Σαν σήμερα η Συμφωνία της Βάρκιζας: Ο ΕΛΑΣ παραδίδει τα όπλα στη λήξη των «Δεκεμβριανών»

Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι γαλανόλευκες σημαίες κυματίζουν στην Αθήνα. Οι Ναζί έχουν χάσει, ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει και οι Γερμανοί στρατιώτες αποχωρούν σταδιακά από την Ελλάδα. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έχει λήξει και η χώρα απελευθερώνεται, αλλά η ειρήνη δεν θα κρατήσει για πολύ.

Η ανασυγκρότηση του εθνικού στρατού, η αντιμετώπιση που θα πρέπει να τύχουν οι δοσίλογοι και οι ταγματασφαλίτες της κατοχικής περιόδου και ο αφοπλισμός των ανταρτών ήταν οι βασικές διαφορές της ελληνικής κυβέρνησης και του ΕΑΜ. Στις 3 Δεκεμβρίου ξεσπούν μάχες στο κέντρο της πρωτεύουσας, τα τραγικά εμφυλιοπολεμικά γεγονότα ξεκινούν συνεπικουρούμενα από τις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις, παίρνοντας την ονομασία «Δεκεμβριανά.»

Για περισσότερο από ένα μήνα κράτησε ο εμφύλιος σπαραγμός, βρίσκοντας νικήτριες τις κυβερνητικές δυνάμεις με την πολύτιμη αρωγή του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώθηκαν, στο τέλος, να αποσυρθούν στις 5 Ιανουαρίου 1945. Το στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ έχασε περίπου 3.000 άνδρες, ενώ περίπου 7.000 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Από την άλλη πλευρά σκοτώθηκαν 3.500 άνδρες, ενώ, οι Εγγλέζοι μέτρησαν 300 απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, με τις μάχες στην πρωτεύουσα να στιγματίζονται από πρωτοφανείς αγριότητες.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας

Σαν σήμερα, στις 12 Φεβρουαρίου 1945, υπογράφεται από τον τότε πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα και το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο η συμφωνία για την κατάπαυση του πυρός και την παράδοση του οπλισμού από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Οι ηττημένοι των «Δεκεμβριανών» έπρεπε να παραδώσουν τουλάχιστον 41.500 τυφέκια, 1.050 οπλοπολυβόλα, 650 υποπολυβόλα, 315 πολυβόλα, 55 ομαδικοί όλμοι, 107 ατομικοί όλμοι, 32 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων και 45 συσκευές ασυρμάτου.

Με την ολοκλήρωση της παράδοσης, οι Βρετανοί που επέβλεπαν τη διαδικασία διαπίστωσαν πως το νούμερο των παραδοθέντος πολεμικού υλικού ήταν μεγαλύτερο, κάτι που θεωρήθηκε ως «απόδειξη ειλικρινών προθέσεων.» 

Την κυβερνητική αντιπροσωπεία στη συμφωνία της Βάρκιζας, που τελικώς υπογράφηκε στην όμορη Βάρη στη βίλα του πολιτικού Κανελλόπουλου, αποτελούσαν οι Ιωάννης Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών, Περικλής Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών, και Ιωάννης Μακρόπουλος, υπουργός Γεωργίας. 

Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ απαρτίζονταν από τους Γεώργιο Σιάντο, γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Δημήτριο Παρτσαλίδη, γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, και Ηλία Τσιριμώκου, γενικό γραμματέα της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας.

Στα «χαμένα αρχεία» του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, αναφέρεται η ριζική διπλή διαφωνία του Άρη Βελουχιώτη με τη συμφωνία, αλλά και με τον αφοπλισμό των συντρόφων του. Το ΚΚΕ τον αποκήρυξε και ο Βελουχιώτης συγκέντρωσε όσους αντάρτες μπορούσε συνεχίζοντας τον αγώνα μόνος. Τελικά, το 2011, μόλις 66 χρόνια αργότερα το Κομμουνιστικό Κόμμα παραδέχθηκε ότι η απόφαση του Βελουχιώτη ήταν σωστή κάτι που επέφερε την πολιτική του αποκατάσταση.

Ωστόσο, η συμφωνία της Βάρκιζας περιείχε «αδυναμίες» και νομικά κενά, στα οποία ήρθαν να προστεθούν η έλλειψη ουσιαστικής συνεννόησης μεταξύ των δύο πλευρών. Ενώ με την υπογραφή της συνθήκης παραχωρούνταν αμνηστία στους αντάρτες, δεν λήφθηκε η πρόνοια για τα ποινικά αδικήματα που διαπράχθηκαν στην περίοδο των «Δεκεμβριανών».

Αυτή η παράλειψη θα επιφέρει τραγικά αποτελέσματα στην Ελλάδα, αφού το κύμα αντεκδικήσεων -όχι μόνο εναντίον των κομμουνιστών αλλά και πολιτών που συμπαθούσαν το ΕΑΜ- θα λάβει μεγάλες διαστάσεις. Λόγω της Συμφωνίας το ΚΚΕ παρέμεινε τύποις νόμιμο έως τις 27/12/1947, όταν τέθηκε εκτός νόμου με την εφαρμογή του «Ιδιωνύμου».