Πένθος: Αυτά είναι τα 5 ζώα που θρηνούν όπως οι άνθρωποι
Μπορεί να σκεφτόμαστε το πένθος ως μία αποκλειστικά ανθρώπινη κατάσταση, αλλά οι επιστήμονες έρχονται να μας διαψεύσουν αφού έχουν ανακαλύψει πολλά παραδείγματα ζώων που θρηνούν όπως οι άνθρωποι.
Σύμφωνα με το sentientmedia.org, αυτό το πεδίο έρευνας, το οποίο συνεχώς εξελίσσεται, τεκμηριώνει πως τα ζώα εκδηλώνουν και εκείνα ένα περίπλοκο φάσμα συναισθημάτων απέναντι στο θάνατο.
Ήδη από τη δεκαετία του 1950, οι επιστήμονες τεκμηριώνουν στοιχεία που δείχνουν ότι τα ζώα πενθούν. Η θλίψη των ζώων εμπίπτει στην ομπρέλα της «επιμελειακής συμπεριφοράς», έναν όρος που χρησιμοποίησε ο πρωτοπόρος γενετιστής συμπεριφοράς John Paul Scott στην έρευνά του το 1958 για να περιγράψει μια ευρύτερη κατηγορία συμπεριφοράς: τον τρόπο με τον οποίο τα ζώα φροντίζουν τους άλλους.
Ακολουθούν πέντε χαρακτηριστικά παραδείγματα ζώων, για τα οποία οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι θρηνούν όπως οι άνθρωποι.
Μπαμπουίνοι
Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε με μπαμπουίνους στη Μποτσουάνα το 2006, κατέγραψε αύξηση στις ορμόνες του στρες στα ζώα αυτά μετά από έναν θάνατο στην ομάδα τους. Αντίθετα, όταν τα ζώα προχώρησαν σε φιλική επαφή και ενίσχυσαν τους κοινωνικούς δεσμούς με άλλους μπαμπουίνους στο δίκτυο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα ζώα είχαν μειωμένα επίπεδα ορμονών του στρες.
Οι μπαμπουίνοι είναι επίσης ένα από τα πολλά πρωτεύοντα που μεταφέρουν και συνεχίζουν να φροντίζουν τα βρέφη τους μετά το θάνατό τους. Μια μελέτη του 2022 διαπίστωσε ότι οι χιμπατζήδες στο δάσος Budongo στην Ουγκάντα παρουσίασαν παρόμοια αντίδραση στο θάνατο των βρεφών τους.
Σύμφωνα με τον James R. Anderson, συγκριτικό ψυχολόγο που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Κιότο στην Ιαπωνία, είναι «απίθανο» αυτά τα ζώα να μην γνωρίζουν ότι το βρέφος τους είναι νεκρό. «Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι σε πολλές περιπτώσεις αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι ένας μηχανισμός που διευκολύνει τη μητέρα να αντιμετωπίσει την απώλεια των απογόνων της», λέει. Σύμφωνα με τον Anderson, το πόσο καιρό η μητέρα μεταφέρει το μωρό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών συνθηκών.
Φάλαινες
Το καλοκαίρι του 2023, μια ομάδα τουριστών στον Βισκαϊκό Κόλπο της Ισπανίας παρατήρησε μια φάλαινα με ράμφος Curvier που πιθανώς θρηνούσε. Πρόκειται για ένα από τα πιο πρόσφατα ανακαλυφθέντα είδη ζώων που πενθούν. Συγκεκριμένα, μια μητέρα φάλαινα παρατηρήθηκε να σπρώχνει το μικρό της που είχε πεθάνει, στην επιφάνεια του νερού. Μάλιστα η φάλαινα παρατηρήθηκε να το σπρώχνει στην επιφάνεια του νερού για δύο ολόκληρες μέρες, χωρίς να ταίζει τον εαυτό της, γεγονός που αποτυπωνόταν στην αδυνατισμένη κατάστασή της.
Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει αυτό το είδος συμπεριφοράς και σε άλλα κητώδη, όχι όμως σε φάλαινες με ράμφος.
Δελφίνια
Διάφοροι τύποι δελφινιών έχουν επίσης παρατηρηθεί να θρηνούν για την απώλεια ενός μέλους του κοπαδιού τους. Τον Δεκέμβριο του 2012, στα ανοιχτά της Χουργκάντα στην Ερυθρά Θάλασσα, οι ερευνητές παρατήρησαν ένα ενήλικο ρινοδέλφινο Ινδο-Ειρηνικού να σπρώχνει το σώμα ενός μικρότερου δελφινιού σε αποσύνθεση.
Όταν οι βιολόγοι προσάρτησαν ένα σχοινί στο κουφάρι και το έσυραν στην ακτή για ταφή, το ενήλικο δελφίνι συνέχισε να ακολουθεί, αγγίζοντας το κουφάρι μέχρι να φτάσει σε ρηχά νερά. Το δελφίνι παρέμεινε εκεί και αφού το σώμα είχε φύγει από το νερό. Οι ερευνητές αργότερα επιβεβαίωσαν ότι το νεκρό δελφίνι ήταν ανήλικο και πιθανώς το μωρό του. Δελφίνια και οι φάλαινες-πιλότοι με κοντό πτερύγιο (ένας τύπος δελφινιού), έχουν παρουσιάσει παρόμοιες συμπεριφορές πένθους.
Ελέφαντες
Οι επιστήμονες έχουν καταγράψει πολλούς ελέφαντες σε πένθος. Συνεργεία ντοκιμαντέρ για την άγρια φύση έχουν καταγράψει στιγμές πένθους σε πολλές περιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των ελεφάντων που κουβαλούσαν τους χαυλιόδοντες των νεκρών μελών του κοπαδιού τους.
Οι ελέφαντες θα έρθουν ακόμη και να δουν τα λείψανα των ζώων από άλλα κοπάδια που δεν γνωρίζουν. Έναν ελέφαντα ονόματι Eleanor, που πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 2003 στην Κένυα, τον επισκέφθηκαν, τον έσπρωξαν και τον μύρισαν μετά το θάνατό του, πέντε άλλες ομάδες ελεφάντων, μερικές από τις οποίες δεν είχαν συγγένεια ή δεν γνωρίζονταν. Οι ερευνητές που το παρακολούθησαν, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια «γενικευμένη αντίδραση» στο θάνατο.
Καμηλοπαρδάλεις
Ζωολόγοι στη Ζάμπια το 2012, παρατήρησαν μια καμηλοπάρδαλη να γλείφει και να σπρώχνει το νεκρό μικρό της, ενώ παράλληλα στεκόταν άγρυπνη δίπλα του
Τόσο οι ελέφαντες όσο και οι καμηλοπαρδάλεις έχουν μεγάλες περιόδους κύησης, επομένως ο χρόνος που αφιερώνουν για να μεγαλώσουν τους απογόνους τους είναι ένα τεράστιο σωματικό εγχείρημα, ακριβώς όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους.
Οι αφρικανικοί ελέφαντες κυοφορούν για 22 μήνες, δηλαδή περισσότερο από οποιοδήποτε ζωντανό θηλαστικό, ενώ οι καμηλοπαρδάλεις κυοφορούν για περίπου 15 μήνες. Ο επιστήμονας Paul Rose υποστηρίζει ότι οι μεγάλες περίοδοι κύησης μπορεί να συνδέονται με το πόσο καιρό θρηνεί ένας γονέας. «Τα είδη όπου η προσκόλληση είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των νέων, είναι πιο πιθανό να έχουν την αίσθηση της απώλειας», λέει.
Πολλά μικρότερα πλάσματα θρηνούν επίσης, σύμφωνα με την έρευνα. Ο βιολόγος και οικολόγος συμπεριφοράς Marc Bekoff είδε ένα «ξύπνημα» ανάμεσα σε καρακάξες αφού ένα πουλί χτυπήθηκε από ένα αυτοκίνητο, για παράδειγμα. Ράμπησαν το σώμα και έβαλαν πευκοβελόνες και κλαδιά δίπλα του μόλις διαπιστώθηκε ο θάνατος, ακόμη και στάθηκαν γύρω από το σώμα για λίγο.
Είναι θρήνος ή κάτι άλλο;
Δεν είναι όλοι οι ερευνητές πεπεισμένοι ότι τα ζώα θρηνούν με τον τρόπο που θρηνούν οι άνθρωποι. Ο Τζέιμς Άντερσον, για παράδειγμα, σημειώνει ότι «η θλίψη και το πένθος ως απάντηση στην απώλεια απαιτούν γνώση σχετικά με το νόημα του θανάτου που υποπτεύομαι ότι τα περισσότερα ζώα δεν έχουν».
Ο Paul Rose, από την πλευρά του, τονίζει ότι το κλειδί είναι να εξετάσουμε τις διαφορετικές αντιδράσεις στο θάνατο από το ίδιο είδος για να καταλάβουμε περισσότερα. «Δεδομένου του αριθμού των ειδών που εμφανίζουν σημάδια αγωνίας όταν τα μέλη της οικογένειάς τους ή της άμεσης κοινωνικής ομάδας τους, απομακρυνθούν, οι έννοιες της θλίψης είναι πιθανώς πιο διαδεδομένες από όσο φανταζόμαστε», λέει.
Η εξεύρεση οριστικών αποδείξεων θα είναι πάντα μια πρόκληση, εν μέρει λόγω του πόσο δύσκολο είναι να μελετηθεί η εσωτερική ζωή των ζώων με έγκυρους και αντικειμενικούς τρόπους, αναφέρει ο Paul Rose.
Έχουμε πολλά ακόμη να ανακαλύψουμε για το τι μπορούν να κάνουν και να νιώσουν τα ζώα, με την άγνοιά μας να είναι μάλλον μεγαλύτερη από τις γνώσεις μας. Αυτό για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι, ωστόσο, είναι ότι τα ζώα έχουν κοινωνικές σχέσεις και ότι αυτοί οι δεσμοί τα επηρεάζουν.
