Στον «αέρα» τα σχέδια της Gazprom για κόμβο φυσικού αερίου στην Τουρκία

Σε αναστολή τέθηκαν τα σχέδια της Gazprom  για τη δημιουργία νέου κόμβου διανομής φυσικού αερίου στην Τουρκία, χάνοντας έτσι την ευκαιρία να επανακτήσει μέρος των ευρωπαϊκών αγορών, τις οποίες είχε απολέσει μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Με τους αγωγούς Nord Stream προς τη Γερμανία εκτός λειτουργίας και τη συμφωνία διέλευσης μέσω Ουκρανίας να λήγει το 2024, η Gazprom είχε εξετάσει το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει την Τουρκία, ήδη συνδεδεμένη μέσω δύο σημαντικών ρωσικών αγωγών, ως εναλλακτική διέξοδο για την Ευρώπη. Ωστόσο, μετά από μήνες εκτενούς αξιολόγησης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το εγχείρημα δεν είναι βιώσιμο και έχει σε μεγάλο βαθμό παγώσει τις σχετικές εργασίες, σύμφωνα με πηγές που επικαλείται το Bloomberg.

Η εγκατάλειψη αυτού του σχεδίου στερεί από τη Gazprom μια πιθανή λύση για να ανακτήσει μέρος των εξαγωγών της στην Ευρώπη, οι οποίες πριν από τον πόλεμο απέφεραν περίπου 8 δισεκατομμύρια δολάρια μηνιαίως. Κάποια στελέχη της εταιρείας είχαν εξ αρχής επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα ενός τουρκικού κόμβου.

Παρά το γεγονός ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συνέχισε να παρουσιάζει δημόσια την πρόταση μέχρι τον Οκτώβριο του 2023, το σχέδιο αντιμετώπιζε σημαντικές προκλήσεις. Η Τουρκία δεν διαθέτει εφεδρική δυναμικότητα εξαγωγικών αγωγών προς τη νότια Ευρώπη, ενώ η Άγκυρα δεν ήταν διατεθειμένη να παραχωρήσει στη Gazprom τη δυνατότητα από κοινού εμπορίας του φυσικού αερίου, προκειμένου να διατηρήσει η ίδια τον έλεγχο του κόμβου. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά στη διαμόρφωση νομοθετικής πρότασης για ολικό εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έως τα τέλη του 2027.

Η ιδέα του κόμβου στην Τουρκία

Τον Οκτώβριο του 2022, λίγες εβδομάδες μετά την ύποπτη έκρηξη στους αγωγούς Nord Stream, ο Πούτιν παρουσίασε για πρώτη φορά την ιδέα ενός τουρκικού κόμβου φυσικού αερίου. Με δεδομένη τη σταδιακή απώλεια ενεργειακής επιρροής του Κρεμλίνου στην περιοχή, ο Πούτιν πρότεινε την κατασκευή επιπλέον αγωγών μέσω της Μαύρης Θάλασσας, ώστε η Τουρκία να μπορεί να διοχετεύει ροές ισοδύναμες με τη χωρητικότητα του κατεστραμμένου Nord Stream (περίπου 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως). Παρά το υψηλό κόστος, τόνιζε ότι το έργο θα ήταν «οικονομικά βιώσιμο» και πιο ασφαλές από άλλες ευρωπαϊκές διαδρομές.

Σύμφωνα με πληροφορίες του Bloomberg, η ιδέα αυτή δεν προήλθε απευθείας από τη Gazprom, αλλά μάλλον από πολιτικούς κύκλους κοντά στο Κρεμλίνο. Στελέχη της εταιρείας εξέφρασαν έκπληξη όταν ο Πούτιν άρχισε να προωθεί δημοσίως το σχέδιο, ωστόσο ο εξαγωγικός βραχίονας της Gazprom ενεργοποίησε άμεσα τις διαδικασίες μελέτης του.

Για ορισμένους εργαζόμενους της Gazprom Export, το εγχείρημα φαινόταν ως μία νέα αρχή, ο δίαυλος που θα τους επέτρεπε να παραμείνουν ενεργοί μετά την απώλεια σημαντικού μέρους της διεθνούς αγοράς. Στην Τουρκία, η πρόταση βρήκε επίσης υποστηρικτές, καθώς η χώρα επιδιώκει ρόλο περιφερειακού κόμβου εμπορίας φυσικού αερίου με δικό της δείκτη τιμών.

Λογιστικές και τεχνικές δυσκολίες

Παρά το αρχικό ενδιαφέρον της Άγκυρας και τις διαβεβαιώσεις από τη Μόσχα ότι οι διαπραγματεύσεις θα ολοκληρώνονταν μέσα σε λίγους μήνες, το έργο δεν προχώρησε σε καμία ουσιαστική φάση κατασκευής. Στα πρώτα στάδια, η Τουρκία σκοπεύοντας να διατηρήσει τον έλεγχο του εμπορίου στο νέο κόμβο, σκόπευε να προβαίνει η ίδια στη διαχείριση και πώληση του αερίου, αφήνοντας τη Gazprom αποκλειστικά στον ρόλο προμηθευτή. Η ρωσική εταιρεία αντέδρασε αρνητικά σε αυτή τη ρύθμιση, καθώς θα σήμαινε μεγάλη μείωση της επιρροής της.

Επιπλέον, η υπάρχουσα δυναμικότητα των τουρκικών αγωγών προς κράτη-μέλη της Ε.Ε. (π.χ. Ελλάδα, Βουλγαρία) κρίθηκε ανεπαρκής για τη μεταφορά σημαντικών ποσοτήτων φυσικού αερίου. Η περιορισμένη δυνατότητα διασυνοριακών ροών υπονόμευσε την προοπτική ενός κόμβου πλήρους κλίμακας με δική του αγορά και βάθος τιμολόγησης.

Η βαθμιαία εγκατάλειψη του σχεδίου

Παρά τις δημόσιες δηλώσεις του Πούτιν τον Οκτώβριο του 2023, σύμφωνα με τις οποίες «η ιδέα παραμένει στο τραπέζι» και θα συνέβαλε στη δημιουργία «ισορροπημένων μηχανισμών τιμολόγησης» για το ρωσικό αέριο, υπήρχαν σαφή σημάδια ότι η προοπτική συρρικνωνόταν. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε ήδη αποκλείσει την αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων ρωσικού αερίου στην Τουρκία, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη ενός μεγάλου κόμβου.

Στελέχη της Gazprom, τόσο εσωτερικά όσο και σε επαφές με αξιωματούχους της Τουρκίας, έχουν πλέον αποσύρει το θέμα από την ατζέντα. Η τουρκική πλευρά διατηρεί ακόμη ενδιαφέρον για κοινή επιχείρηση, ωστόσο παραδέχεται ότι η διαδικασία έχει καθυστερήσει σημαντικά.

Η απόφαση της Gazprom να παγώσει το σχέδιο δεν επηρεάζει τις υφιστάμενες εμπορικές συναλλαγές με την Τουρκία, η οποία παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους πελάτες ρωσικού αερίου. Ωστόσο, καταδεικνύει ότι κάτω από τις τρέχουσες πολιτικές συνθήκες η Ρωσία—πρώην κορυφαίος προμηθευτής ευρωπαϊκού αερίου μέσω αγωγών—διαθέτει πλέον ελάχιστες εναλλακτικές για να ανακτήσει την παλαιότερη επιρροή της στην περιοχή.