Επιστροφή στις συνήθειες της... Κατοχής: Ο εναλλακτικός καφές από ρεβίθια και χαρούπι κάνει θραύση

Οι εναλλακτικοί καφέδες χωρίς καφεΐνη (π.χ. από ρεβίθια, χαρούπι, κριθάρι) κερδίζουν έδαφος σε Έλληνες καταναλωτές, προσφέροντας διαφορετική γευστική εμπειρία και οφέλη για την υγεία και το περιβάλλον. Καθώς ο παραδοσιακός καφές γίνεται σπανιότερος και ακριβότερος (λόγω ξηρασιών, πλημμυρών και αυξημένης ζήτησης), αναπτύσσονται υποκατάστατα με τοπικά υλικά που έχουν ιστορία και βιώσιμο προφίλ.

Για παράδειγμα, εταιρείες όπως η Creta Carob στο Ρέθυμνο φτιάχνουν χαρουπόκαφέδες («Caroffee») από ψημένους λοβούς χαρουπιάς, ενώ ελληνικά καταστήματα μπαχαρικών και ξηρών καρπών (π.χ. Papadopoulos1987 κ.ά.) διαθέτουν καφέδες κριθαριού και ρεβιθιού. Οι συνταγές αυτές θυμίζουν εποχές Κατοχής, όταν αναζητούσαν υποκατάστατα καφέ με φαγώσιμα (όπως ρεβίθια και κριθάρι), αλλά τώρα επανέρχονται εκούσια, προσαρμοσμένες στις σύγχρονες ανάγκες για υγεία και βιωσιμότητα.

Τα πλεονεκτήματα των εναλλακτικών καφέδων

Χωρίς καφεΐνη: Αφού παρασκευάζονται από αμυλούχες πρώτες ύλες (ρεβίθια, σιτάρι, χαρούπι κ.ά.), δεν περιέχουν καθόλου καφεΐνη

 Δεν προκαλούν αϋπνίες, ταχυπαλμίες ή νευρικότητα, και μπορούν να καταναλωθούν κάθε ώρα, ακόμα και πριν τον ύπνο

Πλούσιοι σε φυτικές ίνες και θρεπτικά συστατικά: Πολλά υποκατάστατα (π.χ. ο καφές ρεβιθιού ή καρυδόκαρπου) είναι πλούσια σε διαιτητικές ίνες, πρωτεΐνη και αντιοξειδωτικά

Συνεισφέρουν θετικά στην πέψη και την υγεία του πεπτικού, ενώ περιέχουν βιταμίνες και μέταλλα (π.χ. Β βιταμίνες, ασβέστιο από το χαρούπι

Εύκολη πέψη και ήπια γεύση: Οι εναλλακτικοί καφέδες δεν επιβαρύνουν το στομάχι. Διατηρούν τη «ζεστή» αίσθηση ενός κλασικού ροφήματος χωρίς να είναι πικροί. Συχνά έχουν γλυκύτητα από τη φυσική ζάχαρη του υλικού (π.χ. το χαρούπι είναι ντελικάτο γλυκό) και γεύση που θυμίζει ξηρούς καρπούς ή κακάο
χωρίς να υπολείπονται σε βάθος.

Οικονομικοί και βιώσιμοι: Φτιάχνονται με απλά, φθηνά υλικά (το κριθάρι και τα ρεβίθια είναι δημητριακά και όσπρια που καλλιεργούνται εύκολα σε μεσογειακά κλίματα) και έχουν χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Δεν απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού ή λιπασμάτων όπως ο καφές, και συχνά προέρχονται από τοπικές παραγωγές, ενισχύοντας τις αγροτικές κοινότητες. Ουσιαστικά είναι μια οικονομική επιλογή (όπως αναφέρουν κατασκευαστές, «είναι οικονομικός» ρόφημα) και φιλική στο περιβάλλον, καθιστώντας τους ιδανικούς για «συνειδητοποιημένους» καταναλωτές.

Η νέα εναλλακτική αγορά

Παράλληλα, οι Έλληνες παραγωγοί αξιοποιούν αυτή τη ζήτηση: Η Creta Carob (Ρέθυμνο) προωθεί τον βιολογικό καφέ χαρουπιού χωρίς πρόσθετα, η Papadopoulos1987 (Θεσσαλονίκη) προσφέρει καβουρδισμένους καφέδες από κριθάρι και ρεβίθι, ενώ γνωστές μάρκες (π.χ. Rizopoulos 1901) διαθέτουν αντίστοιχα υποκατάστατα καφέ σε κιτρίνα σούπερ μάρκετ. Επιπλέον, μικρότερες ελληνικές βιοτεχνίες παράγουν ροφήματα – «coffee alternative» – από σιτηρά και ψάκτες (π.χ. χαρουπόμελο, βρώμη κ.ά.), προσθέτοντας ποικιλία στην αγορά. Οι καταναλωτές επιλέγουν εναλλακτικούς καφέδες κυρίως για λόγους υγείας, γεύσης και βιωσιμότητας. Πολλοί αισθάνονται «κορεσμένοι» από την υπερβολική καφεΐνη: η καθημερινή κατανάλωση πολλών φλιτζανιών καφέ μπορεί να προκαλέσει νευρικότητα και διαταραχές ύπνου. 

Αντίθετα, ο καφές από ρεβίθι ή κριθάρι επιτρέπει τη «γεύση καφέ» χωρίς αυτές τις παρενέργειες. Σε συνδυασμό με τη φυσική γλυκύτητα και τις νέες γευστικές νότες (π.χ. ελαφρώς καραμελώδης χροιά του χαρουπιού), αποτελούν ενδιαφέρουσα γαστρονομική πρόταση για όσους αναζητούν εναλλακτικές επιλογές. Επιπλέον, η ανησυχία για την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική επιβάρυνση της καλλιέργειας καφέ (π.χ. αποψίλωση δασών, χρήση νερού και λιπασμάτων) κάνει τους βιώσιμους καφέδες ελκυστικότερους. Όπως επισημαίνουν και ειδικοί, οι καταναλωτές στρέφονται σε εναλλακτικές λύσεις ακριβώς επειδή οι παραδοσιακές σοδειές πλήττονται όλο και περισσότερο από ακραία καιρικά φαινόμενα. 

Ραγδαία αύξηση τιμών στον παραδοσιακό καφέ

Την ίδια στιγμή, οι τιμές του συμβατικού καφέ εκτοξεύονται παγκοσμίως και στην Ελλάδα. Οι χονδρεμπορικές τιμές των κόκκων έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ: π.χ. οι τιμές μελλοντικής εκπλήρωσης Arabica στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης σκαρφάλωσαν στα 3,09 δολάρια ανά λίβρα τον Ιανουάριο του 2025 (αύξηση 64% μέσα στο 2024) ενώ συνολικά οι διεθνείς τιμές αυξήθηκαν 38,8% το 2024 σε σύγκριση με το 2023. 

Ως αποτέλεσμα, οι καταναλωτές πλήρωσαν ήδη σημαντικά περισσότερα: σύμφωνα με έκθεση του FAO, τον Δεκέμβριο του 2024 οι Αμερικάνοι αγοραστές του καφέ πλήρωσαν 6,6% περισσότερο από έναν χρόνο πριν, και στην Ευρώπη οι τιμές αυξήθηκαν 3,75%. 

Η Ελλάδα δεν έμεινε αλώβητη

Σύμφωνα με τα στοιχεία καταγράφονται ανατιμήσεις 10–20%στις λιανικές τιμές των συσκευασιών καφέ μέσα σε 2–3 μήνες. Για παράδειγμα, ένα συσκευασμένο στιγμιαίο καφέ των 200 γρ. πωλείται πλέον στις μεγάλες αλυσίδες περίπου στα 9,38 €(από 8,48 € τον Φεβρουάριο 2024) και ένα ελληνικός καφές 340 γρ. γύρω στα 7,60 € (από 6,30 €). 

Συνολικά, σε έναν χρόνο οι τιμές του ελληνικού και του στιγμιαίου καφέ αυξήθηκαν κατά 14% και 11% αντίστοιχα, ενώ το κόστος σερβιρισμένου καφέ σε καφετέριες αυξήθηκε επιπλέον 5–20%. Οι βασικές αιτίες της ανόδου των τιμών είναι η μείωση προσφοράς λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών (σοβαρή ξηρασία στη Βραζιλία – μεγαλύτερος παραγωγός Arabica, έντονες βροχοπτώσεις σε Βιετνάμ και Ινδονησία) και τα χαμηλά αποθέματα παγκοσμίως. 

Στροφή σε οικονομικές λύσεις

Παράλληλα, παραμένει αυξημένη η ζήτηση (ιδιαίτερα μετά το lockdown της πανδημίας), αυξάνοντας την πίεση στις τιμές. Το αυξημένο κόστος μεταφοράς και logistics υπονομεύει επίσης τον εφοδιασμό: διαπιστώθηκε ότι τα αυξημένα μεταφορικά κόστη συνέβαλαν στην παγκόσμια αύξηση των τιμών του καφέ
Στο λιανεμπόριο, τα παραπάνω «κοστίζουν» στους καταναλωτές, ενώ στην εστίαση επιβαρύνονται επιπλέον από τον φόρο κατανάλωσης καφέ και την αύξηση του ΦΠΑ. Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε πως οι υψηλές τιμές πιέζουν τις καταναλωτικές συνήθειες: αρκετοί Έλληνες έχουν στραφεί σε φθηνότερες επιλογές, ιδιωτικές ετικέτες ή ακόμα σε εναλλακτικά ροφήματα με βάση δημητριακά (κυρίως στη λιανική), προσαρμόζοντας την κατανάλωσή τους στο πορτοφόλι τους. 
.