«Στείλτε τις κόρες σας, αλλιώς...»: Οι Ταλιμπάν καθιστούν μόνη επιλογή τα θρησκευτικά σχολεία θηλέων

Ήταν Αύγουστος του 2021 όταν οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία στο Αφγανιστάν. Έκτοτε, κι ενώ οι γυναίκες σε ολόκληρο τον πλανήτη εξακολουθούν να κάνουν βήματα προόδου, στο Αφγανιστάν οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως πλάσματα ενός κατώτερου Θεού, που στερούνται θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση. 

Όταν οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία, η 24χρονη Ναχίντ βρισκόταν στα μέσα των σπουδών της στα οικονομικά. Ήλπιζε να εργαστεί σε κάποιο πανεπιστήμιο μετά την αποφοίτησή της.

Αντ' αυτού, η Ναχίντ περνάει τώρα τα πρωινά της σε ένα θρησκευτικό σχολείο σε ένα υπόγειο τζαμί στη δυτική πόλη Χεράτ, καθισμένη στο πάτωμα και απαγγέλλοντας ιερά εδάφια με άλλες 50 γυναίκες και κορίτσια, όλες ντυμένες στα μαύρα από την κορυφή ως τα νύχια.

Γνωρίζει ότι οι Ταλιμπάν «προσπαθούν να αλλάξουν γνώμη στις γυναίκες», αλλά λέει ότι παρακολουθεί το μάθημα επειδή «είναι ο μόνος τρόπος για να φύγω από το σπίτι μου και να καταπολεμήσω την κατάθλιψη». Το κίνητρο των 1.000 Αφγάνι (13 ευρώ) που λαμβάνει κάθε μήνα βοηθά επίσης.

Μόνη επιλογή οι θρησκευτικές σπουδές

Η ιστορία της Ναχίντ δεν είναι ασυνήθιστη. Μια έρευνα των Guardian και Zan Times σε οκτώ από τις 34 επαρχίες του Αφγανιστάν αποκάλυψε τις σκόπιμες και συντονισμένες προσπάθειες των Ταλιμπάν να καταστήσουν τις θρησκευτικές σπουδές τη μόνη διαθέσιμη εκπαιδευτική επιλογή για τις γυναίκες και τα κορίτσια στο Αφγανιστάν.

Αφού απέκλεισε για πρώτη φορά τις γυναίκες και τα κορίτσια από το γυμνάσιο και την περαιτέρω εκπαίδευση πριν από περισσότερα από τέσσερα χρόνια, το καθεστώς έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο θρησκευτικών σχολείων που προωθούν μια νέα εναλλακτική λύση.

Σύμφωνα με αναφορές, υπήρχαν περισσότερα από 21.000 ισλαμικά θρησκευτικά σχολεία σε όλο το Αφγανιστάν μέχρι το τέλος του περασμένου έτους. Μεταξύ Σεπτεμβρίου 2024 και Φεβρουαρίου 2025, οι Ταλιμπάν έχτισαν ή έθεσαν τα θεμέλια για σχεδόν 50 νέα ισλαμικά θρησκευτικά σχολεία σε 11 επαρχίες.

Τα σχολεία διοικούνται από μουλάδες στο τζαμί ή στα σπίτια τους και λαμβάνουν μισθό από το υπουργείο Παιδείας. Για τη στελέχωση των σχολείων, το υπουργείο έχει εκδώσει πιστοποιητικά διδασκαλίας σε 21.300 πρώην μαθητές ισλαμικών θρησκευτικών σχολείων, τα οποία τους επιτρέπουν να διδάσκουν σε λύκειο, προπτυχιακό ή ακόμη και μεταπτυχιακό επίπεδο σε πανεπιστήμια.

Οι οικογένειες έχουν μείνει με λίγες εναλλακτικές λύσεις, καθώς τα κορίτσια αποκλείστηκαν από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και συχνά πιέζονται ή δέχονται κίνητρα για να εγγράψουν τα παιδιά τους, ειδικά τις κόρες, σε θρησκευτικά σχολεία.

Οι μουλάδες έχουν επίσης κίνητρο να γεμίζουν τις τάξεις, καθώς περισσότεροι μαθητές σημαίνουν υψηλότερο μισθό. Ως ηγέτες της κοινότητας και φορείς παροχής βοήθειας, ασκούν τεράστια εξουσία στην καθημερινή ζωή των περισσότερων ανθρώπων.

Το δίλημμα θρησκευτικό σχολείο ή πείνα

Η Καρίμα, από τη νοτιοδυτική επαρχία Νιμρόζ, έβγαλε τις δύο κόρες της από το σχολείο κατόπιν αιτήματος του τοπικού μουλά, όπως αναφέρει δημοσίευμα του Guardian. «Είπε ότι θα μας έδινε επισιτιστική βοήθεια αν τις έστελνα στην τάξη του», λέει. «Αλλά στο τέλος, δεν ήρθε τίποτα».

Μια άλλη μητέρα, η Νασρίν, λέει ότι της είπαν: «Στείλτε τις κόρες σας στα μαθήματα θρησκευτικών μας, αλλιώς δεν θα πάρετε τίποτα».

Το αποτέλεσμα είναι μια σταθερή αναδιαμόρφωση των κοινοτικών κανόνων. Οι οικογένειες που αντιστέκονται αντιμετωπίζουν την απομόνωση και την πείνα. Όσες συμμορφώνονται συχνά βλέπουν τις κόρες τους να επιστρέφουν στο σπίτι πιο άκαμπτες και επικριτικές στη σκέψη τους, μερικές φορές καταγγέλλοντας τους ίδιους τους γονείς τους ως «άπιστους». Ακόμη και ευκαιρίες εργασίας, σύμφωνα με αναφορές, προορίζονται για οικογένειες των οποίων οι κόρες παρακολουθούν μαθήματα θρησκευτικών.

Στα δημοτικά σχολεία θηλέων που παραμένουν ανοιχτά, ο αντίκτυπος είναι ορατός. Το μέγεθος των τάξεων είναι πολύ μικρότερο. Στο Νιμρόζ, μια δασκάλα λέει ότι 57 από τις μαθήτριές της έφυγαν για θρησκευτικά σχολεία φέτος. «Παλιότερα, κάθε τάξη είχε τέσσερα τμήματα με 40 μαθητές. Τώρα έχουμε τρία τμήματα με μόνο 20 έως 25».

Ακόμα και όσοι μένουν, συχνά φοιτούν και στα δύο ιδρύματα, περνώντας τα πρωινά στο θρησκευτικό σχολείο και τα απογεύματα στο «κανονικό» σχολείο, μέχρι που η πίεση αυξάνεται και εγκαταλείπουν εντελώς τη μη θρησκευτική εκπαίδευση.

Διδάσκονται το Κοράνι και τους ρόλους των φύλων

Στο μεταξύ, έμπειροι καθηγητές με πανεπιστημιακά πτυχία έχουν αποκλειστεί από τη διδασκαλία. Οι αντικαταστάτες τους είναι συχνά έφηβοι πρώην μαθητές θρησκευτικών σχολείων χωρίς εκπαιδευτική κατάρτιση, αλλά με ισχυρά ιδεολογικά διαπιστευτήρια.

Στη δυτική επαρχία Φαράχ, ένας διευθυντής σχολείου θυμάται ότι διατάχθηκε να απολύσει πέντε ειδικευμένους δασκάλους. Ένας από τους αντικαταστάτες τους διορίστηκε παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να διαβάσει άπταιστα. Τα μόνα προσόντα του, λέει ο διευθυντής, ήταν ότι είχε διασυνδέσεις με αξιωματούχους και ήταν κάτοχος πιστοποιητικού από θρησκευτική σχολή.

Το πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά σχολεία είναι περιορισμένο: απομνημόνευση του Κορανίου, των ερμηνειών του ισλαμικού νόμου από τους Ταλιμπάν, των ρόλων των φύλων και των κανόνων σχετικά με την ενδυμασία και τη συμπεριφορά. Δεν μελετώνται μαθηματικά ή θετικές επιστήμες.

Τα σχολικά βιβλία εισάγονται από το Πακιστάν και τυπώνονται στα Πάστο, τη γλώσσα της εθνικιστικής ομάδας από την οποία προέκυψαν οι Ταλιμπάν. Αυτό ισχύει ακόμη και στις περιοχές όπου μιλούνται τα Νταρί (τα Νταρί και τα Πάστο είναι οι δύο κύριες επίσημες γλώσσες στο Αφγανιστάν), με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να δυσκολεύονται να κατανοήσουν.

Ακτιβιστές λένε ότι ακόμη και η διεθνής βοήθεια διοχετεύεται για την υποστήριξη θρησκευτικών σχολείων. Σε μια περίπτωση, γραφική ύλη που έγινε δωρεά από την UNICEF σε ένα δημόσιο σχολείο εκτράπηκε στην τάξη ενός μουλά. Ο θυρωρός του σχολείου κλήθηκε να καταγράψει τα κλεμμένα εφόδια ως «χαμένα», λέει ένας δάσκαλος.

Επιπτώσεις και στην αγορά εργασίας

Η επέκταση των θρησκευτικών σχολείων αναδιαμορφώνει επίσης την αγορά εργασίας του Αφγανιστάν. Δημόσιοι υπάλληλοι με χρόνια εκπαίδευσης αντικαθίστανται από εφήβους που διαθέτουν μόνο πιστοποιητικά θρησκευτικών σχολείων.

Στο Νιμρόζ, ένας ακτιβιστής θυμάται μια γυναίκα με πτυχίο και 20 χρόνια εμπειρίας στο τμήμα γυναικείων υποθέσεων που απολύθηκε χωρίς εξήγηση. Η αντικαταστάτριά της ήταν μια 17χρονη απόφοιτος θρησκευτικού σχολείου. «Τώρα όλοι καταλαβαίνουν. Αν θέλεις δουλειά, ξέχνα το πανεπιστήμιο. Πήγαινε στο θρησκευτικό σχολείο».

Τα κορίτσια λένε ότι δεν ονειρεύονται πλέον να γίνουν γιατροί ή μηχανικοί. Αντίθετα, θεωρούν τα πιστοποιητικά θρησκευτικών σχολείων ως ασφαλέστερα και ολοένα και περισσότερο το μόνο προσόν που μετράει.

Για τη Ναχίντ, τη φοιτήτρια οικονομικών που ένιωσε την υποχρέωση να γίνει μαθήτρια ενός τέτοιου σχολείου, το παράδοξο είναι σκληρό. Τα μαθήματα της προσφέρουν μια ανακούφιση από την απομόνωση και την κατάθλιψη, αλλά μόνο εντός των ορίων μιας ιδεολογίας που απορρίπτει. «Αν μείνω σπίτι, θα τρελαθώ», λέει. «Αν πάω, τουλάχιστον θα δω άλλες γυναίκες».