Όταν στη Γιάλτα οι «τρεις Μεγάλοι»... μοίρασαν τον κόσμο

Μία από τις πιο ιστορικές διασκέψεις που έχουν γίνει ποτέ στα χρονικά, αναμφίβολα είναι αυτή που ξεκίνησε, σαν σήμερα, στις 4 Φεβρουαρίου 1945, στη Γιάλτα.

Οι πολέμαρχοι των μεγάλων δυνάμεων είχαν μαζευτεί για να αποφασίσουν πώς θα μοιράσουν τον κόσμο, μετά τη διαφαινόμενη ήττα του Άξονα, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην περίφημη διάσκεψη στη Γιάλτα της Κριμαίας, συμμετείχαν ο Φράνκλιν Ρούσβελτ, ο Γιόζεφ Στάλιν και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ: οι ηγέτες των συμμαχικών δυνάμεων των ΗΠΑ, της ΕΣΣΔ και του Ηνωμένου Βασιλείου.

Μάλιστα, ο Στάλιν, που φοβόταν τις πτήσεις με αεροπλάνο, είχε αρνηθεί να ταξιδέψει πιο μακριά. Αν και ο Ρούσβελτ επιθυμούσε η σύνοδος να πραγματοποιηθεί σε κάποιο σημείο της Μεσογείου, ο Στάλιν επέμενε ότι οι γιατροί του δεν του επέτρεπαν μεγάλα ταξίδια. Ο Ρούζβελτ υποχώρησε, αν και η υγεία του ήταν πολύ περισσότερο κλονισμένη.

Φυσικά, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη λήξει, όμως με τον Κόκκινο Στρατό να προελαύνει στην Κεντρική Ευρώπη καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του, ήταν απλά ζήτημα χρόνου. Ειδικότερα, η ήττα της ναζιστικής Γερμανίας φάνταζε αναπόφευκτη τουλάχιστον από το προηγούμενο φθινόπωρο, όμως ο Αδόλφος Χίτλερ δεν θα αυτοκτονούσε παρά στις 30 Απριλίου.

Με τη διαίρεση και την κατοχή της Γερμανίας να έχουν ήδη συμφωνηθεί, οι περισσότερες αποφάσεις που λήφθηκαν στη Γιάλτα είχαν να κάνουν με την ισορροπία μεταξύ των δημοκρατικών και των κομμουνιστικών δυνάμεων.

Γιατί ο Στάλιν ήταν ο «νικητής» της Γιάλτας

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να επισημανθεί πως, με απλά λόγια, ο Στάλιν ήταν ο «νικητής» της διάσκεψης καθώς οι Σύμμαχοι πίστεψαν τις υποσχέσεις του, για παράδειγμα πως θα διεξάγονταν ελεύθερες εκλογές σε όλη την κατεχόμενη Ανατολική Ευρώπη: στην Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.

Υπέθεταν (όπως αποδείχθηκε λανθασμένα) πως θα είχαν ανάγκη τη βοήθεια της ΕΣΣΔ για να νικήσουν την Ιαπωνία κι αυτό αποτελούσε ισχυρό κίνητρο για να δεχθούν τις διαβεβαιώσεις του Στάλιν. Εξασφαλίστηκε πως, μέσα σε δύο με τρεις μήνες από την παράδοση των Γερμανών, θα λάμβανε μέρος στην ανατολική αυτή σύγκρουση και η Σοβιετική Ένωση.

Ωστόσο, όταν έγινε στα τέλη Ιουλίου η μεταγενέστερη διάσκεψη του Πότσδαμ, «η άμεση και ολοκληρωτική συντριβή» της Ιαπωνίας επίσης έμοιαζε δεδομένη. Οι δύο ατομικές βόμβες έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι στις αρχές Αυγούστου, διασφαλίζοντας την παράδοση της Ιαπωνίας δίχως να χρειαστεί να εισβάλλουν χερσαίες δυνάμεις στα εδάφη της.

Δεδομένου πως τότε πια η ΕΣΣΔ είχε καταλάβει την Ανατολική Ευρώπη, τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ηνωμένο Βασίλειο θεώρησαν πως δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά για να επηρεάσουν τις ενέργειες του Στάλιν. Όπως το έθεσε ένα μέλος της αμερικανικής αποστολής, «το ζήτημα δεν ήταν τι θα αφήναμε τους Ρώσους να κάνουν, αλλά τι μπορούσαμε να τους πείσουμε να κάνουν».

Τι αποφασίστηκε στη Γιάλτα

Η διάσκεψη αυτή έμεινε στην ιστορία ως «Η Διάσκεψη της Γιάλτας» καθώς πραγματοποιήθηκε στο μέγαρο της Λιβάντια (Livadia) που βρίσκεται κοντά στην πόλη της Γιάλτας.

Η σύνοδος αυτή θεωρείται ιστορικής σπουδαιότητας, κυρίως λόγω των θεμάτων που διαπραγματεύτηκαν οι «Τρεις Μεγάλοι» (The big three, όπως ήταν τότε το προσωνύμιό τους). Είχε να κάνει με τη μεταπολεμική πολιτική που θα ακολουθούσαν σχετικά με τις χώρες που είχε καταλάβει η ναζιστική Γερμανία αλλά και με την τύχη των χωρών που είχαν συμμαχήσει με αυτήν.

Έτσι, επί επτά ημέρες οι αρχηγοί των κρατών - νικητών καθόριζαν τη μορφή που θα είχε ο μεταπολεμικός κόσμος. Για καθέναν από τους ηγέτες η διάσκεψη είχε εξαιρετική σημασία, καθώς ο πόλεμος όδευε προς το τέλος του.

Ο Κόκκινος Στρατός απείχε μόλις 100 χλμ. από το Βερολίνο και η κατάρρευση της Γερμανικής κυριαρχίας ήταν ζήτημα χρόνου. Οι Βρετανοί ήθελαν να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν από την προπολεμική «υγειονομική ζώνη» γύρω από την ΕΣΣΔ. Τις ΗΠΑ απασχολούσε κυρίως ο παράγοντας Ιαπωνία, ο Ειρηνικός Ωκεανός καθώς και η είσοδος της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, κάτι που επιθυμούσαν διακαώς. Έτσι, λοιπόν, στη Διάσκεψη της Γιάλτας:

• Επισημοποιήθηκε η πρόθεση για τη δημιουργία του ΟΗΕ
• Απορρίφθηκε η πρόταση των Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ για διαμελισμό της Γερμανίας
• Αποφασίστηκε η εκμηδένιση του γερμανικού μιλιταρισμού και ναζισμού, για να μην μπορέσει ξανά η Γερμανία να απειλήσει την παγκόσμια ειρήνη.

Τελικά, στις 11 Φεβρουαρίου του 1945, οι «Τρεις Μεγάλοι» της Γης έδωσαν τα χέρια και μοίρασαν τον πλανήτη στα δύο...

Η Διάσκεψη της Γιάλτας έμελλε να είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίστηκε ο Ψυχρός Πόλεμος. Ο καταστατικός χάρτης για τον τερματισμό του πολέμου θα δίχαζε τον κόσμο για τις επόμενες δεκαετίες, με την Ανατολική Ευρώπη να χωρίζεται στα δύο και επανενώνεται πολλά χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του 1990.