Ζωή από το μηδέν: Ξεκινούν οι προσπάθειες για τη δημιουργία τεχνητού ανθρώπινου DNA από την αρχή

Ξεκίνησαν οι εργασίες για ένα πρωτοποριακό, και αμφιλεγόμενο, έργο που στοχεύει στη δημιουργία των δομικών στοιχείων της ανθρώπινης ζωής από την αρχή. Πρόκειται για μια παγκόσμια πρωτιά στον τομέα αυτό. Μέχρι πρότινος, τέτοιου είδους έρευνα θεωρούνταν ταμπού, λόγω ανησυχιών ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε «σχεδιασμένα» μωρά ή απρόβλεπτες αλλαγές για τις μελλοντικές γενιές.

Το Wellcome Trust, το μεγαλύτερο ιατρικό φιλανθρωπικό ίδρυμα στον κόσμο, χορήγησε αρχική χρηματοδότηση 10 εκατομμυρίων λιρών για την έναρξη του έργου. Το ίδρυμα πιστεύει ότι το έργο έχει τη δυνατότητα να επιφέρει περισσότερο καλό παρά κακό, επιταχύνοντας τις θεραπείες για πολλές ανίατες ασθένειες.

Το επόμενο γιγάντιο άλμα στη βιολογία - Φόβοι και επικρίσεις

Ο Δρ. Julian Sale, από το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας MRC στο Κέιμπριτζ, ο οποίος συμμετέχει στο έργο, χαρακτήρισε την έρευνα ως το «επόμενο γιγάντιο άλμα στη βιολογία». Τόνισε τις δυνατότητες της έρευνας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων καθώς γερνούν, οδηγώντας σε πιο υγιή γήρανση και λιγότερες ασθένειες.

Στόχος είναι η δημιουργία κυττάρων ανθεκτικών σε ασθένειες, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανασύσταση κατεστραμμένων οργάνων, όπως το ήπαρ, η καρδιά, ακόμα και το ανοσοποιητικό σύστημα.

Ωστόσο, οι επικριτές εκφράζουν φόβους ότι η έρευνα ανοίγει τον δρόμο για ανήθικους ερευνητές που επιδιώκουν να δημιουργήσουν βελτιωμένους ή τροποποιημένους ανθρώπους. Η Δρ. Pat Thomas, διευθύντρια της ομάδας Beyond GM, επεσήμανε ότι ενώ οι επιστήμονες στοχεύουν στο καλό, η επιστήμη μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί για κακό, ακόμα και για πόλεμο.

Μια επέτειος και μια συνέχεια

Οι λεπτομέρειες του έργου δόθηκαν στη δημοσιότητα στην 25η επέτειο από την ολοκλήρωση του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος, το οποίο χαρτογράφησε τα μόρια στο ανθρώπινο DNA και είχε επίσης χρηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το Wellcome Trust.

Από την ανάγνωση στη σύνθεση του DNA

Κάθε κύτταρο στο σώμα μας περιέχει το DNA, το οποίο φέρει όλες τις γενετικές πληροφορίες που μας καθορίζουν. Το DNA αποτελείται από τέσσερα μικροσκοπικά δομικά στοιχεία – τα A, G, C και T – τα οποία επαναλαμβάνονται σε διάφορους συνδυασμούς.

Το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος επέτρεψε στους επιστήμονες να «διαβάσουν» όλα τα ανθρώπινα γονίδια, σαν έναν γραμμωτό κώδικα. Η νέα προσπάθεια, το Πρόγραμμα Συνθετικού Ανθρώπινου Γονιδιώματος, φιλοδοξεί να προχωρήσει ένα γιγάντιο βήμα παραπέρα: θα επιτρέψει στους ερευνητές όχι μόνο να διαβάσουν το DNA, αλλά και να δημιουργήσουν κομμάτια του – ίσως κάποια μέρα ολόκληρο το μόριο – από το μηδέν, μόριο προς μόριο.

Κατασκευή συνθετικού χρωμοσώματος και ιατρικές εφαρμογές

Ο αρχικός στόχος των επιστημόνων είναι να αναπτύξουν μεθόδους για την κατασκευή ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων ανθρώπινου DNA, έως ότου κατασκευάσουν συνθετικά ένα ανθρώπινο χρωμόσωμα. Τα χρωμοσώματα περιέχουν τα γονίδια που καθορίζουν την ανάπτυξη, την επιδιόρθωση και τη συντήρησή μας.

Με τη δυνατότητα σύνθεσης, αυτά τα χρωμοσώματα μπορούν να μελετηθούν και να γίνουν πειράματα πάνω τους, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα πώς τα γονίδια και το DNA ρυθμίζουν το σώμα μας. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Matthew Hurles, διευθυντής του Wellcome Sanger Institute, πολλές ασθένειες προκύπτουν από λάθη σε αυτά τα γονίδια. Συνεπώς, αυτές οι μελέτες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καλύτερες θεραπείες. Ο Hurles τονίζει ότι η κατασκευή DNA από την αρχή επιτρέπει στους επιστήμονες να «δοκιμάσουν πώς λειτουργεί πραγματικά το DNA και να δοκιμάσουν νέες θεωρίες», κάτι που επί του παρόντος γίνεται μόνο με την τροποποίηση υπάρχοντος DNA σε ζωντανά συστήματα.

Περιορισμοί, κίνδυνοι και ηθικά διλήμματα

Οι εργασίες του έργου θα περιοριστούν σε δοκιμαστικούς σωλήνες και τρυβλία, χωρίς καμία προσπάθεια δημιουργίας συνθετικής ζωής. Ωστόσο, η τεχνολογία θα δώσει στους ερευνητές πρωτοφανή έλεγχο στα ανθρώπινα βιολογικά συστήματα. Παρόλο που το έργο αποσκοπεί σε ιατρικά οφέλη, υπάρχει ο κίνδυνος αδίστακτοι επιστήμονες να καταχραστούν την τεχνολογία. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν βιολογικά όπλα, βελτιωμένους ανθρώπους ή ακόμα και πλάσματα που φέρουν ανθρώπινο DNA, σύμφωνα με τον καθηγητή Bill Earnshaw, έναν αναγνωρισμένο γενετιστή από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Ο Earnshaw, ο οποίος έχει σχεδιάσει μια μέθοδο για τη δημιουργία τεχνητών ανθρώπινων χρωμοσωμάτων, δήλωσε στο BBC News: «Το τζίνι βγήκε από το μπουκάλι. Θα μπορούσαμε να έχουμε ένα σύνολο περιορισμών τώρα, αλλά αν ένας οργανισμός που έχει πρόσβαση στον κατάλληλο εξοπλισμό αποφασίσει να αρχίσει να συνθέτει οτιδήποτε, δεν νομίζω ότι θα μπορούσαμε να τον σταματήσουμε».

Η κυρία Thomas ανησυχεί επίσης για την εμπορευματοποίηση της τεχνολογίας από εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης που αναπτύσσουν θεραπείες. Θέτει ερωτήματα όπως «Αν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε συνθετικά μέρη σώματος ή ακόμα και συνθετικούς ανθρώπους, τότε ποιος τα κατέχει; Και ποιος κατέχει τα δεδομένα από αυτές τις δημιουργίες;».

Η απόφαση χρηματοδότησης και η ευθύνη του Wellcome

Δεδομένης της πιθανής κατάχρησης της τεχνολογίας, τίθεται το ερώτημα γιατί το Wellcome επέλεξε να τη χρηματοδοτήσει. Η απόφαση δεν ελήφθη επιπόλαια, σύμφωνα με τον Δρ. Tom Collins, ο οποίος ενέκρινε τη χρηματοδότηση. «Ρωτήσαμε τον εαυτό μας ποιο ήταν το κόστος της αδράνειας», δήλωσε στο BBC News. «Αυτή η τεχνολογία πρόκειται να αναπτυχθεί μια μέρα, οπότε κάνοντάς το τώρα προσπαθούμε τουλάχιστον να το κάνουμε με τον πιο υπεύθυνο δυνατό τρόπο και να αντιμετωπίσουμε τα ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα με τον πιο ειλικρινή τρόπο».

Κοινωνικός διάλογος και δημόσια συμμετοχή

Για να διασφαλιστεί μια υπεύθυνη προσέγγιση, ένα ειδικό πρόγραμμα κοινωνικών επιστημών θα λειτουργεί παράλληλα με την επιστημονική ανάπτυξη του έργου. Αυτό το πρόγραμμα θα διευθύνεται από την καθηγήτρια Joy Zhang, κοινωνιολόγο από το Πανεπιστήμιο του Κεντ. «Θέλουμε να λάβουμε τις απόψεις ειδικών, κοινωνικών επιστημόνων και ειδικά του κοινού για το πώς σχετίζονται με την τεχνολογία και πώς μπορεί να τους είναι επωφελής, και κυρίως ποιες ερωτήσεις και ανησυχίες έχουν», δήλωσε η ίδια.