Στον δρόμο το Βιβλιοπωλείο Αστέγων – 90.000 σπάνιες εκδόσεις απειλούνται με ανακύκλωση

Στο Παγκράτι, λίγα τετράγωνα πιο πέρα από τους δρόμους που ζωντανεύουν τα απογεύματα με φωνές και καφέδες, βρίσκεται ένας χώρος σιωπής, χαρτιού και επιμονής. Ένα παλαιοβιβλιοπωλείο, που το κρατούν όρθιο τρεις άνθρωποι όλοι τους κάποτε άστεγοι. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Λεωνίδας Κουρσούμης. 76 ετών. Πρώην άστεγος. Πρώην φοιτητής που δούλευε σε βιβλιοπωλείο για να τα βγάλει πέρα. Σήμερα, φύλακας 100.000 βιβλίων.

Από μια αποθήκη στην Πειραιώς, σε μια πολιτισμική εστία στο Παγκράτι

«Ξεκινήσαμε χωρίς ούτε ένα ευρώ. Σε μια αποθήκη στην Πειραιώς, με μερικούς πάγκους. Σήμερα είμαστε εδώ, και έχουμε κάνει έναν χώρο που θυμίζει πραγματικό βιβλιοπωλείο. Αλλά κινδυνεύουμε πάλι να μείνουμε στον δρόμο». Η αποθήκη που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο όγκο των βιβλίων – πάνω από 90.000 τίτλοι – απειλείται με άμεση έξωση. Η ειδοποίηση ήρθε λίγο μετά τον Δεκαπενταύγουστο. Μέχρι τέλος Σεπτεμβρίου, όλα πρέπει να έχουν φύγει. Αλλιώς θα πάνε… στην ανακύκλωση. Κυριολεκτικά.

«Δεν έχουμε πού να τα πάμε. Δεν ζητάμε λεφτά. Μια αποθήκη θέλουμε. Και δεν μας την δίνει κανείς», λέει ο Λεωνίδας, ήρεμα αλλά σταθερά. Πίσω του, τόμοι στοιβαγμένοι μέχρι το ταβάνι. Κάθε βιβλίο μια ιστορία. Κάθε ιστορία, μια εκκρεμότητα με τη μνήμη.

Η σιωπηλή απόσυρση του πολιτισμού

Μέσα στη συλλογή, κρύβονται σπάνια τεκμήρια. Η δεύτερη έκδοση των έργων του Ιπποκράτη, για παράδειγμα, που σύμφωνα με τον Λεωνίδα,  υπάρχει σήμερα μόνο σε τρεις επιστημονικές βιβλιοθήκες στις ΗΠΑ. Έφτασε στο παλαιοβιβλιοπωλείο όπως όλα τα άλλα: κάποιος πέθανε, κάποιος δεν ήξερε τι είχε, και το χάρισε.

Ο κόσμος δεν ξέρει τι βιβλία έχει. Αλλά κι αν το ήξερε, πάλι δεν θα τα κρατούσε. Δεν έχουμε την παιδεία. Δεν αγαπήσαμε το βιβλίο ποτέ.

Κάποτε, η εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού κοσμούσε τα σαλόνια των ελληνικών σπιτιών σαν σύμβολο μόρφωσης και κοινωνικής ανόδου. Σήμερα, «δεν τις θέλει κανείς», λέει ο Λεωνίδας. «Αν τις δεχόμασταν όλες, θα είχαμε μαζέψει πάνω από τρεις χιλιάδες τόμους». Κι όμως, πρόκειται για μια ιστορική εγκυκλοπαίδεια, ανεκτίμητης πολιτιστικής αξίας, που καταλήγει στα σκουπίδια επειδή δεν χωρά στα μοντέρνα ράφια της λήθης.

Μαζί της και χιλιάδες παλιά βιβλία, πρώτες εκδόσεις, σπάνια λεξικά, τόμοι που κάποτε αγοράστηκαν με θυσίες και διαβάστηκαν σαν ευαγγέλια. «Οι συλλέκτες στην Ελλάδα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα – τέσσερις, άντε πέντε σε όλη τη χώρα», λέει. «Δεν έχουμε την παιδεία να αγοράζουμε παλιά βιβλία. Δεν έχουμε καν την παιδεία να τα κρατάμε». Και μέσα σε αυτόν τον αργό πολιτισμικό αφανισμό, ο πιο άμεσος κίνδυνος δεν είναι η λήθη – είναι η ανακύκλωση. Κυριολεκτικά.

Ένας λαός που πετάει τα βιβλία του στους κάδους

«Δεν έχουμε παιδεία βιβλίου. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν να διαβάζουν. Ούτε το κράτος ενδιαφέρεται», λέει με πικρία. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των αναγνωστών που αγοράζουν βιβλία μετά βίας αγγίζει το 6-7%. Αντίθετα, εικόνες με βιβλία παρατημένα στους κάδους είναι πια ο κανόνας. «Βρίσκουμε συχνά έξω από το μαγαζί χαρτόκουτα, άδειες σακούλες – κάποιος τα πήρε για να τα πουλήσει για χαρτί. Κανείς δεν ήξερε τι κρατούσε στα χέρια του».

Αυτή η άγνοια έχει και συνέπειες: σήμερα, 90.000 βιβλία κινδυνεύουν να καταλήξουν στην ανακύκλωση, επειδή ο χώρος αποθήκευσης τους εκκενώνεται με έξωση μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. «Είναι εγκλήματα αυτά. Δεν έχουμε άλλο χώρο. Αν δε βρεθεί λύση, θα καταστραφούν».

Η κραυγή βοήθειας που δεν ακούγεται

Ο Λεωνίδας δεν ζητά χρήματα. Ζητά αποθήκη. Έναν χώρο για να μεταφερθούν τα βιβλία και να καταγραφούν – έχουν ήδη ετοιμάσει eshop για να τα διαθέσουν ηλεκτρονικά. «Από όλη την Ελλάδα μας ζητάνε βιβλία – από την Κέρκυρα, τη Δράμα, την Αλεξανδρούπολη. Αν τα είχαμε ανεβάσει στο σάιτ, θα βλέπανε έναν κατάλογο 15.000 τίτλων».

Παρ' όλα αυτά, από το υπουργείο Πολιτισμού το μόνο που ήρθε ήταν... τουρισμός. «Ήρθαν δύο υπάλληλοι, βγήκαν φωτογραφίες έξω από την είσοδο, εντυπωσιάστηκαν με τη βιτρίνα και μετά μας είπαν ότι "το υπουργείο δεν έχει χώρους και δεν δίνει χώρους"», περιγράφει ο Λεωνίδας, χωρίς οργή, αλλά με εκείνο το σκληρό, καθαρό βλέμμα του ανθρώπου που δεν περιμένει πια τίποτα.

Και κάπου εδώ, πέφτουν οι μάσκες. «Το Υπουργείο Πολιτισμού είναι για μένα άχρηστο. Είναι ένα υπουργείο-φανφάρα. Δεν κάνει τίποτα. Πριν το ΕΛΙΒΙΠ ήταν το ΕΚΕΒΙ, πάντα κάτι φτιάχνουν για να μην κάνουν τίποτα».

Ένας άνθρωπος του βιβλίου, από ανάγκη και πίστη

Ο ίδιος, στα 76 του, δεν διαβάζει πια. Δεν προλαβαίνει. Έχει φορτωθεί την αγωνία της επιβίωσης ενός ολόκληρου αρχείου πολιτισμού. «Μου έμεινε η αρρώστια με το βιβλίο όταν δούλευα φοιτητής σε βιβλιοπωλείο. Τώρα, δεν έχω χρόνο ούτε να διαβάσω. Μόνο να σώσω αυτά που έχουν μείνει».

Και τι έχει μείνει; Μια δεύτερη έκδοση έργων του Ιπποκράτη που υπάρχει σε μόνο τρία αντίτυπα σε ολόκληρο τον κόσμο. Χιλιάδες παλιές εγκυκλοπαίδειες που κανείς πια δεν ζητά. Και ένας άνδρας που, παρά τα 29 του μήνες στο δρόμο, στήριξε όλο αυτό πάνω σε μια απλή ιδέα: ότι το βιβλίο δεν πετιέται. Ότι αξίζει δεύτερη ευκαιρία. Όπως και ο άνθρωπος.

Ένα κάλεσμα, όχι επαιτεία

«Αν έρθει αύριο μια δημοτική βιβλιοθήκη και μου πει "θέλουμε τα βιβλία σου", θα τα δώσω αμέσως. Χωρίς δεύτερη σκέψη», λέει. Κι αυτό δεν είναι παράδοση. Είναι μια μορφή αξιοπρέπειας. Μια πολιτική δήλωση. Γιατί στη χώρα που πετάει τα βιβλία στα σκουπίδια, κάποιοι επιμένουν να τα φυλάνε σαν κόρη οφθαλμού.

Μένει να δούμε αν θα βρεθεί κάποιος να απλώσει το χέρι – ή αν η Ελλάδα θα επιλέξει για ακόμα μία φορά να θάψει το παρελθόν της κάτω από τόνους ανακυκλωμένου χαρτιού.