H AI διαβάζει… ιστορία: Αποκρυπτογραφήθηκαν επιγραφές που δυσκόλευαν τους ειδικούς για αιώνες

Η σφηνοειδής γραφή είναι το αρχαιότερο σύστημα γραφής και έχει διασωθεί σε πήλινες πινακίδες από την περιοχή της Μεσοποταμίας. Μέχρι σήμερα, η αποκρυπτογράφησή της ήταν μια εξαιρετικά επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία, που γινόταν λέξη προς λέξη από εξειδικευμένους επιστήμονες.

Γιατί; Αντίθετα με τα σύγχρονα αλφάβητα, που αποτελούνται από περιορισμένο αριθμό χαρακτήρων, η σφηνοειδής γραφή έχει χιλιάδες σύμβολα, τα οποία εξελίχθηκαν μέσα σε χιλιάδες χρόνια. Η ίδια λέξη μπορεί να είναι γραμμένη εντελώς διαφορετικά μέσα σε διάστημα μερικών αιώνων, κάτι που δυσκόλευε το έργο των αρχαιολόγων. Ακόμα και με τους ίδιους χαρακτήρες, η εμφάνιση των λέξεων αλλάζει συχνά, καθιστώντας δύσκολο να πιστοποιηθεί ότι δύο διαφορετικές αποτυπώσεις αναπαριστούν την ίδια λέξη.

Και εγένετο… ProtoSnap

Το ProtoSnap, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που αναπτύχθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου Κορνέλ και του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, μπορεί να αποκρυπτογραφήσει επιγραφές σφηνοειδούς γραφής με εξαιρετική ακρίβεια, ακόμα και αν αυτές δεν έχουν το ίδιο ακριβώς στιλ γραφής, όπως συμβαίνει με επιγραφές από διαφορετικές περιόδους και περιοχές.

Για να επιλύσουν αυτό το πρόβλημα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης που ευθυγραμμίζει την εικόνα ενός χαρακτήρα με ένα γνωστό πρότυπο, τοποθετώντας το ένα πάνω στο άλλο σαν κομμάτια παζλ. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που μπορεί να αναγνωρίσει, να αντιγράψει και να αναπαράγει μια ολόκληρη επιγραφή ταχύτερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια από ποτέ.

Μέχρι σήμερα, έχουν βρεθεί περίπου μισό εκατομμύριο επιγραφές με σφηνοειδή γραφή, οι οποίες βρίσκονται σε διάφορα μουσεία, αλλά μόνο ένα μικρό μέρος έχει μεταφραστεί. Αυτοματοποιώντας τη διαδικασία αναγνώρισης των χαρακτήρων, το σύστημα ProtoSnap έχει καταφέρει να αποκρυπτογραφήσει πολύ περισσότερες επιγραφές, ρίχνοντας φως σε πτυχές της ζωής, της οικονομίας και του νομικού συστήματος της Μεσοποταμίας. Οι επιστήμονες προσπαθούν να δεκαπλασιάσουν τις αρχαίες πηγές, ώστε να μάθουν περισσότερα για τον πολιτισμό της εποχής.

Ομιλείτε ελληνικά;

Και αυτή δεν είναι η μοναδική καινοτομία στον κλάδο. Το 2023, μια ομάδα επιστημόνων κατάφερε να διαβάσει το ελληνικό κείμενο ενός συνόλου παπύρων που είχαν θαφτεί από ηφαιστειακή στάχτη πριν από 2.000 χρόνια. Οι πάπυροι, που είχαν ανακαλυφθεί στα ρωμαϊκά ερείπια του Ερκουλάνεουμ (σημερινό Ερκολάνο), παρέμεναν ένα μυστήριο για 200 χρόνια, καθώς ήταν αδύνατον να «διαβαστούν» χωρίς να καταστραφούν.

Με εξελιγμένες τεχνικές, η ομάδα Vesuvius Challenge κατάφερε να αναγνωρίσει κάθε ίχνος μελανιού πάνω στους πάπυρους και να εξαγάγει το κείμενό τους, αποκαλύπτοντας το περιεχόμενο που είχε χαθεί για χιλιετίες. Με την ίδια τεχνολογία κατέστη δυνατή η ανάγνωση και η μετάφραση επιγραφών στα αρχαία ελληνικά και στην αρχαία ακκαδική γλώσσα.

Παράλληλα, το μοντέλο Ithaca, που έχει αναπτυχθεί από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έχει βοηθήσει στη χρονολόγηση ιστορικών κειμένων,  π.χ. ενός συνόλου αθηναϊκών διαταγμάτων. Το Ithaca επιβεβαίωσε ότι τα διατάγματα εκδόθηκαν το 421 π.Χ., επαληθεύοντας την άποψη των ερευνητών που πρότειναν το 420 π.Χ. και διαψεύδοντας όσους υποστήριζαν το 446/445 π.Χ. Αν και η διαφορά φαίνεται μικρή, οι ερευνητές εξηγούν ότι αλλάζει εντελώς το ιστορικό αφήγημα.

Και στην Κορέα

Την ίδια στιγμή, στην Κορέα χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να αποκρυπτογραφήσουν τα τεράστια αρχεία Χάντζα, ένα αρχαίο σύστημα γραφής της κορεατικής γλώσσας με κινεζικούς χαρακτήρες. Αυτά τα αρχεία περιέχουν έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών και καλύπτουν τη βασιλεία 27 βασιλέων της Κορέας για περίπου πέντε αιώνες. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, είναι πλέον δυνατόν να παρατηρηθούν πρότυπα στη διοίκηση, την οικονομία, τη διπλωματία κ.ά.

Όπως φαίνεται, η αποκρυπτογράφηση μέσω τεχνητής νοημοσύνης ανοίγει νέους δρόμους στην ιστορική έρευνα. Με τα κατάλληλα εργαλεία, οι επιστήμονες μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν γλώσσες που παρέμεναν «σιωπηλές» για χιλιετίες.