Δασμοί Τραμπ: Εμπρός, πίσω στον... προστατευτισμό - Όταν η ιστορία δεν μας διδάσκει

Ο όρος προστατευτισμός αναφέρεται σε μια οικονομική πολιτική που ακολουθούν κάποιες χώρες προκειμένου να προστατεύσουν την εγχώρια παραγωγή αγαθών από τον ξένο ανταγωνισμό. Αυτή η πολιτική περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων, γνωστών ως «προστατευτικά μέτρα», που λειτουργούν ως μηχανισμός κυβερνητικής παρέμβασης στην αγορά. Η παρέμβαση αυτή επηρεάζει τη διαμόρφωση των τιμών των αγαθών και εμποδίζει την ελεύθερη διαμόρφωσή τους μέσω του νόμου της προσφοράς και ζήτησης.

Προστατευτισμός και οικονομική πολιτική

Παρά την ευεργετική επιρροή της ελεύθερης αγοράς στην παγκόσμια οικονομία, αρκετές χώρες που είναι οικονομικά φιλελεύθερες, όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν υιοθετήσει προστατευτικές πολιτικές κατά καιρούς. Ο προστατευτισμός αυτών των χωρών είναι συνήθως συνδεδεμένος με την αντιπαγκοσμιοποίηση, καθώς και με την αναζήτηση τρόπων ενίσχυσης των εθνικών τους συμφερόντων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, οι οποίες, παρά την εξωστρέφεια που τις χαρακτήριζε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έτειναν να επαναπροσαρμόσουν την τακτική τους τα τελευταία χρόνια. Σήμερα δε, οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ επιχειρούν να ανακτήσουν την παλαιά τους ισχύ στην παγκόσμια αγορά μέσω προστατευτισμού.

Προστατευτικά Μέτρα: Δασμοί και άλλα εμπόδια

Τα βασικά προστατευτικά μέτρα που υιοθετούν οι χώρες περιλαμβάνουν την επιβολή δασμών, την παροχή επιδοτήσεων, την εφαρμογή ποσοστώσεων εισαγωγών, περιορισμούς στις συναλλαγματικές συναλλαγές και άλλες πολιτικές που περιορίζουν τις εισαγωγές, όπως είναι το καμποτάζ στις μεταφορές.

Το σφάλμα του Νόμου Smoot-Hawley

Η παγκόσμια οικονομία υπήρξε έντονα επηρεασμένη από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, το 1930, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, οι ΗΠΑ ψήφισαν τον νόμο Smoot-Hawley, ο οποίος αύξησε δραστικά τους δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανέβουν οι δασμοί σε πάνω από 20.000 εισαγόμενα αγαθά, γεγονός που δημιούργησε σοβαρές αντιδράσεις από τις χώρες με τις οποίες οι ΗΠΑ εμπορεύονταν. Στην πράξη, 26 χώρες αντέδρασαν με αντίμετρα και η παγκόσμια παραγωγή συρρικνώθηκε, επιδεινώνοντας την παγκόσμια οικονομική κρίση.

Η διόρθωση μέσω του Νόμου για τις Αμοιβαίες Εμπορικές Συμφωνίες

Αντιλαμβανόμενη τα αρνητικά αποτελέσματα του Smoot-Hawley, η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1934 εισήγαγε το «Νόμο για τις Αμοιβαίες Εμπορικές Συμφωνίες», επιτρέποντας στον πρόεδρο να μειώσει τους δασμούς σε συγκεκριμένους εμπορικούς εταίρους. Παρόλα αυτά, οι διμερείς συμφωνίες δεν ήταν αρκετές για να αποτρέψουν τη συνέχιση των εμπορικών συγκρούσεων, οι οποίες ενδέχεται να κλιμακώνονταν σε πραγματικούς πολέμους.

Η Διάσκεψη του Bretton Woods και η δημιουργία του GATT

Η διάσκεψη του Bretton Woods το 1944 αποτέλεσε ένα σημαντικό σταθμό στην προσπάθεια φιλελευθεροποίησης του εμπορίου. Οι ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, επιδίωκαν να διατηρήσουν την εμπορική τους κυριαρχία, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες ήθελαν να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Ωστόσο, παρά την αρχική συμφωνία στη διάσκεψη της Αβάνας το 1948 για τη δημιουργία ενός Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου, τελικά κυριάρχησε η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT), που τέθηκε σε ισχύ το 1948 και περιλάμβανε 159 κράτη μέλη.

Η εξάπλωση του Προστατευτισμού μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η δημιουργία του ΠΟΕ

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλές χώρες, κυρίως του ανατολικού μπλοκ, υιοθέτησαν προστατευτικές πολιτικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποτροπή εισαγωγής βιομηχανικών προϊόντων με μεγάλους δασμούς σε χώρες όπως η Συρία, το Ιράκ και το Ιράν, ή η Λιβύη που απέκλειε τα υπερήλικα πλοία από τους λιμένες της.

Η συνέχιση της εφαρμογής προστατευτικών μέτρων σε παγκόσμιο επίπεδο αποδεικνύει ότι οι χώρες συχνά προσφεύγουν σε τέτοιες πολιτικές για να προστατεύσουν την εγχώρια αγορά, αν και συχνά τα αποτελέσματα αυτών των μέτρων είναι αντιφατικά και δημιουργούν περισσότερα προβλήματα παρά λύσεις στην παγκόσμια οικονομία.

Ωστόσο, η GATT αντικαθίσταται από τον «Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου» (ΠΟΕ) και στο σύνολο των αρμοδιοτήτων του εντάσσεται και ένας μηχανισμός διαιτησίας με στόχο την ομαλή ρύθμιση των διαφορών των κρατών σε θέματα εμπορίου. Όλο και περισσότερα κράτη συμμετέχουν στην προσπάθεια συνεννόησης - συναίνεσης με σκοπό το άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς.

Παρότι εδώ και μισό αιώνα οι πάντες προσπάθησαν να οδηγηθούν σε ένα καθεστώς συνεννόησης και επίλυσης των όποιων προβλημάτων μέσω του ΠΟΕ ή διμερώς με συζητήσεις και συναινέσεις,το εγχείρημά τους είχε κενά, ενώ ο ΠΟΕ δέχθηκε κατά καιρούς πολλές επικρίσεις για τον τρόπο λειτουργίας του.

Έτσι ο πρόεδρος Τραμπ, βρήκε γόνιμο έδαφος και με τις μονομερείς του αποφάσεις για επιβολή δασμών έδωσε το σύνθημα για επιστροφή στον προστατευτισμό και στην πολιτική των δασμών υπό το σύνθημα «Κάντε την Αμερική Πλούσια Ξανά».

Τι αναμένουν πλέον οι επικριτές του προστατευτισμού

Καμπανάκι κινδύνου κρούουν οι επικριτές του προστατευτισμού που προειδοποιούν ότι δεν θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να γίνουν εμφανείς οι επιπτώσεις των δασμολογικών επιλογών του Τραμπ. Η ιστορική εμπειρία του τετραπλασιασμού των δασμών στις ΗΠΑ το 1930, με τον νόμο Smoot-Hawley, έδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο πώς τέτοιες πρακτικές όχι μόνο δεν ανακόπτουν την ύφεση, αλλά, αντίθετα, την επιδεινώνουν. Στις σημερινές συνθήκες, αναμένεται να ενισχύσουν τις γεωπολιτικές εντάσεις και να δημιουργήσουν έναν κύκλο ανταποδοτικών ενεργειών, που θα επιβαρύνουν περαιτέρω την ήδη σε ύφεση παγκόσμια οικονομία.