Ψηφιακός εφιάλτης: Εθισμένα σε video games και κινητά τα παιδιά, η νέα ψυχική νόσος
Πόσες φορές έχετε ζητήσει από τα παιδιά σας να απομακρυνθούν από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια για να διαβάσουν; Να κλείσουν το κινητό τηλέφωνο για να κοιμηθούν; Ή να σταματήσουν να σκρολάρουν ακατάπαυστα στα κοινωνικά δίκτυα και να συναντηθούν επιτέλους από κοντά με τους φίλους τους; Ταυτίζεστε; Δεν είστε οι μόνοι.
Το ίδιο κάνουν εκατομμύρια γονείς παγκοσμίως. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, χαρακτήρισε τον εθισμό των ανηλίκων στα ψηφιακά παιχνίδια, ως τη νέα ψυχική νόσο στο ταξινομικό σύστημα των ψυχικών διαταραχών, μας λέει ο Κωνσταντίνος Σιώμος, ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο…
«Η πραγματικότητα είναι ότι τα τελευταία 20 χρόνια που μελετάμε το φαινόμενο, φαίνεται σε όλες τις επιδημιολογικές μελέτες, αύξηση του επιπολασμού της διαταραχής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στην παρατήρηση αυτή, θέσπισε τη διαταραχή ηλεκτρονικού παιχνιδιού, ως μια νέα διαταραχή, ως μια νέα ψυχική νόσο.»
-Από ποια ηλικία μπορεί να ξεκινήσει ένα παιδί να παρουσιάζει αυτόν τον εθισμό;
- «Έχω κάνει πραγματογνωμοσύνη για δικαστική χρήση, παιδιού εθισμένου στο gaming, δέκα χρόνια πριν, στην ηλικία των 9 ετών. Παρατηρούμε όλο και μικρότερες ηλικίες. Ειδικά στην εξάρτηση από το gaming. Είναι η μοναδική εξάρτηση που αναπτύσσεται μέρα με τη μέρα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Δηλαδή οι γονείς βλέπουν το παιδί και την αλληλεπίδραση, πόσο πιο ισχυρή γίνεται μέρα με τη μέρα. Στις άλλες εξαρτήσεις, αυτό δεν θα το δουν οι γονείς. Ούτε όταν το παιδί θα καπνίσει, ούτε όταν θα πάρει ουσίες… Άρα το βλέπουν να εξελίσσεται κάθε μέρα.»
«Ο εθισμός στο gaming, λειτουργεί όπως και οι χημικοί εθισμοί. Εκλύεται η ορμόνη της ντοπαμίνης»
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πότε πρέπει να χτυπήσει καμπανάκι στους γονείς, σε σχέση με τις ώρες που περνά ένα παιδί, για λόγους ψυχαγωγίας και όχι εκπαιδευτικούς, στο διαδίκτυο;
Σύμφωνα με τον κύριο Σιώμο, όταν μιλάμε για κλινικές περιπτώσεις εθισμένων εφήβων και παιδιών, μιλάμε περίπου για 6 ώρες την ημέρα, κατά μέσο όρο…
« Από εκεί και πέρα όμως και άνω των 2 ωρών την ημέρα επαφή με οθόνη για ψυχαγωγικούς σκοπούς, δηλαδή τα παιδιά που είναι σε επαφή με οθόνη πάνω από το χρόνο μιας ταινίας, βλέπουμε ότι έχουν σοβαρά προβλήματα στην οργάνωση της καθημερινότητας. Δηλαδή να πάνε στα φροντιστήριά τους. Να κάνουν ψυχαγωγικές δραστηριότητες διαφορετικές. Δηλαδή τα παιδιά που ψυχαγωγούνται άνω των δύο ωρών, έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε σχέση με εκείνα που είναι κάτω των 2 ωρών την ημέρα για ψυχαγωγικούς σκοπούς.»
Τι είναι αυτό που αισθάνονται τα παιδιά και αδυνατούν να πατήσουν το off από τις οθόνες τους; Ο έγκριτος επιστήμονας και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, που ασχολείται δεκαετίες τώρα με αυτό το θέμα, μας εξηγεί πως τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να ανταμείβουν το παιδί με έναν άμεσο τρόπο, οπότε εκλύεται ντοπαμίνη. Η ουσία που «κρύβεται» πίσω από την εθιστική συμπεριφορά…
«Τα παιδιά , αισθάνονται μια ευφορία την ώρα που ψυχαγωγούνται στο ψηφιακό περιβάλλον του παιχνιδιού ή τα μεγαλύτερα παιδιά στο ψηφιακό περιβάλλον των κοινωνικών δικτύων ή στο ψηφιακό περιβάλλον των άλλων δικτύων που βλέπουν βίντεο και παίρνουν την πληροφορία με αυτόν τον τρόπο. Η ορμόνη που κυκλοφορεί είναι η ορμόνη της ντοπαμίνης. Η ορμόνη της ευφορίας. Αυτό είναι μια ολόκληρη βιολογία και αυτή η βιολογία είναι σημαντική στην ανάπτυξη των εθισμών, των εξαρτήσεων. Είτε μιλάμε για συμπεριφορικούς εθισμούς, όπως το gaming, είτε για χημικούς εθισμούς, που πάλι η ντοπαμίνη βρίσκεται από πίσω.»
Με λίγα λόγια, όσο ακραίο και αν ακούγεται στα αυτιά των γονέων, τα παιδιά -ακόμα και των πρώτων τάξεων του δημοτικού- αναζητούν μας λέει ο Δημήτρης Παπαδημητριάδης, ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, τη «δόση» τους για να νιώσουν ξανά αυτήν την ευφορία!
«Όλοι οι μηχανισμοί των εξαρτήσεων αξιοποιούν το σύστημα του νευροδιαβιβαστή της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και αυτό συνεπάγεται ότι όταν κάνει ένας άνθρωπος μια οποιαδήποτε εξαρτητική ενέργεια η οποία επαναλαμβάνεται και προσφέρει μια ευφορία σύντομη με μικρά σφηνάκια ντοπαμίνης -αυτού του νευροδιαβιβαστή που είναι συνυφασμένος με το ευφορικό συναίσθημα- αναζητούν μετά ξανά τη «δόση» τους. Δηλαδή επιδιώκουν να επαναλάβουν μια συμπεριφορά η οποία θα ξαναδώσει αυτήν την έκκριση της ντοπαμίνης και θα επιστρέψει κάποιος σε αυτό το συναίσθημα της ευφορίας και την ψυχική κατάσταση της διέγερσης. Οπότε αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημα με τις οθόνες.»
Παραμελούν μαθήματα, φίλους και κανόνες υγιεινής
Όπως κάθε εθισμός , έτσι και αυτός δεν θα μπορούσε παρά να έχει και αρκετές επιπτώσεις, τόσο στην καθημερινότητα του παιδιού που έχει χάσει το μέτρο, όσο και στις οικογενειακές σχέσεις που διαταράσσονται, μας εξηγεί ο κύριος Παπαδημητριάδης…
«Ο εθισμός αυτός, έχει και μια σειρά από συνέπειες. Αυτό που μας ενδιαφέρει για να απασχοληθούμε με αυτό ως ένα παθολογικό ζήτημα πια, είναι η δυσλειτουργία την οποία ενδεχόμενα προκαλεί. Δηλαδή τα συμπτώματα…
- Οι ακαδημαϊκές επιδόσεις. Οι συνεχείς περισπάσεις, που προσφέρουν οι συσκευές μπορεί να παρεμποδίζουν την ικανότητα των παιδιών να συγκεντρώνονται και να απασχολούνται σε βάθος με τα ακαδημαϊκά τους καθήκοντα…
- Διαταραχές ύπνου. Βλέπουμε ότι ο συνολικός χρόνος χρήσης της οθόνης, ιδίως πριν τον ύπνο, επηρεάζει τις συνήθειες του ύπνου των παιδιών, οδηγώντας σε μειωμένη ποιότητα του ύπνου, που με τη σειρά της επηρεάζει επίσης τη συνολική ψυχική ευημερία και τις γνωστικές λειτουργίες που είναι απαραίτητες σε αυτές τις ευαίσθητες ηλικίες.
- Η κοινωνική απομόνωση. Δηλαδή παρά τη συνδεσιμότητα που προσφέρουν αυτές οι συσκευές, συμβάλλουν σε σχήματα απομόνωσης και μοναξιάς μεταξύ των παιδιών. Μια έρευνα του 2018 έδειξε ότι επηρεάζεται η συναισθηματική ανάπτυξη και η ψυχική υγεία των παιδιών. Και αυτό οφείλεται και στο επόμενο στοιχείο.
- Στη μειωμένη αυτοαντίληψη. Δηλαδή μια κουλτούρα σύγκρισης που δημιουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η οποία επηρεάζει πολύ την αυτοεκτίμηση και την εικόνα του σώματος των παιδιών. Βλέπουμε ότι συμβάλει, για παράδειγμα, στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, όπως είναι η ψυχογενής ανορεξία, οδηγώντας σε άγχος, κατάθλιψη και άλλα ζητήματα, επειδή υπάρχει συνεχώς αυτή η σύγκριση μεταξύ ενός παιδιού με ένα άλλο παιδί, με έναν ενήλικα ακόμα χειρότερα…
- Επίσης, ένα από τα προβλήματα που διαπιστώνουμε, είναι ότι αυξάνεται ο κίνδυνος παχυσαρκίας και θα συνδεθούν με αυτό προβλήματα υγείας από τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, λόγω της πολύωρης ενασχόλησης.»
Όλα τα παραπάνω, είναι η πραγματικότητα που βιώνουν οι οικογένειες σε πολλά σπίτια, εντός και εκτός συνόρων. Ποια είναι λοιπόν η λύση; Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας;
Σύμφωνα με τους επιστήμονες -όπως και σε τόσες άλλες περιπτώσεις- η απάντηση είναι μια σύμφωνα με τον ψυχίατρο Παιδιών και Εφήβων, Κωνσταντίνο Σιώμο. Η πρόληψη!
«Τι λέμε εμείς οι παιδοψυχίατροι; Πρώιμη ανίχνευση και πρώιμη παρέμβαση. Πώς αξιολογούνται τα παιδιά αυτά συνήθως που κάνουν κακή χρήση της τεχνολογίας; Πρώτη, Δευτέρα δημοτικού. Εκεί που αρχίζουν οι μαθησιακές δυσκολίες. Εκείνη την χρονική περίοδο είναι πολύ σημαντικό να γίνει μια αξιολόγηση από ειδικό, της διαδικτυακής συμπεριφοράς του παιδιού. Διότι τότε θα γίνει συμβουλευτική καθοδήγηση του παιδιού και των γονέων, ώστε να τροποποιηθούν οι παθολογικές ή οι καταχρηστικές συμπεριφορές στο ψηφιακό περιβάλλον. Κι αυτό αν αλλάξει στα 6, 7 έτη του παιδιού και το κρατήσουν αυτό οι γονείς, ενδεχομένως θα αποτελέσει την «ασπίδα» στη μετεξέλιξη της κατάχρησης σε εθισμό.»
