Μίκης Θεοδωράκης: Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967» έπεφταν με λύσσα σ’ όποιον έβρισκαν στο πέρασμά τους. Ρίχτηκαν πάνω στο Μίκη. Τον τραυμάτισαν. Ένας αρχιφύλακας ούρλιαξε με τη σειρά του: Θεοδωράκη, Βούλγαρε!

Ανακοινώσεις

Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου την επομένη κάνει λόγο για «οχλοκρατική συγκέντρωση». Και δια του υπουργού Δημοσίας Τάξεως, Χρήστου Αποστολάκου, δικαιολογεί την επίθεση της αστυνομίας, υποστηρίζοντας ότι έγινε απόπειρα οργάνωσης πορείας «και η Αστυνομία υπεχρεώθη, δεχθείσα μάλιστα απρόκλητον επίθεσιν, να προστατεύση την κυκλοφορίαν και την ελευθερίαν των πολιτών».

Η νεολαία της Ένωσης Κέντρου [ΕΔΗΝ] στην ανακοίνωσή της εστιάζει στην πρωτοφανή υποδοχή που είχε ο Γεώργιος Παπανδρέου και καλεί τον «αδούλωτο πειραϊκό λαό να αγωνισθεί για την επαναφορά της Δημοκρατίας». Παράλληλα καταγγέλλει τις προσπάθειες των «πραιτωριανών του Αποστολάκου» να «εκφοβίσουν το συγκεντρωμένο πλήθος» και «να διαλύσουν την συγκέντρωση».

Η ΕΔΑ χαιρετίζει την «παλλαϊκή και πανδημοκρατική εκδήλωση» του Πειραιά, «στηλιτεύει την αυλική κυβέρνηση» και επισημαίνει ότι «το βαθύ χάσμα που τη χωρίζει από τον Λαό, ολοένα και περισσότερο διευρύνεται». Και η ελληνική ιστορία καταχωρεί την εορτή των Θεοφανίων του 1966 στα πολιτικά συμβάντα της χώρας.

Πηγή έμπνευσης το συμβάν για τον Μίκη Θεοδωράκη

Το γεγονός αυτό πυροδότησε όμως και την έμπνευση του μουσικού Μίκη Θεοδωράκη, με αποτέλεσμα η ελληνική μουσική να καταχωρίσει στα πεπραγμένα της, ένα σημαντικό έργο, τη Ρωμιοσύνη. Ο ποιητής Ρίτσος από το έργο του «Ρωμιοσύνη» είχε επιλέξει κάποια αποσπάσματα και είχε φροντίσει να φθάσουν στα χέρια του Θεοδωράκη προκειμένου να τα μελοποιήσει. Ο συνθέτης δεν τους δίνει ιδιαίτερη σημασία, και τα αφήνει στην άκρη.

Όταν όμως επιστρέφει σπίτι του μετά τα Θεοφάνια επεισόδια, χτυπημένος, ανακαλύπτει τα ξεχασμένα χειρόγραφα που Ρίτσου κι επηρεασμένος από την ένταση και τα συμβάντα των καιρών, των συνεπαίρνουν. «Έπιασα στα χέρια μου τα χειρόγραφα και όταν διάβασα το στίχο αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό είπα πως έφτασε η ώρα της Ρωμιοσύνης κι έκατσα στο πιάνο».

Και χάρη στην έξαψη της έμπνευσης καταφέρνει και μελοποιεί εννέα τραγούδια από τη «Ρωμιοσύνη». Τα τραγούδια αυτά που μελοποιήθηκαν στον απόηχο των Χριστουγέννων  παρουσιάστηκαν πρώτη φορά, ως συνολικό έργου, στο θέατρο «Κεντρικόν» λίγο πριν το Πάσχα του 1966! Τραγούδια που απέδωσε εκπληκτικά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.