Έτσι θα διακρίνετε το αληθινό από το ψεύτικο χαμόγελο

Όλοι το έχουμε δει, το χαμόγελο εκείνο που δεν φτάνει «μέχρι τα μάτια». Από τις αμήχανες οικογενειακές φωτογραφίες μέχρι τις πιεσμένες ευγένειες στον χώρο εργασίας. Ο εγκέφαλός μας συχνά ανιχνεύει ότι κάτι δεν πάει καλά, πολύ πριν συνειδητοποιήσουμε το γιατί. 

Τι είναι όμως αυτό που κάνει ένα χαμόγελο να μοιάζει ειλικρινές - ή ψεύτικο; Η απάντηση βρίσκεται σε ένα εκπληκτικό μείγμα ανατομίας του προσώπου, νευρολογίας και συναισθηματικής αυθεντικότητας.

Δεν είναι όλα τα χαμόγελα ίδια και, από ανατομικής άποψης, υπάρχουν τουλάχιστον δύο διαφορετικά είδη: το χαμόγελο Duchenne, το οποίο αντανακλά γνήσια ευτυχία, και το χαμόγελο μη Duchenne, το οποίο τείνει να είναι περισσότερο κοινωνικό ή στρατηγικό.

Από πού πηγάζει το όνομα

Το χαμόγελο Duchenne, που πήρε το όνομά του από τον Γάλλο νευρολόγο του 19ου αιώνα Guillaume Duchenne de Boulogne, ενεργοποιεί δύο βασικές μυϊκές ομάδες. Η πρώτη ομάδα σχετίζεται με τις γωνίες του στόματος - όπου, για παράδειγμα, ο ριζοειδής (risorius από το λατινικό «χαμογελώ») τραβά τις γωνίες προς τα έξω και ο μείζων ζυγωματικός μυς τις ανασηκώνει.

Ο δεύτερος, και πιο χαρακτηριστικός, μυς είναι ο orbicularis oculi, ο οποίος σφίγγει τους μύες γύρω από τα μάτια, παράγοντας το γνωστό «πόδι της χήνας» και το απαλό σφίξιμο που συνδέουμε με τη ζεστασιά και την απόλαυση.

Η ανατομία του χαμόγελου

Τα ψεύτικα ή ευγενικά χαμόγελα, από την άλλη πλευρά, περιλαμβάνουν συνήθως μόνο τους μύες του στόματος. Τα μάτια παραμένουν μεγάλα ή αδιάφορα και το χαμόγελο φαίνεται περισσότερο μηχανικό παρά ουσιαστικό - ένα είδος συναισθηματικού καμουφλάζ.

Τόσο το αληθινό όσο και το ψεύτικο χαμόγελο εξαρτώνται από το κρανιακό νεύρο VII, γνωστό και ως νεύρο του προσώπου, το οποίο στέλνει σήματα από τον εγκέφαλο στους μύες της έκφρασης του προσώπου. Ωστόσο, υπάρχει μια βασική νευρολογική διαφορά: Τα χαμόγελα του Duchenne τείνουν να παράγονται από το μεταιχμιακό σύστημα, τον συναισθηματικό πυρήνα του εγκεφάλου - ιδιαίτερα την αμυγδαλή, μια αμυγδαλόσχημη ομάδα νευρώνων που επεξεργάζεται τη συναισθηματική αξία.

Τα χαμόγελα μη Duchenne, αντιθέτως, βρίσκονται συχνά υπό πιο συνειδητό φλοιώδη έλεγχο, που προέρχεται από τον κινητικό φλοιό. Αυτή η διαίρεση σημαίνει ότι τα αυθεντικά, συναισθηματικά καθοδηγούμενα χαμόγελα είναι ακούσια.

Δεν μπορείτε εύκολα να θελήσετε το orbicularis oculi σας να συσπαστεί πειστικά αν δεν αισθάνεστε πραγματικά το συναίσθημα πίσω από την έκφραση. Ακόμη και οι επαγγελματίες ηθοποιοί πρέπει να αξιοποιήσουν πραγματικές αναμνήσεις ή τεχνικές μεθόδου για να τα παράγουν πειστικά.

Γιατί ο εγκέφαλος καταλαβαίνει τη διαφορά 

Οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά καλοί στην ανίχνευση της συναισθηματικής αυθεντικότητας. Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και τα βρέφη ηλικίας μόλις δέκα μηνών μπορούν να διακρίνουν το αληθινό από το ψεύτικο χαμόγελο.

Εξελικτικά, αυτή η ικανότητα μπορεί να μας βοήθησε να αξιολογούμε την αξιοπιστία, να αναγνωρίζουμε τους αληθινούς συμμάχους και να αποφεύγουμε την εξαπάτηση. Η fusiform gyrus, ένα τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στην αναγνώριση του προσώπου, συνεργάζεται στενά με την ανώτερη κροταφική έλικα για την αποκωδικοποίηση των εκφράσεων - βοηθώντας μας να εκτιμήσουμε την πρόθεση όσο και το συναίσθημα.

Στη σύγχρονη ζωή, η ευαισθησία μας στις αποχρώσεις του προσώπου συνεχίζει να έχει σημασία. Οι πολιτικοί, οι εργαζόμενοι στην εξυπηρέτηση πελατών και τα δημόσια πρόσωπα βασίζονται συχνά στο κοινωνικό χαμόγελο για να περιηγηθούν στις περίπλοκες διαπροσωπικές προσδοκίες. Αλλά οι παρατηρητές - συνειδητά ή όχι - συχνά αντιλαμβάνονται αυτές τις μικροδιαφορές.

Τα ψεύτικα χαμόγελα δεν είναι απαραίτητα κακόβουλα. Στην πραγματικότητα, εξυπηρετούν σημαντικές κοινωνικές λειτουργίες: εξομαλύνουν τις αμήχανες αλληλεπιδράσεις, σηματοδοτούν ευγένεια, εκτονώνουν τις συγκρούσεις και δείχνουν σεβασμό. Αποτελούν ζωτικό μέρος αυτού που οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν «συναισθηματική εργασία» - τη διαχείριση των εκφράσεων κάποιου για να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ή επαγγελματικές προσδοκίες.