Η καρδιά του καλοκαιριού χτυπά στην αγκαλιά της Παναγιάς– Ταξίδι στα πιο ιερά προσκυνήματα

Ο Δεκαπενταύγουστος δεν είναι απλώς μια μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας. Είναι η καρδιά του καλοκαιριού που χτυπά σε κάθε χωριό, νησί και πόλη της Ελλάδας. Είναι η μέρα που ο ουρανός και η γη ενώνονται για να τιμήσουν την Παναγία, τη Μητέρα όλων μας. Τη Μάνα που δεν κάνει διακρίσεις, που σκεπάζει με το μαφόρι της κάθε πόνο, κάθε δάκρυ, κάθε προσευχή.

Ο Δεκαπενταύγουστος συχνά αποκαλείται και «Επιτάφιος του καλοκαιριού». Είναι η μοναδική στιγμή που η κατάνυξη της Μεγάλης Εβδομάδας συναντά την ανάσα του Αυγούστου. Στις αυλές των εκκλησιών, κάτω από τον ήλιο που αρχίζει να γέρνει, οι πιστοί ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας, στολισμένου με λουλούδια του καλοκαιριού – γιασεμιά, βασιλικούς, γαρύφαλλα. Δεν υπάρχει το πένθος του Πάσχα· υπάρχει η γλυκιά μελαγχολία του αποχωρισμού και η σιγουριά ότι η Μάνα δεν χάνεται, αλλά αναλαμβάνεται στους ουρανούς. Είναι η στιγμή που η θάλασσα ακούει ψαλμωδίες και τα νησιώτικα σοκάκια μυρίζουν θυμίαμα, ενώ όλη η Ελλάδα γίνεται ένα κερί αναμμένο στη χάρη Της.

Στις εκκλησιές του ελληνισμού

Στην Τήνο, οι εικόνες είναι συγκλονιστικές. Από το πρώτο φως της ημέρας, χιλιάδες πιστοί ανεβαίνουν γονατιστοί τον ανηφορικό δρόμο προς τον ναό της Μεγαλόχαρης, κουβαλώντας στο βλέμμα ευγνωμοσύνη ή μια σιωπηλή ικεσία. Κεριά, λουλούδια, τάματα – όλα αφήνονται στα πόδια της εικόνας με μια μόνο ελπίδα: «Παναγιά μου, βοήθα…»

Στον Πόντο, και σήμερα στην Καστανιά Βερμίου, η Παναγία Σουμελά παραμένει το καταφύγιο των ξεριζωμένων. Εκεί, οι απόγονοι των Ποντίων προσκυνούν την εικόνα που έφτασε ως κειμήλιο σωτηρίας από τα ματωμένα χρόνια της Γενοκτονίας. Η Παναγιά τους δεν είναι απλώς σύμβολο πίστης – είναι η ίδια η μνήμη, η ρίζα και η ταυτότητά τους.

Στη Σκιαθίτισσα Παναγιά Εικονίστρια, στη Μονή της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό, στη Μυρτιδιώτισσα των Κυθήρων, στη Φανερωμένη της Σαλαμίνας και σε αμέτρητα ακόμη προσκυνήματα, ο Δεκαπενταύγουστος γίνεται πανηγύρι ψυχής. Δεν είναι μόνο οι καμπάνες που ηχούν χαρμόσυνα· είναι οι καρδιές που ανασαίνουν πιο ελεύθερα, νιώθοντας ότι «η Μάνα ακούει».

Καταφύγια προσευχής

Αν και η Σκιάθος, τα Κύθηρα και η Σαλαμίνα δεν τιμούν την Παναγία τους ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, το καλοκαίρι και ειδικά αυτές τις μέρες, οι εκκλησίες τους στέκουν πάντα ανοιχτές. Η Παναγία Εικονίστρια, η Μυρτιδιώτισσα και η Φανερωμένη γίνονται καταφύγια προσευχής και γαλήνης, έτοιμες να δεχτούν τον κάθε προσκυνητή που θέλει να ανάψει ένα κερί στη μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας. Έτσι, ακόμη κι αν το επίσημο πανηγύρι τους ανήκει σε άλλη μέρα, αυτές οι Παναγίες μοιράζονται τη χαρά και τη συγκίνηση του Δεκαπενταύγουστου, μαζί με όλη την Ελλάδα και την Κύπρο

Η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι, για τον Έλληνα, κάτι παραπάνω από θρησκευτικό γεγονός. Είναι το άγγιγμα της παράδοσης, η ζωντανή συνέχεια αιώνων, το κοινό σημείο αναφοράς για όσους βρίσκονται στην πατρίδα ή στην ξενιτιά. Εκείνη την ημέρα, όλοι γινόμαστε ένα παιδιά που γυρίζουν στην αγκαλιά της Μητέρας.

Και όταν βραδιάζει, οι αυλές γεμίζουν τραγούδια, οι πλατείες ζωντανεύουν από χορούς, και η φλόγα του καντηλιού τρεμοπαίζει, σαν να μας ψιθυρίζει:
«Μην ξεχνάς… η Παναγιά είναι πάντα εδώ».

Η Παναγία της Τήνου – Η Μεγαλόχαρη

Το πιο γνωστό πανελλήνιο προσκύνημα. Η θαυματουργή εικόνα, σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκε το 1823 ύστερα από όραμα της μοναχής Πελαγίας. Από τότε, η Παναγία της Τήνου έγινε το καταφύγιο του έθνους, ιδιαίτερα στα χρόνια της σκλαβιάς και των πολέμων. Το πιο χαρακτηριστικό θαύμα της είναι η ίαση βαριά ασθενών και η σωτηρία ναυτικών σε τρικυμίες. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, χιλιάδες πιστοί ανεβαίνουν γονατιστοί τον δρόμο ως τον ναό, αφήνοντας τάματα από χρυσό, ασήμι, ακόμη και αναθηματικές πλάκες πλοίων.

Υπάρχει μια σύγχυση σχετική με την ιερή εικόνα. Πολλοί θεωρούν ότι συμβολίζει την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου, ωστόσο, η εικόνα απεικονίζει τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Η τεχνική της εικόνας είναι ξεχωριστή και ορισμένοι, λίγοι ερευνητές την αποδίδουν στον Απόστολο Λουκά. Αυτή η πιθανή προέλευση προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη σημασία και ιστορικό βάρος στην εικόνα. Ωστόσο, αρκετοί μελετητές την θεωρούν ως μεταγενέστερη της εποχής του Αποστόλου Λουκά. Η ιερά εικόνα της Παναγίας της Τήνου εκφράζει μια βαθιά θρησκευτική και πολιτιστική σημασία για τον ελληνικό λαό και την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η Παναγία Σουμελά – Η προστάτιδα των Ποντίων

Η ιστορία της ξεκινά στον Πόντο τον 4ο αιώνα, όταν οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος βρήκαν την εικόνα της Παναγίας κρυμμένη σε μια σπηλιά στο όρος Μελά. Η εικόνα, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά κατά την παράδοση, έγινε το ιερότερο κειμήλιο του Ποντιακού Ελληνισμού. Μετά τη Γενοκτονία, οι πρόσφυγες μετέφεραν την εικόνα στην Ελλάδα το 1931 και την τοποθέτησαν στην Καστανιά Βερμίου.Η Παναγία Σουμελά είναι για τους Πόντιους η μνήμη, η ρίζα και η συνέχεια , εκείνη που στέκει φύλακας του ξεριζωμένου γένους.

Η εικόνα της Θεοτόκου είναι τύπου Οδηγήτριας (0,3μ x 0,25μ). Είναι χωρισμένη σε δύο κομμάτια και τόσο κατεστραμμένη που κανέναν ίχνος από τις μορφές και τα ενθυμήματα των προσώπων που εικονίζονταν σε αυτή (της Παναγίας και του μικρού Χριστού) δε διακρίνεται. Διακρίνονται όμως τα διαγράμματα της Θεοτόκου και του μικρού Ιησού. Αυτά τονίζονται εντονότερα από την ασημένια και χρυσωμένη θήκη που τα περιβάλλει. Σε αυτήν υπάρχουν πρόσθετα οι επιγραφές IC. XC. MP. ΘΥ. H COYMELHTHCA (Ιησού Χριστού Μήτηρ Θεού η Σουμελιώτισσα).

Η Παναγία Εκατονταπυλιανή – Το Καμάρι της Πάρου

Στην Πάρο, η Παναγία Εκατονταπυλιανή – ή Καταπολιανή – είναι από τα αρχαιότερα και πιο ιστορικά χριστιανικά μνημεία της Ελλάδας. Η παράδοση λέει ότι χτίστηκε τον 4ο αιώνα από την Αγία Ελένη, μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, όταν σταμάτησε στο νησί καθ’ οδόν για τους Αγίους Τόπους. Το όνομα «Εκατονταπυλιανή» προέρχεται από τον θρύλο πως ο ναός έχει 99 φανερές πύλες και μία κρυφή που θα αποκαλυφθεί όταν έρθει η ώρα να ελευθερωθεί η Κωνσταντινούπολη.

Κάθε Δεκαπενταύγουστο, η Παροικιά πλημμυρίζει από κόσμο για τη λιτανεία και το ρίξιμο πυροτεχνημάτων πάνω από το λιμάνι, σε μια γιορτή που παντρεύει την κατάνυξη με το νησιώτικο πανηγύρι.

Η Παναγία του Γερανού – Η Φρουρός της Πάτμου

Η Πάτμος, «νησί της Αποκάλυψης», έχει πολλές εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία, αλλά ξεχωρίζει η Παναγία του Γερανού. Ο μικρός ναός είναι χτισμένος πάνω σε ύψωμα, με θέα το λιμάνι της Σκάλας, και συνδέεται με την προστασία των ναυτικών και των ψαράδων του νησιού. Η παράδοση λέει πως η εικόνα της Παναγίας, τύπου Οδηγήτρια, βρέθηκε από ντόπιους ψαράδες που την είδαν να «γυαλίζει» στο νερό. Από τότε, θεωρείται φύλακας του νησιού και προστάτιδα σε θαλασσινά ταξίδια.
Κάθε χρόνο, ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, οι καμπάνες της χτυπούν ασταμάτητα και οι κάτοικοι ανεβαίνουν στο εκκλησάκι για να ζητήσουν υγεία και ευλογία, ενώ τα καΐκια στο λιμάνι κορνάρουν προς τιμήν της.

Η Παναγία Χοζοβιώτισσα – Το θαύμα της Αμοργού

Σκαρφαλωμένο στον γκρεμό, το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας χτίστηκε τον 11ο αιώνα για να στεγάσει την εικόνα που έφτασε θαυματουργά από τα Χόζοβα της Παλαιστίνης. Η παράδοση λέει πως η εικόνα ταξίδεψε μόνη της στα κύματα, αποφεύγοντας τους εικονομάχους, και οδηγήθηκε στα νερά της Αμοργού. Στενή σαν «χαραμάδα» στο βράχο, η μονή αγκαλιάζει την εικόνα της Παναγίας, που φημίζεται για τη βοήθειά της σε ναυτικούς.

Η Παναγία Εικονίστρια – Η Σκιαθίτισσα

Στη Σκιάθο, η Παναγία Εικονίστρια θεωρείται η προστάτιδα του νησιού. Η εικόνα βρέθηκε τον 17ο αιώνα κρυμμένη σε δέντρο, από βοσκό που είδε ένα παράξενο φως να λάμπει. Από τότε, θεωρείται θαυματουργή, κυρίως σε θέματα υγείας και προστασίας των κατοίκων από φυσικές καταστροφές.

Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα – Η Κυρά των Κυθήρων

Η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε τον 14ο αιώνα σε ένα μυρτιώδες τοπίο, από βοσκό που ακολούθησε το φως της. Η Μυρτιδιώτισσα έγινε γνωστή για τα θαύματα σωτηρίας από πειρατικές επιδρομές και θεραπείες ασθενών.

Έχει το προσωνύμιο Μυρτιδιώτισσα, γιατί αναφέρεται από την παράδοση ότι τη βρήκε ένας βοσκός σε μία τοποθεσία γεμάτη με μυρτιές. Σήμερα με το όνομα αυτό ονομάζονται εκκλησίες, μονές και γενικά οι εικόνες με παράσταση της Παναγίας με μυρτιές. 

Η Παναγία Φανερωμένη – Η Σαλαμινιώτισσα

Η εικόνα της Παναγίας, κατά την παράδοση, φανερώθηκε θαυματουργά σε ψαράδες. Από τότε, η Φανερωμένη της Σαλαμίνας έγινε κέντρο προσκυνήματος, με πλήθος μαρτυριών για θαυμαστές θεραπείες και βοήθεια σε δύσκολες ώρες.

Γενικά η ονομασία Φανερωμένη και ειδικότερα για τον ελλαδικό χώρο, είναι συνυφασμένη με ευσεβείς παραδόσεις του ελληνικού λαού τις οποίες και επικύρωσε η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία στο διάβα των τελευταίων αιώνων. Συνήθως αφορούν τόπους όπου κατά καιρούς «φανερώθηκαν» ιερές εικόνες, συνηθέστερα της Παναγίας, κατά θαυμαστό τρόπο, που η προηγούμενη απόκρυψή τους ανάγεται στη περίοδο της εικονομαχίας στο Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Έτσι η ονομασία «Φανερωμένη» δίνονταν σε ανάμνηση παρόμοιου τρόπου εύρεσης εικόνας σε περιοχές, ναούς και μοναστήρια τα οποία κτίζονταν στη συνέχεια στους τόπους εύρεσης αυτών των εικόνων. 

Η Παναγία του Κύκκου – Η Βασίλισσα της Κύπρου

Στην Κύπρο, η Μονή Κύκκου φιλοξενεί μία από τις τρεις εικόνες της Παναγίαςπου ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Η εικόνα είναι καλυμμένη με ασημένιο κάλυμμα και δεν αποκαλύπτεται ποτέ στους πιστούς, καθώς η παράδοση λέει ότι κανείς δεν πρέπει να αντικρίσει το βλέμμα της. Είναι η προστάτιδα του νησιού, συνδεδεμένη με μεγάλες στιγμές της κυπριακής ιστορίας και αμέτρητα θαύματα, ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας και πολέμων.

Η Παναγία Τροοδίτισσα – Η Μάνα των Ορέων

Χτισμένη σε υψόμετρο 1.300 μέτρων στα όρη Τροόδους, η μονή ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα. Η εικόνα της Παναγίας φημίζεται για τη βοήθειά της σε ζευγάρια που δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδιά, ενώ η ίδια η τοποθεσία προσφέρει μια γαλήνη που μοιάζει να αγκαλιάζει τον επισκέπτη. Στον Δεκαπενταύγουστο, η πομπή και η λειτουργία στα ψηλά βουνά δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μοναδικής κατάνυξης.

Ο Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα δεν είναι απλώς θρησκευτική εορτή. Είναι το πανηγύρι της πίστης, η μέρα που ακόμη και οι πιο μακρινοί από την Εκκλησία αισθάνονται την ανάγκη να ανάψουν ένα κερί. Είναι η στιγμή που ολόκληρο το έθνος, από τα ορεινά χωριά ως τα νησιωτικά ξωκλήσια, γίνεται μια μεγάλη οικογένεια που συναντά τη Μάνα της.