Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο σε μια ξαφνική αναλαμπή - H έμπνευση είναι κλειδί λέει η επιστήμη

Όλοι έχουμε στιγμές έμπνευσης, γνωστές και ως αναλαμπές ή στιγμές «εύρηκα». Είναι όταν βρίσκουμε τη λύση σε ένα πρόβλημα που μας ταλαιπωρεί καιρό, όταν έχουμε μια δημιουργική ιδέα ή έχουμε αναλύσει επιτυχώς ένα σύνολο δεδομένων. Η είδηση είναι ότι τώρα οι επιστήμονες ξέρουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας σε τέτοιες στιγμές.

Από την ενόραση στη μακροπρόθεσμη μνήμη

Σε μελέτη που δημοσιεύεται στο Nature Communications αναφέρεται ότι οι αναλαμπές αναδιατάσσουν τις συνδέσεις των νευρικών κυττάρων και συμβάλλουν στη βαθιά αποτύπωση των σκέψεών μας στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Σύμφωνα με τους ερευνητές από τα Πανεπιστήμια Ντιουκ, Χούμπολτ του Βερολίνου και Αμβούργου, η μνήμη του εγκεφάλου σχεδόν διπλασιάζεται, κάτι εξαιρετικά σπάνιο σε άλλες μορφές σκέψης. Η ενίσχυση της μνήμης οφείλεται στο γεγονός ότι η λύση που προκύπτει συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα, τα οποία δρουν ενισχυτικά στις εγκεφαλικές συνδέσεις.

Για να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα, οι ερευνητές εξέτασαν 31 ανθρώπους που κλήθηκαν να λύσουν μια σειρά φαινομενικά απλών παζλ. Οι εικόνες αποτελούνταν από δίχρωμα μοτίβα και έκρυβαν πραγματικά αντικείμενα μέσα σε αφηρημένα σχήματα. Για να αναγνωρίσουν το κάθε αντικείμενο, οι συμμετέχοντες έπρεπε να υπερβούν την παθητική παρατήρηση και να φτάσουν σε μια ξαφνική κατανόηση — στιγμές που προσομοιάζουν μια αυθεντική αναλαμπή. Αυτές οι στιγμές χαρακτηρίζονται από ξαφνική ευφορία και αίσθηση «επιφοίτησης», οι οποίες ενεργοποιούν ταυτόχρονα περιοχές που σχετίζονται με τη συγκίνηση, την αντίληψη και τη μνήμη.

Οπως διαβάζουμε στο zmescience.com, κλειδί σε αυτή την αντίδραση του εγκεφάλου ήταν η περιοχή του ιππόκαμπου, η οποία σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη. Όσο πιο ισχυρή ήταν η αναλαμπή, τόσο πιο έντονη ήταν η ενεργοποίηση του ιππόκαμπου. Παράλληλα, οι μελέτες έδειξαν ότι ο κοιλιακός ινιοκροταφικός φλοιός, μια περιοχή του εγκεφάλου η οποία παίζει βασικό ρόλο στην οπτική αναγνώριση αντικειμένων, προσώπων και λέξεων, φάνηκε ότι αναδιοργανώνεται για να αναγνωρίσει την εικόνα. Η λειτουργική αναδιάταξη αυτών των περιοχών δείχνει πόσο προσαρμοστικός μπορεί να είναι ο εγκέφαλος όταν καλείται να επεξεργαστεί ένα δύσκολο, αλλά σημαντικό, οπτικό ερέθισμα.

Παράλληλα, οι σαρώσεις του εγκεφάλου των συμμετεχόντων έδειξαν ότι υπήρχε αλληλεπίδραση μεταξύ των οπτικών κέντρων και των κέντρων μνήμης, δηλωτικό ότι ο εγκέφαλος έμπαινε σε μία φάση υπεραπόδοσης. Τα δίκτυα που αντιλαμβάνονταν τις εικόνες και αυτά που τις αποθήκευαν συνεργάζονταν γρήγορα και αποδοτικά. Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από αυξημένο συγχρονισμό νευρικών κυκλωμάτων και έντονη δραστηριότητα των ταχέων κυμάτων γάμμα, που συνδέονται με τη συνειδητή σκέψη και την επίλυση προβλημάτων.

Αν και τα παζλ ήταν σχετικά εύκολα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι ήταν αντιπροσωπευτικά των προβλημάτων που λύνει καθημερινά ο εγκέφαλος — από ένα μαθηματικό κουίζ μέχρι μια δημιουργική ιδέα. Τα αποτελέσματα της μελέτης ενισχύουν την άποψη ότι η ενόραση, αν και συχνά θεωρείται τυχαία ή μυστηριώδης, βασίζεται σε πολύ συγκεκριμένες και μετρήσιμες νευρωνικές διεργασίες.

Η έμπνευση ως εκπαιδευτικό εργαλείο

Τα παραπάνω δεδομένα δείχνουν ότι η εκπαίδευση θα πρέπει να αλλάξει προσανατολισμό και να περάσει από τη στείρα απομνημόνευση πληροφοριών στην επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργία. Παράλληλα, δείχνουν ότι τα μοντέλα των σχολείων που βασίζονται στην εμπειρική μάθηση είναι πιο αποτελεσματικά και προσφέρουν περισσότερες στιγμές έμπνευσης και αναλαμπές. Αυτό υποδηλώνει ότι η εκπαιδευτική πολιτική θα πρέπει να ενσωματώσει στρατηγικές που ενθαρρύνουν τη διερευνητική σκέψη, την αυτονομία του μαθητή και τη σύνδεση θεωρίας με πράξη.