Κονκλάβιο: Πώς εκλέγεται ο νέος Πάπας - Ο λευκός καπνός και οι άλλοι συμβολισμοί
Ο Πάπας Φραγκίσκος πέθανε τη Δευτέρα του Πάσχα, 21 Απριλίου 2025, σε ηλικία 88 ετών στην κατοικία του στο Casa Santa Marta, σύμφωνα με ανακοίνωση του Βατικανού. Η είδηση του θανάτου του συγκλονίζει τη διεθνή κοινότητα ανοίγοντας τη συζήτηση για την διαδοχή του.
Καρδινάλιοι, κονκλάβιο, μαύρος και λευκός καπνός, «habemus Papam». Λέξεις που είναι άμεσα συνυφασμένες με τη διαδικασία εκλογή του Πάπα της Ρώμης. Το σκηνικό είναι στημένο μέσα στο Βατικανό σε ένα από τα πιο συγκλονιστικά σημεία της Αγίας Έδρας.
Η κοίμηση του εκάστοτε Επισκόπου της Ρώμης είναι παράλληλα, η θρυαλλίδα για την εκλογή του επόμενου διαδόχου του Αποστόλου Πέτρου. Ο νέος Πάπας της Ρώμης και διάδοχος του κοιμηθέντος Φραγκίσκου θα είναι ο 267ος σε απευθείας διαδοχή από τον Απόστολο Πέτρο, που θεωρείται ο ιδρυτής της Εκκλησίας της Ρώμης και τιμητικά ο πρώτος Επίσκοπος της πόλης και Πάπας.
Κάτω από την οροφή του παρεκκλησίου του Σίξτου -της Καπέλα Σιστίνα- με τις συγκλονιστικές οροφογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου, που όποιος τις βλέπει από το επίπεδο του εδάφους δείχνουν σαν να είναι τρισδιάστατες, θα συγκεντρωθούν οι πρίγκιπες της καθολικής Εκκλησίας, οι καρδινάλιοι-εκλέκτορες, όσοι δηλαδή από το σώμα των επισκόπων έχουν τα δικαιώματα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, για να διαδεχθούν τον Φραγκίσκο.
Οι υποψήφιοι Ποντίφικες
Το σύστημα της εκλογής του Πάπα της Ρώμης είναι δημοκρατικό με μεγάλη έμφαση στη διεκπεραίωση πολλαπλών ψηφοφοριών, μέχρι να προκύψει σαφής συναίνεση. Επίσημα, οι υποψήφιοι για να εκλεγούν πρέπει να είναι μόνο άνδρες και καθολικοί, δηλαδή τυπικά λαϊκοί ή και απλοί ιερείς, αν και στην πραγματικότητα οι ποντίφικες έχουν επιλεγεί μόνο από τις τάξεις των Καρδιναλίων εδώ και αιώνες.
Το δικαίωμα συμμετοχής των καρδιναλίων στο κονκλάβιο για να εκλέξουν τον πάπα περιορίζεται σήμερα σε εκείνους που δεν έχουν φθάσει ακόμη την ηλικία των 80 ετών. Ο Φραγκίσκος ήταν 76 ετών όταν εκλέχθηκε, ενώ ο Βενέδικτος πριν από αυτόν ήταν 78 ετών.
Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι ο νέος Πάπας θα εκλεγεί από την πρώτη ψηφοφορία. Αν και δεν κρατούνται πρακτικά και ουδείς γνωρίζει ποιος πήρε πόσες ψήφους, εντούτοις κάποιες εικασίες μπορεί να γίνουν.
Πριν αρχίσουν οι ψηφοφορίες οι καρδινάλιοι συγκεντρώνονται στο Βατικανό, όπου οι επίσκοποι που θέλουν να κατέλθουν ως υποψήφιοι έχοντας όραμα για την καθολική Εκκλησία, καλούνται να περιγράψουν ενώπιον του κολεγίου των καρδιναλίων τους σκοπούς τους. Αυτές οι -τύποις- προεκλογικές ομιλίες θα είναι η «μαγιά» για να διαμορφωθούν οι ομάδες των υποψηφίων. Ανάλογα με τον προσανατολισμό τους, συντηρητικοί, μετριοπαθείς, φιλελεύθεροι, οι καρδινάλιοι ατομικά ή ομαδικά θα αρχίσουν να συντάσσονται πίσω από τους υποψηφίους.
Με κάπως ακραίο τρόπο η ομώνυμη ταινία «Κονκλάβιο» με πρωταγωνιστή τον Ρέιφ Φάινς περιέγραψε το παρασκήνιο πίσω από την εκλογή ενός νέου Πάπα, τις δοσοληψίες, αλλά και τον εσωτερικό «πόλεμο» μεταξύ των αντίπαλων ομάδων και στρατοπέδων.
Extra omnes-Βγείτε όλοι έξω
Για να ξεκινήσει η διαδικασία, τελείται μια ειδική πρωινή λειτουργία, μετά την οποία οι περίπου 120 Καρδινάλιοι σε ηλικία ψήφου θα συγκεντρωθούν μέσα στην Καπέλα Σιστίνα – την έδρα όλων των Παπικών Κονκλάβων από το 1858. Αργότερα μέσα στην ημέρα, η φράση «extra omnes» (όλοι έξω) ηχεί και οι Καρδινάλιοι – που έχουν ορκιστεί σε όρκο μυστικότητας – θα κλειδωθούν μέσα στο κονκλάβιο.
Το βίντεο από την τελετή έναρξης του κονκλαβίου που οδήγησε στην εκλογή του Πάπα Φραγκίσκου
Τι σημαίνει κονκλάβιο
Είναι παράφραση της λατινικής φράσης: cum clavis, που μεταφράζεται ως «χωρίς κλειδιά» ή «κλειδωμένα», σε ανάμνηση της απομόνωσης των καρδιναλίων έως ότου αποφασίσουν το ποιος θα εκλεγεί Πάπας.
Το τελετουργικό με την πάροδο των αιώνων έχει εξελιχθεί και είναι -πλέον- μια χολιγουντιανού επιπέδου χορογραφία. Οι καρδινάλιοι-εκλέκτορες, δηλαδή όσοι την ημέρα που θα εκκινήσει το κονκλάβιο δεν θα έχουν συμπληρώσει το 80ο έτος της ηλικίας τους, σε πομπή και ψάλλοντας ύμνους θα καθίσουν ιεραρχικά αριστερά και δεξιά του μονόκλιτου παρεκκλήσιου της Καπέλα Σιστίνα. Μπροστά στην αγιογραφία της ημέρας της κρίσεως οι καρδινάλιοι θα κληθούν να εκλέξουν αυτόν που θεωρούν ως καταλληλότερο για να ανέβει στον θρόνο ως ο 267ος διάδοχος του Αγίου Πέτρου.
Τα ονόματα εννέα Καρδιναλίων επιλέγονται τυχαία για να λειτουργήσουν και να οργανώσουν την ψηφοφορία. Τρεις γίνονται Ελεγκτές, των οποίων η δουλειά είναι να επιβλέπουν την ψηφοφορία. Άλλοι τρεις συγκεντρώνουν τις ψήφους και άλλοι τρεις τις αναθεωρούν.
Το μακροβιότερο κονκλάβιο της ιστορίας
Πάπας εκλέγεται μόνο όταν ένας υποψήφιος λάβει την πλειοψηφία των δύο τρίτων. Μερικές φορές οι Πάπες επιλέγονται γρήγορα όταν εμφανίζεται ένας ισχυρός υποψήφιος. Ωστόσο, αν δεν υπάρχει ένας ισχυρός υποψήφιος και το σώμα των καρδιναλίων δείχνει μοιρασμένο και φτάσουν να γίνουν 33 γύροι ψηφοφορίας, τότε από την 34η ψηφοφορία και μετά, το κονκλάβιο ψηφίζει μόνο μεταξύ των δύο πρωτοπόρων, που κέρδισαν τις περισσότερες ψήφους στον προηγούμενο γύρο. Παρεμπιπτόντως, το μακροβιότερο Παπικό Κονκλάβιο, στα τέλη του δέκατου τρίτου αιώνα, διήρκεσε περίπου τρία χρόνια εξαιτίας πολιτικών διεργασιών. Μάλιστα, τρεις καρδινάλιοι πέθαναν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
Η ίδια η ψηφοφορία είναι μυστική και εισήχθη το 1621 μ.Χ. από τον Γρηγόριο XV για να προσπαθήσει να αποφύγει την φανερή πολιτικοποίηση, αλλά το κονκλάβιο είναι αναπόφευκτα μια εστία ανταγωνιστικών φατριών που επιθυμούν να δουν τον άνθρωπό τους να εκλέγεται. Κατά τη διάρκεια κάθε ψηφοφορίας οι Καρδινάλιοι γράφουν με στυλό το όνομα της επιλογής τους σε δίπτυχα ψηφοδέλτια, ιδανικά με παραμορφωμένο γραφικό χαρακτήρα για να συγκαλύψουν την ταυτότητά τους.
Μαύρος και λευκός καπνός
Τα ψηφοδέλτια καίγονται προκειμένου να μην υπάρξουν πειστήρια της διαδικασίας που προηγήθηκε. Από αυτή την πρακτική έλκει την καταγωγή της η διαδικασία του μαύρου ή λευκού καπνού που σηματοδοτεί την αρνητική ή θετική κατάληξη μιας ψηφοφορίας. Ο μαύρος καπνός που παράγεται από τη φωτιά λέει στα πλήθη που περίμεναν έξω ότι ένας νέος Πάπας δεν έχει ακόμη επιλεγεί.
Όταν ένας υποψήφιος κερδίσει τελικά τα δύο τρίτα των ψήφων, εκλέγεται νέος Πάπας. Στη συνέχεια, ο κοσμήτορας του κολεγίου των Καρδιναλίων, τη θέση αυτή έχει τώρα ο ιταλός Καρδινάλιος Ιώαννης Ρε, θα σταθεί μπροστά στο κάθισμα του εκλεγμένου υποψηφίου και θα τον ρωτήσει εάν αποδέχεται το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας και την εκλογή του ως Πάπα Ρώμης. Εάν η απάντηση είναι ναι, τότε ο νέος Πάπας καλείται να επιλέξει το νέο παπικό του όνομα.
Αν και ο Πάπας θεωρείται διάδοχος του Αγίου Πέτρου, κανένας δεν επέλεξε το όνομα Πέτρος για το παπικό του όνομα, εν μέρει για να αποφύγει τις συγκρίσεις με τον ιδρυτή της καθολικής Εκκλησίας και εν μέρει λόγω μιας αρχαίας προφητείας ότι ένας νέος Πάπας ονόματι Πέτρος θα προηγηθεί του τέλους του κόσμου.
Με έναν Πάπα που έχει εκλεγεί πλέον, τα ψηφοδέλτια καίγονται για άλλη μια φορά με ένα πρόσθετο χημικό που κάνει τον καπνό λευκό ενημερώνοντας τον κόσμο ότι έχει επιλεγεί ένας νέος Ποντίφικας.
Habemus Papam
Τις εβδομάδες πριν από το Κονκλάβιο, οι ράφτες του Βατικανού αρχίζουν να εργάζονται για τη δημιουργία τριών παπικών ενδυμάτων σε μικρό, μεσαίο και μεγάλο μέγεθος. Ο νέος Πάπας οδηγείται στο δωμάτιο των δακρύων δίπλα στην Καπέλα Σιστίνα, όπου φοράει τα νέα λευκά του ρούχα και -εάν το επιθυμεί- και τα χαρακτηριστικά κόκκινα παπούτσια.
Εκείνη την ώρα ο καρδινάλιος-πρωτοδιάκονος θα φύγει από την Καπέλα Σιστίνα και θα βγει στο μπαλκόνι του Αγίου Πέτρου, που αντικρίζει την τεράστια πλατεία του Βατικανού, όπου θα είναι συγκεντρωμένο πλήθος πιστών αναμένοντας τον νέο τους πνευματικό ηγέτη. Εκεί ο καρδινάλιος-πρωτοδιάκονος θα πει την φράση: Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam! - Σας ανακοινώνω με μεγάλη χαρά ότι έχουμε Πάπα.
Στη συνέχεια και πάλι στα λατινικά θα αναγγείλλει το όνομα του εκλεγμένου Πάπα, καθώς και το όνομα που επιλέγει: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum (το κοσμικό όνομα του καρδινάλιου στα λατινικά) Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem (το κοσμικό επώνυμο του καρδινάλιου στα λατινικά), qui sibi nomen imposuit (το Παπικό όνομα και πάλι στα λατινικά).
Έπειτα από λίγη ώρα οι βαριές κόκκινες κουρτίνες θα παραμερίσουν, ο σταυρός θα βγει στο μπαλκόνι και μετά ο νέος Πάπας θα παρουσιαστεί στους πιστούς για να ευλογήσει Ubri et Orbi, «τη πόλει και τη οικουμένη».
Το ποντιφικάτο του 267ου Πάπα της Ρώμης έχει μόλις ξεκινήσει.
