Ξεχνάς πράγματα; Γιατί αυτό είναι φυσιολογικό και πώς λειτουργεί η μνήμη

O ανθρώπινος εγκέφαλός «φτάνει στα όριά του» αρκετά συχνά, ειδικά όταν διαβάζουμε για εξετάσεις ή προσπαθούμε να παραδώσουμε μια εργασία στην ώρα της. Παρά όμως την αίσθηση ότι δεν «χωράει» άλλες πληροφορίες, οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως η μνήμη δεν έχει συγκεκριμένο όριο. Αντίθετα λόγω χρήσης πολλών ψηφιακών συσκευών, ο εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά: προσαρμόζει, ανακυκλώνει και συνδέει δεδομένα για να αποθηκεύσει πληροφορίες.

Πώς λειτουργεί η μνήμη

Όπως αναφέρεται στο Live Science, o τρόπος που λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη δεν θυμίζει καθόλου υπολογιστή. Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος «φάκελος» που να κρατά μία ανάμνηση. Κάθε γεγονός ενεργοποιεί ταυτόχρονα πολλά μέρη του εγκεφάλου – όπως περιοχές που σχετίζονται με την όραση, την ακοή, τη γεύση και το συναίσθημα. Αυτές οι περιοχές ενεργοποιούνται μαζί, δημιουργώντας ένα μοναδικό μοτίβο που αντιστοιχεί στη μνήμη μας για εκείνη τη στιγμή.

Αυτό το σύστημα αποθήκευσης έχει σημαντικά πλεονεκτήματα. Επειδή κάθε νευρικό κύτταρο μπορεί να συμμετέχει σε πολλαπλά μοτίβα, ο εγκέφαλος μπορεί να δημιουργήσει και να διατηρήσει τεράστιο αριθμό αναμνήσεων. Επίσης, αν κάποια εγκεφαλικά κύτταρα καταστραφούν, η ανάμνηση μπορεί να παραμείνει προσβάσιμη, αφού δεν είναι συγκεντρωμένη σε ένα μόνο σημείο. Επιπλέον, οι μνήμες με παρόμοιο περιεχόμενο συχνά επικαλύπτονται, κάτι που βοηθά στη γενίκευση και στην πρόβλεψη – βασικές λειτουργίες για την επιβίωση.

Ακόμα κι έτσι, όμως, δεν θυμόμαστε τα πάντα. Αν και ο εγκέφαλος έχει σχεδόν απεριόριστη δυνατότητα αποθήκευσης, η διαδικασία καταγραφής των αναμνήσεων είναι αργή. Από την ασταμάτητη ροή πληροφοριών που δεχόμαστε καθημερινά, μόνο ένα μικρό ποσοστό καταλήγει σε μακροπρόθεσμη αποθήκευση. Κάποιοι επιστήμονες παρομοιάζουν τον εγκέφαλο με μια βιντεοκάμερα που καταγράφει μόνο το 10% όσων βλέπει και βιώνει.

Γιατί ξεχνάμε αν δεν υπάρχει όριο

Η διαδικασία μέσα από την οποία μια πληροφορία μετατρέπεται σε σταθερή ανάμνηση ονομάζεται εδραίωση. Το πρόβλημα δεν είναι πόσο «χώρο» έχουμε, αλλά πόσο αποτελεσματικά μπορεί ο εγκέφαλος να μεταφέρει δεδομένα στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Έτσι εξηγείται γιατί μπορεί να ξεχάσουμε γρήγορα κάτι που μόλις διαβάσαμε, αλλά να θυμόμαστε με λεπτομέρειες γεγονότα που έγιναν πριν από χρόνια.

Η ανθρώπινη μνήμη έχει εξελιχθεί για να εξυπηρετεί βασικές ανάγκες επιβίωσης. Δεν μας χρησιμεύει να θυμόμαστε κάθε λεπτομέρεια από την καθημερινότητα, αλλά συγκρατούμε κυρίως πληροφορίες που είναι χρήσιμες ή σημαντικές, για την πρόβλεψη κινδύνων και για τη λήψη αποφάσεων. Αυτός είναι ο λόγος που συχνά ξεχνάμε ασήμαντα πράγματα, αλλά θυμόμαστε έντονα όσα μας σημάδεψαν συναισθηματικά.

Η μνήμη ως εργαλείο επιβίωσης

Ένα ακόμη στοιχείο που κάνει τη μνήμη τόσο αποδοτική είναι ότι, όταν επαναλαμβάνουμε παρόμοιες εμπειρίες, ο εγκέφαλος επιλέγει να αποθηκεύει μόνο τα βασικά στοιχεία. Για παράδειγμα, το καθημερινό δρομολόγιο προς τη δουλειά δεν δημιουργεί κάθε φορά νέα ανάμνηση, εκτός κι αν συμβεί κάτι ασυνήθιστο – όπως ένα μποτιλιάρισμα ή ένα τροχαίο. Έτσι, η μνήμη εξοικονομεί ενέργεια και χώρο, κρατώντας μόνο τις σημαντικές εμπειρίες.

Τελικά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν «γεμίζει» όπως ένας σκληρός δίσκος. Το σύστημα μνήμης του είναι δυναμικό και σχεδιασμένο για να μας βοηθά να προσαρμοζόμαστε, να μαθαίνουμε και να επιβιώνουμε. Αν ξεχάσεις πού άφησες το κινητό σου ή το ποτήρι του καφέ, μην ανησυχείς: δεν σημαίνει ότι εξαντλείται η μνήμη σου, αλλά ότι ο εγκέφαλος έδωσε προτεραιότητα σε κάτι πιο σημαντικό εκείνη τη στιγμή.