Τι συμβαίνει στην Αίτνα και πόσο επικίνδυνο είναι: Οι επιστήμονες εξηγούν - Εντυπωσιακές εικόνες

Η Αίτνα, ένα από τα πιο διάσημα ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο, έκανε ξανά αισθητή την παρουσία της το πρωί της Δευτέρας 3 Ιουνίου. Στην ανατολική ακτή της Σικελίας, βόρεια της πόλης Κατάνια, ένα τεράστιο σύννεφο από τέφρα, καυτά αέρια και θραύσματα βράχων εκτοξεύτηκε στον ουρανό, οδηγώντας σε «άτακτη» φυγή τους τουρίστες που εκείνη την ώρα επισκέπτονταν την περιοχή.

Η έκρηξη ήταν εντυπωσιακή και αποτυπώθηκε σε δεκάδες φωτογραφίες και βίντεο που έκαναν το γύρο του διαδικτύου. Ωστόσο, δεν προκάλεσε τραυματισμούς ή ζημιές, ενώ δεν επηρέασε σχεδόν καθόλου τις πτήσεις πάνω από τη Σικελία.

Η Αίτνα στην Ιταλία είναι το μεγαλύτερο ενεργό ηφαίστειο της Ευρώπης και οι εκρήξεις της δεν είναι σπάνιες. Συνήθως αυτές περιγράφονται ως «Στρομπολιανές εκρήξεις», αν και το χθεσινό συμβάν μπορεί να μην κατατάσσεται σε αυτήν την κατηγορία.

Τι συνέβη στην Αίτνα

Η έκρηξη ξεκίνησε με αύξηση της πίεσης στα θερμά αέρια μέσα στο ηφαίστειο. Αυτό οδήγησε στην κατάρρευση μέρους από τους κρατήρες στην κορυφή της Αίτνας, σύμφωνα με την Teresa Ubide, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Πυριγενή Πετρολογία και Ηφαιστειολογία στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία.

Η κατάρρευση πυροδότησε αυτό που ονομάζεται πυροκλαστική ροή: ένα ταχέως κινούμενο σύννεφο τέφρας, θερμού αερίου και θραυσμάτων βράχων που εκτοξεύεται από το εσωτερικό του ηφαιστείου στην ατμόσφαιρα.

Στη συνέχεια, όπως εξηγεί η Teresa Ubide στην ανάλυσή της στο The Conversation, η λάβα άρχισε να ρέει προς τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις στην πλαγιά του βουνού. Αυτές οι ροές λάβας τώρα ψύχονται. Το βράδυ της Δευτέρας, το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Ιταλίας ανακοίνωσε ότι η ηφαιστειακή δραστηριότητα είχε τελειώσει.

Τι είναι η «Στρομπολιανή έκρηξη»

Οι ηφαιστειολόγοι ταξινομούν τις εκρήξεις ανάλογα με το πόσο σφοδρές είναι. Οι πιο σφοδρές εκρήξεις τείνουν να είναι πιο επικίνδυνες, επειδή κινούνται πιο γρήγορα και καλύπτουν μεγαλύτερη περιοχή.

Στο ηπιότερο άκρο αυτής της κλίμακας βρίσκονται οι εκρήξεις τύπου Χαβάης. Οι εικόνες αυτές κάνουν συχνά το γύρο του κόσμου: λάβα που ρέει ήρεμα στην πλαγιά του ηφαιστείου. Η λάβα καταστρέφει οτιδήποτε συναντήσει, αλλά είναι ένα σχετικά τοπικό φαινόμενο.

Καθώς οι εκρήξεις γίνονται πιο ισχυρές, εκτοξεύουν τέφρα και θραύσματα βράχων σε μεγαλύτερη απόσταση.

Στο άλλο άκρο της κλίμακας, οι εκρήξεις με τη μεγαλύτερη ένταση ονομάζοντε πλίνιες. Το όνομά τους προέρχεται από τον Ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο τον νεότερο, που περιέγραψε μια τέτοια καταστροφική έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Αυτή η έκρηξη έθαψε τις ρωμαϊκές πόλεις Πομπηία και Ηράκλειο (Ερκολάνο) κάτω από τόνους ηφαιστειακής τέφρας, με τους αρχαιολόγους της σύγχρονης εποχής να ανακαλύπτουν εντυπωσιακά στοιχεία ενός ολόκληρου πολιτισμού «παγωμένα στο χρόνο».

Σε μια πλίνια έκρηξη, θερμά αέρια, τέφρα και βράχοι μπορούν να εκτοξευτούν αρκετά ψηλά, φτάνοντας στη στρατόσφαιρα. Όταν αυτή η πελώρια «στήλη» καταρρέει, τα συντρίμμια πέφτουν στη Γη και μπορούν να προκαλέσουν τρομακτική καταστροφή σε μια τεράστιας έκτασης περιοχή.

Υπάρχουν όμως και οι «Στρομπολιανές εκρήξεις». Πήραν το όνομά τους από το ηφαίστειο Στρόμπολι, το οποίο επίσης βρίσκεται σε ένα νησί της Ιταλίας και εκρήγνυται με αρκετά μικρή ένταση κάθε 10 έως 20 λεπτά. Λόγω αυτής της φυσικής δραστηριότητας, το Στρόμπολι λειτουργεί από την αρχαιότητα ως «φυσικός» φάρος για τους ναυτικούς, παίρνοντας μάλιστα το προσωνύμιο ο «Φάρος της Μεσογείου».

Σε μια «Στρομπολιανή έκρηξη», κομμάτια βράχου και τέφρας μπορεί να ταξιδέψουν δεκάδες ή εκατοντάδες μέτρα στον αέρα, σπάνια όμως πάνε πιο μακριά. Η πυροκλαστική ροή από την χθεσινή έκρηξη στην Αίτνα ήταν μάλλον λίγο πιο έντονη από αυτήν της «Στρομπολιανής έκρηξης», επομένως μάλλον δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε αυτήν την κατηγορία.

Μπορούμε να προβλέψουμε τις εκρήξεις ηφαιστείων;

Όπως τονίζει η Teresa Ubide, οι ηφαιστειακές εκρήξεις μοιάζουν λίγο με τον καιρό. Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν λεπτομερώς, αλλά είμαστε πολύ καλύτεροι από ό,τι παλιά στην πρόβλεψή τους.

Για να κατανοήσουμε τι θα κάνει ένα ηφαίστειο στο μέλλον, πρέπει πρώτα να γνωρίζουμε τι συμβαίνει μέσα σε αυτό, τη στιγμή που το μελετάμε.

Για παράδειγμα, πριν από μια έκρηξη, το μάγμα ταξιδεύει από τα βάθη της Γης προς την επιφάνεια. Κατά τη διαδρομή, σπρώχνει τους βράχους και μπορεί να προκαλέσει σεισμούς. Αν καταγράψουμε τις δονήσεις αυτών των σεισμών, μπορούμε να παρακολουθήσουμε το ταξίδι του μάγματος από τα βάθη.

Το ανερχόμενο μάγμα μπορεί επίσης να κάνει το έδαφος κοντά σε ένα ηφαίστειο να διογκωθεί πολύ ελαφρά προς τα πάνω, κατά λίγα χιλιοστά ή εκατοστά. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε αυτό το «εξόγκωμα», για παράδειγμα με δορυφόρους, για να συλλέξουμε ενδείξεις για μια επερχόμενη έκρηξη.

Ορισμένα ηφαίστεια απελευθερώνουν αέριο ακόμα και όταν δεν εκρήγνυνται -με την αυστηρή έννοια του όρου. Μπορούμε να καταγράψουμε τις χημικές ουσίες σε αυτό το αέριο και αν αλλάξουν, αυτό μπορεί να δείχνει ότι νέο μάγμα είναι καθ’ οδόν προς την επιφάνεια.

Όταν έχουμε αυτές τις πληροφορίες για το τι συμβαίνει μέσα στο ηφαίστειο, πρέπει επίσης να κατανοήσουμε την «προσωπικότητά» του για να γνωρίζουμε τι σημαίνουν οι πληροφορίες για μελλοντικές εκρήξεις.

Είναι οι ηφαιστειακές εκρήξεις πιο συχνές από ό,τι στο παρελθόν;

Ως ηφαιστειολόγος, επισημαίνει η Teresa Ubide, ακούω συχνά από ανθρώπους ότι φαίνεται να υπάρχουν περισσότερες ηφαιστειακές εκρήξεις τώρα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτό δεν ισχύει.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι έχουμε πλέον καλύτερα συστήματα παρακολούθησης και ένα πολύ ενεργό παγκόσμιο σύστημα μέσων επικοινωνίας. Έτσι, γνωρίζουμε για περισσότερες εκρήξεις - και βλέπουμε ακόμη και φωτογραφίες τους.

Η παρακολούθηση είναι εξαιρετικά σημαντική. Είμαστε τυχεροί που πολλά ηφαίστεια σε μέρη όπως η Ιταλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδονησία και η Νέα Ζηλανδία έχουν εξαιρετική παρακολούθηση, σημειώνει η επιστήμονας.

Αυτή η παρακολούθηση επιτρέπει στις τοπικές αρχές να εκδίδουν προειδοποιήσεις όταν μια έκρηξη είναι επικείμενη. Για έναν επισκέπτη ή τουρίστα που θέλει να δει το εντυπωσιακό φυσικό θαύμα ενός ηφαιστείου, το να συμβουλεύεται αυτές τις ειδοποιήσεις είναι ύψιστης σημασίας.