Σαν σήμερα: Ο ηρωικός αγώνας της ΕΟΚΑ που συγκλόνισε την Κύπρο και άλλαξε τον ρου της ιστορίας

Η Κύπρος αποτέλεσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως το 1878, όταν παραχωρήθηκε στη Βρετανία. Το 1925 έγινε επίσημα βρετανική αποικία. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι Έλληνες Κύπριοι, που αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, επιδίωκαν την ένωση με την Ελλάδα, μια ιδέα γνωστή ως «ένωση». Ωστόσο, η Βρετανία, επιδιώκοντας να διατηρήσει τον έλεγχο του νησιού λόγω της στρατηγικής του σημασίας, αρνιόταν να ικανοποιήσει το αίτημα αυτό.

Η έναρξη του αγώνα

Την 1η Απριλίου 1955, η ΕΟΚΑ ξεκίνησε ένοπλο αγώνα κατά των Βρετανών με επιθέσεις σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, κυβερνητικά κτίρια και αστυνομικούς στόχους. Οι αντάρτες της ΕΟΚΑ πολεμούσαν με αντάρτικες τακτικές, χτυπώντας και αποσύροντας τις δυνάμεις τους στα βουνά του Τροόδους. Οι Βρετανοί αντέδρασαν με σκληρά κατασταλτικά μέτρα, επιβάλλοντας στρατιωτικό νόμο, συλλαμβάνοντας και εκτελώντας μαχητές της ΕΟΚΑ, καθώς και επιβάλλοντας περιορισμούς στον πληθυσμό.

Οι στρατηγικές του αγώνα

Η ΕΟΚΑ χρησιμοποίησε ποικίλες στρατηγικές, όπως δολιοφθορές, επιθέσεις εναντίον στρατιωτικών στόχων και προπαγανδιστικές εκστρατείες. Ιδιαίτερη σημασία είχε η εμπλοκή των νέων, μέσω οργανώσεων όπως η ΑΝΕ (Αλκίμος Νεολαία ΕΟΚΑ), που διέδιδε το μήνυμα του αγώνα και βοηθούσε στην εκτέλεση αποστολών.

Η αντίσταση των Κυπρίων προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις από τη Βρετανία. Πολλοί μαχητές συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, με πιο γνωστή την περίπτωση των εννέα αγωνιστών που απαγχονίστηκαν στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας. Η βαρβαρότητα των Βρετανών, όμως, ενίσχυσε την υποστήριξη των Κυπρίων στον αγώνα.

Ο ρόλος των μαθητών και των νέων

Οι μαθητές και οι νέοι είχαν καθοριστικό ρόλο στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Συμμετείχαν ενεργά σε διαδηλώσεις, μοίραζαν προκηρύξεις, μετέφεραν μηνύματα και όπλα, ενώ πολλοί εντάχθηκαν ως μαχητές στις ομάδες της ΕΟΚΑ. Οι σχολικές κινητοποιήσεις και οι διαδηλώσεις ήταν ένα από τα ισχυρότερα μέσα πίεσης κατά της βρετανικής κατοχής, ενώ οι μαθητές δεν δίστασαν να έρθουν αντιμέτωποι με τις βρετανικές δυνάμεις, πολλές φορές με τίμημα τη ζωή τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, μαθητής και ποιητής, που συνελήφθη και εκτελέστηκε σε ηλικία μόλις 18 ετών, αφού καταδικάστηκε για τη συμμετοχή του στον αγώνα. Η θυσία του ενέπνευσε χιλιάδες νέους, που συνέχισαν να αγωνίζονται με θάρρος και αποφασιστικότητα.

Η αντίσταση των Κυπρίων προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις από τη Βρετανία. Πολλοί μαχητές συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, με πιο γνωστή την περίπτωση των εννέα αγωνιστών που απαγχονίστηκαν στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας. Η βαρβαρότητα των Βρετανών, όμως, ενίσχυσε την υποστήριξη των Κυπρίων στον αγώνα.

Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και η συμμετοχή του στον αγώνα

Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης ήταν ένα από τα ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ, αναλαμβάνοντας σημαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις της οργάνωσης. Ήταν υπεύθυνος για πολλές επιτυχημένες επιθέσεις κατά των Βρετανών και διακρίθηκε για τη στρατηγική του σκέψη και την αποφασιστικότητά του. Συνελήφθη από τους Βρετανούς και υπέστη βασανιστήρια, αλλά δεν υπέκυψε. Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, ασχολήθηκε με την πολιτική, αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Εσωτερικών, ωστόσο η εμπλοκή του σε πολιτικές ίντριγκες οδήγησε τελικά στη δολοφονία του το 1970.

Οι ήρωες του αγώνα και οι νεκροί

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ανέδειξε πολλούς ήρωες, οι οποίοι έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Κύπρου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, που πολέμησε ηρωικά στο κρησφύγετό του στο Μαχαιρά και κάηκε ζωντανός από τους Βρετανούς, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο νεαρός μαθητής που εκτελέστηκε σε ηλικία 18 ετών, ο Κυριάκος Μάτσης, ο οποίος αρνήθηκε να παραδοθεί και ανατινάχτηκε στο κρησφύγετό του, καθώς και οι Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου, που ήταν οι πρώτοι που εκτελέστηκαν από τους Βρετανούς το 1956.

Τα φυλακισμένα μνήματα

Στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας υπάρχει ένας ιερός χώρος, γνωστός ως "Φυλακισμένα Μνήματα". Εκεί βρίσκονται οι τάφοι των εννέα απαγχονισμένων ηρώων της ΕΟΚΑ, καθώς και άλλων αγωνιστών που έπεσαν στη μάχη. Τα φυλακισμένα μνήματα αποτελούν σήμερα τόπο μνήμης και προσκυνήματος, συμβολίζοντας τη θυσία των Κυπρίων για την ελευθερία τους.

Ο ρόλος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ' ήταν ηγετική φυσιογνωμία του αγώνα, εκπροσωπώντας την πολιτική του διάσταση. Το 1956 εξορίστηκε από τους Βρετανούς στις Σεϋχέλλες, γεγονός που πυροδότησε έντονες αντιδράσεις στην Κύπρο και διεθνώς. Η επιστροφή του το 1959 ήταν καθοριστική για τις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη λύση του Κυπριακού ζητήματος.

Ο ρόλος της Βασίλισσας Ελισάβετ

Η βασίλισσα Ελισάβετ Β' είχε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων, καθώς επικύρωσε τις θανατικές ποινές πολλών αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Παρά τις διεθνείς πιέσεις και τις εκκλήσεις για επιείκεια, δεν έδωσε χάρη σε καταδικασμένους σε θάνατο αγωνιστές, γεγονός που προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια και οργή στους Κυπρίους, ενισχύοντας περαιτέρω τον αγώνα τους.

Το τέλος του αγώνα και οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου

Ο αγώνας κατέληξε στις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου το 1959, μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Οι συμφωνίες αυτές προέβλεπαν την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ανεξάρτητου κράτους, χωρίς ένωση με την Ελλάδα ή διχοτόμηση, αλλά με εγγυήτριες δυνάμεις τις τρεις χώρες. Ο Μακάριος αναδείχθηκε ως ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο απελευθερωτικός αγώνας της Κύπρου υπήρξε μια ηρωική προσπάθεια των Κυπρίων για αυτοδιάθεση. Παρόλο που δεν κατέληξε στην ένωση με την Ελλάδα, οδήγησε στην ανεξαρτησία του νησιού. Ωστόσο, οι συνθήκες που επιβλήθηκαν δημιούργησαν εσωτερικές εντάσεις, οι οποίες αργότερα συνέβαλαν στα γεγονότα του 1974 και τη συνεχιζόμενη διαίρεση της Κύπρου.