Σαν σήμερα, στις 22 Μαΐου του 1963 πέφτει νεκρός στη Θεσσαλονίκη ο μεγάλος Γρηγόρης Λαμπράκης. Υπήρξε μαραθωνοδρόμος, γιατρός και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Κερασίστα Αρκαδίας. Εξελέγη βουλευτής Πειραιά με την ΕΔΑ, στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1961 και υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη».

Στις 21 Απριλίου 1963 πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης παρά την απαγόρευση της αστυνομίας βαδίζοντας το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του, εν μέσω απειλών, ώσπου τελικά συνελήφθη και κρατήθηκε για ώρες. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Αυγής, η δολοφονία Λαμπράκη ανέδειξε τον αυταρχισμό και τον ανεξέλεγκτο παρακρατικό μηχανισμό της κυβέρνησης Καραμανλή και συνέβαλλε στην πτώση της μετά από 8ετή παραμονή στην εξουσία.

Το χρονικό της δολοφονίας

Το βράδυ της Τετάρτης στις 22 Μαΐου του 1963, λίγο μετά τις 8, ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ της Θεσσαλονίκης, για να πάει σε εκδήλωση που διοργάνωσε η «Επιτροπή δια την διεθνή ύφεσιν και ειρήνην», στην οποία ήταν ομιλητής. Από τις 6 το απόγευμα δεκάδες ακραίοι της Δεξιάς και παρακρατικοί πραγματοποιούσαν αντισυγκέντρωση στα πεζοδρόμια των οδών Σπανδωτή, Ερμού και Βενιζέλου πολύ κοντά στο κτίριο της συγκέντρωσης όπου θα μιλούσε ο Γρηγόρης Λαμπράκης.

Στον τόπο της συγκέντρωσης βρίσκονταν ήδη 180 χωροφύλακες εν στολή, καθώς και ο επιθεωρητής Χωροφυλακής Βόρειας Ελλάδας υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μήτσου και ο διευθυντής των αστυνομικών δυνάμεων της πόλης, συνταγματάρχης Ευθύμιος Καμουτσής, αλλά καμία διαταγή δεν έδωσαν για να διαλυθεί η αντισυγκέντρωση. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης προπηλακίστηκε, καθώς πήγαινε στο κτίριο όπου βρίσκονταν τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, απ’ όπου και εκφώνησε μετά από λίγο το λόγο του, κάτω από τις έξαλλες κραυγές του πλήθους των «αγανακτισμένων πολιτών», ενώ έπεφταν βροχή οι πέτρες εναντίον του.

Αφού ολοκλήρωσε την ομιλία του για την ειρήνη, ο βουλευτής της ΕΔΑ φώναξε από το μικρόφωνο: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου». Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε να φύγει από την συγκέντρωση, ενώ αστυνομικοί τον διαβεβαίωναν ότι δεν υπήρχαν παρακρατικοί.

Το τρίκυκλο

Βλέποντας να εκκαθαρίζεται ο χώρος μπροστά στο κτίριο, ο Λαμπράκης μαζί με αρκετά άτομα ξεκίνησαν να περάσουν απέναντι στο ξενοδοχείο. Καθώς διέσχιζαν το δρόμο, ακούστηκε ο θόρυβος από μία τρίκυκλη μοτοσυκλέτα, που όρμησε με ξέφρενη ταχύτητα και έπεσε πάνω στην ομάδα του βουλευτή και των φίλων του, ενώ κάποιος που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα, χτύπησε με ένα λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Ο βουλευτής σωριάστηκε αιμόφυρτος στο έδαφος.

Οδηγός του τρίκυκλου ήταν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης, μεταφορέας, γνωστός στον υπόκοσμο της Θεσσαλονίκης. Ένας από τους παρευρισκόμενους οπαδούς του Λαμπράκη, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου (Τίγρης) πήδηξε μέσα στην καρότσα του τρίκυκλου με σκοπό να σταματήσει το όχημα, που αναπτύσσοντας ταχύτητα έφυγε αμέσως.

Στο τρίκυκλο επέβαινε και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης καταδικασμένος για βιασμό, παιδεραστία, κλοπή κ.α. Ακολούθησε άγρια πάλη μεταξύ Χατζηαποστόλου και Εμμανουηλίδη. Το τρίκυκλο σταμάτησε, ο Γκοτζαμάνης κατέβηκε και με γκλομπ χτύπησε τον Χατζηαποστόλου, έως ότου εμφανίστηκε ένας απλός τροχονόμος, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπου διαπιστώθηκε ότι ήταν θανάσιμα τραυματισμένος.

Η σορός του Λαμπράκη μεταφέρθηκε στην Αθήνα στο ναό του Αγίου Ελευθερίου και εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα, ενώ η νεκρώσιμη ακολουθία έλαβε χώρα στη Μητρόπολη στις 4 το απόγευμα της 28ης Μαΐου. Την κηδεία παρακολούθησαν όλοι οι αρχηγοί και οι βουλευτές των κομμάτων της αντιπολίτευσης και πάνω από 700.000 κόσμος.

Τι απέγιναν οι δολοφόνοι και τα κεντρικά πρόσωπα της υπόθεσης Λαμπράκη (από τον Σπύρο Κουζινόπουλο)

Οι δύο φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Λαμπράκη, Σπύρος Κοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, καταδικάσθηκαν τον Δεκέμβριο του 1966 σε πολυετή φυλάκιση και συγκεκριμένα για θανατηφόρο σωματική κάκωση καταδικάστηκαν ο Σπύρος Κοτζαμάνης (11 χρόνια) και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης (8,5 χρόνια), ενώ για δατάραξη οικιακής ειρήνης άλλα 8 άτομα, κυρίως «λουλούδια» του παρακράτους. Όμως, οι δύο δολοφόνοι του μαραθωνοδρόμου της Ειρήνης, θα αμνηστευθούν από τη χούντα, λίγο μετά την επιβολή της δικτατορίας και θα αφεθούν ελεύθεροι.

Από αριστερά: Μήτσου, Εμμανουηλίδης, Φωκάς, Kοτζαμάνης

Ο Σπ. Κοτζαμάνης (1928-1993): Ο οδηγός του τρίκυκλου, Σπύρος Κοτζαμάνης, ήταν στέλεχος της παρακρατικής οργάνωσης “Καρφίτσα” του γερμανοντυμένου στην κατοχή Ξ. Γιοσμά. Με δράση νωρίτερα, όπως ο ίδιος περηφανεύονταν, στην οργάνωση ΕΟΝ του δικτάτορα Μεταξά, στην οργάνωση «Βασιλική Εθνική Νεολαία» (ΒΕΝ) επί Κατοχής, καθώς και στην παρακρατική οργάνωση «Εθνική Αντίστασις», που χρηματοδοτούνταν από τα κρατικά μυστικά κονδύλια και της οποίας αρχηγός ήταν ο Φον Γιοσμάς Πέθανε στις 3 Απριλίου 1993 από ανακοπή καρδιάς.

Ο Εμμ. Εμμανουηλίδης, παλιός παιδεραστής και συνεργάτης της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών, από χρόνια έπασχε από την καρδιά του, και διατηρούνταν με μία μικρή σύνταξη του ΟΓΑ. Πέθανε την Πρωτομαγιά του 2001 μόνος στη Β΄ καρδιολογική κλινική του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης όπου νοσηλεύονταν.

Ο Ξενοφών Γιοσμάς (1906-1975), που ήταν ένα από τα στελέχη του παρακράτους στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε συνεργάτης των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, έφυγε μαζί με τους Ναζί από την Ελλάδα στα τέλη του 1944 και υπήρξε υπουργός Προπαγάνδας (!) στην εξόριστη «κυβέρνηση» Τσιρονίκου που σχημάτισαν οι δωσίλογοι στις αρχές του 1945 στη Βιέννη. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από το δικαστήριο δωσιλόγων, αλλά όταν γύρισε στην Ελλάδα το 1947, οι συνεργάτες των κατακτητών ήταν εθνικώς χρήσιμοι στο κράτος του Εμφυλίου Πολέμου κι έτσι η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και τελικά αποφυλακίστηκε περί το 1951 έχοντας κάνει τρία χρόνια μόνο φυλακή. Ο φον Γιοσμάς πέθανε το 1975, ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ο Κωνσταντίνος Μήτσου (1909-1985), αντιστράτηγος της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής, στη διάρκεια της Κατοχής είχε αμφιλεγόμενο ρόλο, συμμετέχοντας στην οργάνωση ΠΑΟ, της οποίας βασικός ρόλος ήταν η αντιπαράθεση στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και της ΕΑΜικής εθνικής αντίστασης. Λόγω των διασυνδέσεών του είχε ταχύτατη άνοδο στην κλίμακα της ιεραρχίας και διατέλεσε γενικός επιθεωρητής Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος όταν έγινε η δολοφονία Λαμπράκη, ενώ και από πριν ήταν γνωστός στη Μακεδονία και τη Θράκη ως προστάτης των διάφορων παρακρατικών οργανώσεων. Στην υπόθεση Λαμπράκη προφυλακίστηκε με εντολή ανακριτή και εισαγγελέα ως οργανωτής αντισυγκεντρώσεων και ως προστάτης ακροδεξιών οργανώσεων. Όμως αργότερα στη δίκη για την πολύκροτη αυτή υπόθεση απαλλάχθηκε, όπως και οι άλλοι κατηγορούμενοι αξιωματικοί της χωροφυλακής. Ως «ανταμοιβή» για τη στάση του, η χούντα ακύρωσε στις 12 Νοεμβρίου 1969 την αποστρατεία του και τον επανέφερε στο Σώμα, απονέμοντάς του τον τίτλο του αντιστράτηγου, Πέθανε τον Ιούνιο του 1985, σε ηλικία 76 ετών.

Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσε τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό στο περίφημο πολιτικό του μυθιστόρημα με τον τίτλο “Ζ”(Εκδόσεις Λιβάνη). Αργότερα έγινε ταινία από τον Κώστα Γαβρά.