«Να τα πούμε;»: Τα κάλαντα και η ιστορία τους!

Κι εκεί που έχεις ξενυχτήσει το προηγούμενο βράδυ, λόγω του... εορταστικού mood, χτυπάει το κουδούνι το αξημέρωτο και αναρωτιέσαι ποιος είναι. Η ερώτηση που σου κάνουν όμως είναι τόσο χαρακτηριστική. Και την είχες κάνει κι εσύ τόσες φορές όταν ήσουν παιδί, που γνωρίζεις πολύ καλά ποια στιγμή της ημέρας είναι και ας είναι αχάραγο!

«-Να τα πούμε;

-Να τα πείτε!»

Και τα τριγωνάκια παίρνουν φωτιά! Ποια είναι όμως η ιστορία πίσω από τα κάλαντα των εορτών; Από που βαστάει τη "σκούφια" του το έθιμο;

Η ίδια η λέξη ετυμολογικά, προέρχεται από τη λατινική calendae, που σημαίνει καλένδες στα ελληνικά. Πιο συγκεκριμένα η λέξη προέρχεται από τις Ρωμαϊκές Καλένδες. Δηλαδή από τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου. Ωστόσο πριν από τον 2ο αιώνα π.Χ., ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου ήταν ο Μάρτιος, γι αυτό και τιμούσαν τότε την αρχή του χρόνου.

Πρόκειται για ευχετήρια και εγκωμιαστικά άσματα που ψάλλονται τις παραμονές των εορτών. Για τα Χριστούγεννα στις 24 Δεκέμβρη, για την Πρωτοχρονιά στις 31 του ίδιου μήνα αλλά και για τα Θεοφάνεια, στις 5 Ιανουαρίου. Φυσικά,τα κάλαντα ψάλλονται και στις εορτές του Λαζάρου και των Βαϊων, τα λεγόμενα Βαϊτικα κάλαντα. Υπάρχουν ωστόσο και τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής, που έχουν κατανυκτικό χαρακτήρα.

Οι λαογράφοι κάνουν λόγο για εθιμικά τραγούδια, που ψάλλονται είτε από μικρά παιδιά, είτε από ενήλικους την παραμονή των τριών μεγάλων γιορτών της Χριστιανοσύνης. Οι καλαντιστές τριγυρνούν στις γειτονιές, σε γκρουπ. Συμμαθητές, φίλοι, μέλη σωματείων και χορωδίες, επισκέπτονται κατά πως προστάζει το έθιμο, σπίτια, καταστήματα αλλά και δημόσιους χώρους, πάντα με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου μεταλλικού τριγώνου, αλλά και άλλων μουσικών οργάνων.

Τα κάλαντα είναι το έθιμο αυτό, που ακόμη και σήμερα τηρείται πιστά σε κάθε γωνιά της χώρας μας. Από την ηπειρωτική, μέχρι και τη νησιωτική. Ενώ οι παραλλαγές που έχουν καταμετρηθεί, αγγίζουν τις 30. Η κάθε μια προσαρμόζεται στον τοπικό χαρακτήρα της εκάστοτε περιοχής. Γι αυτό και χαρακτηρίζονται ως εθνικά ή αστικά, τοπικά ή παραδοσιακά.

Ο σκοπός τους διπλός. Και να ακουστεί το "Χρόνια πολλά!", όταν τα τριγωνάκια σταματήσουν να χτυπούν, αλλά και να μαζέψουν όσοι τα ψάλλουν, είτε φιλοδωρήματα, είτε προϊόντα, κάτι που ίσχυε παλαιότερα.

Τα κάλαντα του Δωδεκαημέρου

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα αποτελούν μια δοξασία στη θεία γέννηση του Ιησού Χριστού...

"Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων

ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων"

Η ιστορία των στίχων στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, ταξιδεύει πίσω στο Μεσαίωνα. Πρόκειται, λέει ο θρύλος, για μια ιστορία αγάπης όταν οι άνθρωποι των χαμηλών κοινωνικών τάξεων δεν είχαν δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες, παρά μόνο κατά τη διάρκεια των εορτών. Και τότε, μόνο μέσω του τραγουδιού...

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

"Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός,
στη γη να περπατήσει,
και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται,
και όλους μας καταδέχεται,
από την Καισαρεία,
σ’ εισ’ αρχόντισσα κυρία.

Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με, δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το χαρτί ομίλει,
Άγιε μου καλέ Βασίλη"

Και τέλος, η περίοδος των δώδεκα ημερών, ολοκληρώνεται με τα κάλαντα των Θεοφανίων...

ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ

"Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός,
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.

Όργανο βαστάει, κερί κρατεί,
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.

Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.

Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό,
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

Καλημέρα, καλημέρα,
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά"